معرفی نمایه ها و فهرست مندرجات روزنامه های دوره قاجار

در مقدمه نخست به تعریف علمی واژه های تخصصی مطرح شده در این نوشته می پردازیم:

نمایه از واژه پهلوی پهرست، که معرب فهرست است آمده و وسیله ای است برای راهنمایی شخص به اطلاعات مورد نیازش. برای نمایه تعاریف مختلفی با مضمونهای یکسان وجود دارد که به ذکر یکی از آنها بسنده می شود: نمایه، «فهرستی از اصطلاحات که به روشی قابل فهم و واضح مرتب شده و محلی را که اصطلاحات در آن وجود دارند نشان می دهد».(گیلوری، 1379: ص 18 )

نمایه سازی: «نمایه سازی را ثبت و ضبط محتوی اطلاعاتی مدارک با استفاده از کلیه روشها و دستورالعملها به منظور سازمان دادن به اطلاعات و به قصد سهولت در بازیابی،گویند». ( میرزاده، 1352: ص 17 ).

فهرست مندرجات : سیاهه عناوین، مطالب و موضوعات مختلف یک نشریه همراه با شماره صفحه مربوط به آن، فهرست مندرجات نامیده می شود.

روزنامه : در فرهنگ اصطلاحات روزنامه نگاری فارسی روزنامه را « نشریه ای » تعریف کرده اند که برای  روشن ساختن افکار مردم در زمینه های مختلف اجتماعی، سیاسی، علمی، فنی و ادبی وترقی دادن سطح معلومات عامه ونشر اخبار واطلاعات ومطالب عام المنفعه و انتقاد و صلاح اندیشی در امور عمومی به طور منظم ودر ساعت معین طبع ونشر گردد. ایرج افشار در باره نشریاتی که روزنامه جزئی از نام آنهاست، مانند روزنامه مرآت السفر ومشکوه الحضر ونظایر آن نوشته است «اطلاق نام روزنامه بر این نشریه ها از آن باب است که در ادبیات کهن ایران ونیز در عهد ناصری کلمه روزنامه را برای ضبط وقایع واتفاقاتی که روزانه پیش می آمده به کار گرفته اندودر مقابل کلمه News Paper انگلیسی به هنگامی که ایرانیان به انتشار روزنامه در اروپا آشنا شده بودندلفظ «کاغذ اخبار»را مرسوم ساخته بودند .پس از آن آرم «کاغذ اخبار» جای خود را به روزنامه داد ».(روزنامه های مرآن السفر و اردوی همایون : ص 107 ، 112).

روزنامه های دوره قاجار: به نشریاتی که در فاصله زمانی سالهای 1252 تا 1344 قمری برابر با 1215 تا 1304 شمسی، در ایران و خارج از ایران، به زبان فارسی و غیر فارسی و بافاصله انتشارهای مختلف (روزانه، هفتگی و ماهانه)منتشر شده است ، اطلاق می شود.

اهمیت و جایگاه نمایه در مطبوعات

امروزه به علت کثرت نشریات ادواری منتشر شده در سطح جهان، نیاز به نمایه و نمایه سازی مطبوعات بویژه به شکل الکترونیکی بیش از پیش احساس می شود و نمایه کردن مطبوعات از گذشته های دور و همزمان با پدید آمدن و گسترش اولیه نشریات ادواری مطرح بوده است. از جمله اولین نمایه ها نشریه gentleman's magazin   است که در سال1821 میلادی در دو جلد قطور برای سال های 1818-1817 منتشر شد (10: ص20-32) و جالب است که در ایران اولین فعالیت مطبوعاتی در این زمینه ، برای تهیه «فهرست مندرجات» ، مربوط به روزنامه ایران(محرم 1288 قمری برابر با 1871 میلادی) است که از شماره 99 تا آخرین شماره ادامه داشته است؛ دست اندرکاران هدف خود از این کار را در آن شماره ذیل«اعلان دارالطباعه» چنین نوشته اند : « چون روزنامجات ایران را ارباب ذوق و کمال جمع آوری نموده کتاب می نمایند و در مواقع ضرورت نظر به اعتماد صحت اخبار آن رجوع می فرمایند محض اینکه در استرجاع سهولتی برای ایشان باشد بعد از این در آخر هر روزنامه فهرست اخبار مندرجۀ در آن روزنامه بر سبیل اجمال نموده خواهد شد که در مقام ضرورت چندان تعطیل اوقات لازم نیفتد». ( قاسمی، 1380: ص 1385-1386).

به طور کلی نمایه سازی یکی از مباحث تخصصی مدرک شناسی است اما کاربرد نمایه چنان عمومیت دارد که هر کسی با کتاب و مطبوعات و آرشیو سر و کار دارد باید اطلاعاتی از نمایه و نمایه سازی داشته باشد.«نمایه نقش بسیار مهمی در بازیابی اطلاعات داشته و می تواند بازدهی آموزشی را تا حد وسیعی افزایش دهد. نمایه سازی می تواند امکانات فوق العاده برای پژوهشهای علمی و اجتماعی را فراهم سازد، همچنین می تواند بازدهی طرحهای توسعه اقتصادی و فرهنگی را افزایش دهد. اصولا پیشبرد اغلب امور آموزشی، اقتصادی و فرهنگی بدون نمایه سازی روشمند غیر ممکن است. با استفاده از یک آرشیو ملی کامل می توان جلوی هزینه های طرحهایی را که برای چندمین بار تکرار می شوند ،گرفت و از طرحهای گذشته و اجرا شده با استفاده از نمایه، بارها و بارها استفاده کرد». (محمدی فر، 1381: ص 12)

قابل ذکر است که امروزه کاربرد نمایه و نمایه سازی بسیار متنوع و گسترده شده است بدانگونه که پایگاههای موتورهای جستجو در اینترنت نیز از اصول و روشهای نمایه سازی برای سازماندهی این شبکه استفاده می کنند و فراتر از آن مطرح بودن مباحث «نمایه های استنادی» از قبیل پژوهشگر گوگلو اسکوپوسمی باشد. نمایه سازی به عنوان حرکتی در عرصه تولید علم ، راه پیشرفت و توسعه علمی را در سراسر جهان فراهم ساخته و دانشگاههای جهان با استفاده از ابزارهای مطرح فوق روند تولید علم خود را بهینه و هدفمند ساخته اند.

انواع نمایه ها در مطبوعات

نمایه نام اشخاص و سازمان ها: سیاهه ای است که در آن نام مؤلفان، مترجمان و یا سازمانها  به ترتیب الفبایی مرتب شده و روبروی هر اسم شماره بازیابی مدرک مربوطه وجود دارد.

نمایه موضوع: سیاهه ای است که در آن موضوعات مختلف مقالات الفبایی شده و جلوی هر موضوع شماره بازیابی آن نوشته شده است.

نمایه عنوان مقالات: سیاهه ای است که در آن عناوین مقالات به صورت الفبایی مرتب شده و شماره بازیابی مقاله در برابر عنوان آن قرار می گیرد.

نمایه نام نشریات: سیاهه ای است که در آن عناوین نشریات بصورت الفبایی مرتب شده و شماره بازیابی مقالات مربوط به آن نشریه در جلوی نام هر نشریه می آید.

نمایه زبان: سیاهه ای است که در آن زبانهای مختلف نشریات به صورت الفبایی مرتب شده است و در زیر هر زبان، نشریات آن زبان به صورت الفبایی همراه با شماره بازیابی مقالات مربوطه می آید.

نمایه سال انتشار: سیاهه ای است که سالهای انتشار نشریات را از کوچکترین سال به بزرگترین سال آورده و در زیر هر کدام ، نشریات مربوط به آن سال را به صورت الفبایی ، همراه با شماره بازیابی مقالات مربوطه آورده است.

نمایه محل انتشار: سیاهه ای است که در آن محل انتشار نشریات مختلف به صورت الفبایی مرتب شده و در زیر هر مکان، نشریات منتشر شده در آن محل به صورت الفبایی ،  با ذکر شماره بازیابی آن مقاله آمده است.

نمایه تصاویر: سیاهه ای است که شماره های بازیابی مربوط به هر تصویر در جلوی نام آن تصویر یا مکان ارائه می گردد.

نمایه عام(نمایه فرهنگی) : نمایه ای است که در آن تمام انواع فوق یا چند مورد از آنها را به صورت درهمکرد در یک سیاهه به صورت الفبایی ارائه می کند.

پژوهشگر مطبوعات با داشتن هر یک از گزینه های معرفی کننده یک مقاله (عنوان، مولف، موضوع و...) به سرعت و سهولت می تواند به مقاله مورد نظر دست یابد. مثلا اگر نام نویسنده یک مقاله را بداند، با استفاده از«نمایه مؤلف» می تواند به مکانی که مقاله آن مؤلف قرار دارد دسترسی پیدا کند و به همین ترتیب با داشتن موضوع یا عنوان یک مقاله و با استفاده از نمایه های مربوطه می تواند در کمترین زمان به هدف خود- یعنی دسترسی به اصل مقاله- نائل شود.

اهمیت روزنامه های دوره قاجار

امروزه نشریات ادواری همانند سایر اسناد رسمی از جمله منابع مهم تحقیق بشمار می روند و از نظر وقوف بر مسائل گذشته جهان، منبع عمده ای برای تحقیق در تاریخ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، هنری و خبری ملتها محسوب می شوند. مطبوعات با داشتن سابقه ای طولانی در انتشار (از 1252قمری با انتشار نخستین نشریه ادواری تا امروز) از جایگاه ویژه ای در این زمینه برخوردار است. با مطالعه و بررسی روند انتشار یک نشریه در گذشته مثلا در دوره قاجار می توان تصویری نسبتا گویا از نگرش ناظر بر جریان ها، حوادث و تحولات آن دوره بدست آورد.

روزنامه های دوره قاجار در میان مطبوعات دوره های مختلف ایران از حیث سندیت و قدمت برای تحقیق در امور فوق از اهمیت ویژه ای برخوردارند و همین امر پژوهشگران تاریخ مطبوعات ایران (از جمله آقای ایرج افشار، سید فرید قاسمی و...) و مراکز فرهنگی مختلف ( از جمله کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، دانشگاه تهران و...) را بر آن داشت تا به جمع آوری و تکمیل دوره ها و شماره های مختلف و نایاب روزنامه های دوره قاجار، به چاپ مجدد آنها دست یازند. این مهم گذشته از حفظ میراث مکتوب و تاریخ این مرز و بوم، منابع مذکور را برای جامعه پژوهشگران و تاریخ پژوهان دسترس پذیر تر از گذشته می نماید.

 از ویژگیهای نسخه های تجدید چاپ شده این دوره تاریخی، گنجاندن مقدمه ای جامع و کامل در ابتدا و همچنین نمایه های مختلفی در انتهای این منابع می باشد  که از ویژگیهای بارز این نوع روزنامه هاست. ضمنا یاد آور می شود که تعداد معدودی از این دست روزنامه ها، نمایه و فهرست جامع و کاملی ارائه نکرده اند. امید که عزیزان دست اندرکار تجدید چاپ این منابع نیز به اهمیت نمایه و فهرست مندرجات که تسهیل کننده کارهای تحقیقی و پژوهشی است پی برده و در چاپهای مجدد بعدی آنها را در این منابع بگنجانند. هرچند بر اصحاب فن پوشیده نیست که تهیه نمایه و حتی فهرست مندرجات ، خصوصا نشریات دوره قاجار ، با آن ادبیات منحصر به فرد کاری بس مشکل و عظیم است.         

 

معرفی نمایه ها و فهرست مندرجات منتشر شده روزنامه های دوره قاجار

«روزنامه وقایع اتفاقیه» از شماره 1 تا 471 (ربیع الثانی1267 تا محرم1277).«نخستین نشریه فارسی زبان چاپ ایران در عهد ناصرالدین شاه «روزنامه» ای با نام روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران است . این نشریه از شماره دوم به روزنامه وقایع اتفاقیه تغییر نام داد و شماره 471 آن «وقایع» نام گرفت... و از شماره 1 تا 41 در عهد صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر و از شماره 42 به بعد در دوره اعتماد الدوله انتشار یافته است » ( روزنامه های مرآت السفر و اردوی همایون : ص 1171 و 1190 ) این روزنامه توسط کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها در سال1373 تجدید چاپ و انتشار یافته است. و روش تنظیم نمایه آن به صورت موضوعی، جای ها و کسان است که شامل117 صفحه می باشد.

«روزنامه دولت علیه ایران» و « روزنامه دولتی» به مدیریت میرزا ابوالحسن خان نقاشباشی(صنیع الملک) از شماره472 تا 592(صفر 1277 تا ربیع الثانی1283) و از شماره593 تا 638 با عنوان«روزنامه دولتی» و از شماره 639 تا 650(1286 تا 1287ق) دوباره به «روزنامه دولت علیه ایران» تغییر نام داد. لازم به ذکر است که این روزنامه ادامه روزنامه وقایع اتفاقیه بوده است (شماره های پیاپی این نشریه از 472 شروع شده است). بازچاپ آن شامل 96 صفحه نمایه عام و نمایه تصاویرمی باشد که توسط کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال 1377 منتشر شده است.

«روزنامه ایران» : به مدیریت محمد حسن خان اعتماد السلطنه و برادرزاده اش محمد باقرادیب الملک(بعدها اعتماد السلطنه) از شماره1 تا 1032 (محرم1288 تا پایان سال 1320ق). «سال نخست انتشار ایران مصادف با انتصاب حاجی میرزا حسین خان سپهسالارقزوینی « مشیرالدوله » به صدارت بود ». ( روزنامه های مرآت السفر و اردوی همایون : ص 1393 ) نگارنده «سرگذشت مطبوعات ایران» ذکر چهار نکته را درباره نشریه ایران ضروری می داند، که در خور این وجیزه بیان می شود :
«یکی این که مدیر مبتکر نشریه ایران دوره هایی از این نشریه را صحافی می کرده تا مجلد آن برای استفاده آیندگان باقی بماند.
دوم اینکه گرداننده این نشریه همه ساله در دهه اول محرم به احترام حضرت سید الشهدا علیه آلاف التحیه والثناء روزنامه را تعطیل می کرده است .
سومین نکته آنکه افزون بر نشان شیر و خورشید و شمشیر که در سرلوحه شماره های آغازین ایران آمده، تصاویر مختلف دیگری همراه آن نشان با اندک تغییراتی تکرار شده است.
چهارمین نکته فوق العاده ها و ضمیمه های ایران است که با آن منتشر می شده است».( روزنامه های مرآت السفر و اردوی همایون : ص1424- 1427 ) 
روش تنظیم نمایه این روزنامه به صورت درهمکرد(نمایه فرهنگی یا عام)و شامل 448 صفحه می باشد.

«روزنامه ایران سلطانی و ایران» به مدیریت میرزا محمد ندیم باشی و محمد باقر اعتماد السلطنه، در طی شش سال 134 شماره (محرم1321 تا 1326ق) منتشر شد. شماره 15 سال سوم روزنامه ایران سلطانی در تاریخ 9 شعبان 1323ق آخرین شماره از نشریه نامبرده است و از شماره 16 عنوان روزنامه به « ایران».تغییر یافته و به جای ندیم باشی در پایان هر شماره نام محمد باقراعتماد السلطنه آمده است. و حاوی اخباری بود که از طرف دولت، مسئولین روزنامه مجاز به انتشار آن بودند. « شماره 18 مربوط به سال ششم ( 27 ربیع الاول 1326 ) روزنامه ایران نیز ظاهرا آخرین شماره این روزنامه است که منتشر شده و پس از آن به دلیل به توپ بسته شدن مجلس و.... به همراه دیگر نشریات توقیف شد.» (روزنامه ایران سلطانی و ایران : ص12- 18 ) این روزنامه نیز توسط کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال 1380تجدید چاپ و منتتشر شدو چاپ افست آن شامل 100 صفحه نمایه عام است.

«روزنامه شرف» به مدیریت محمد حسن خان فرزند حاجب الدوله، که به اعتماد السلطنه وسپس صنیع الدوله ملقب گردید این نشریه از شماره 1 تا 87 (1300 تا 1309ق) منتشر شد و در هر شماره تصویر یکی از بزرگان مملکت با مختصر شرح حالی از او طبع گردیده است؛ نقاشیهای این منبع از میرزا ابو تراب غفاری و میرزا موسی و خطاطی آن از میرزا محمد کلهر و میرزا زین العابدین ملک الخطاطین می باشد و توسط انتشارات فرهنگسرا در سال1363 تجدید چاپ شده است و شامل 5 صفحه نمایه عام می باشد.

«روزنامه شرافت» زیر نظر محمد باقر اعتماد السلطنه از شماره 1 تا 66 (1314 تا 1321 ق)، شامل فهرست تصاویر رجال ایران ، فهرست تصاویر رجال غیر ایرانی و فهرست تصاویر اماکن متفرقه با نقاشی میرزا مهدی مصور الملک و خط میرزا زین العابدین ملک الخطاطین.«پس از چهار سال تعطیلی روزنامه شرف به شرافت تغییر نام داد و با همان سبک و سیاق منتشر شد. که از لحاظ تصایر قلمی کمال اهمیت را دارد».( صدرهاشمی، 1364 : ج3 ص58) این روزنامه همراه روزنامه شرف توسط انتشارات یساولی در سال1363 تجدید چاپ شده است. و شامل 7 صفحه نمایه عام می باشد.

«روزنامه ملت سنیه ایران و روزنامه ملتی» به مدیریت و سردبیری علیقلی میرزا اعتماد السلطنه از شماره 1 تا 34 (محرم1283 تا جمادی الاخر1287)، به مدت پنج سال در دارالطباعه دولتی مدرسه مبارکه دارالفنون منتشر شد. سه شماره اول این نشریه با عنوان روزنامه ملت سنیه ایران ، و سی و سه شماره آن(9 جمادی الاخر1283 تا 20 جمادی الاخر 1287) با عنوان روزنامه ملتی انتشار یافته اند. درباره انگیزه انتشار این روزنامه در کتاب «سرگذشت مطبوعات ایران» نظرات مختلفی ارائه شده که به ذکر یک نمونه از آنها بسنده می شود : « جهانگیر صلح جو آورده است : علت انتشار این روزنامه این بود که در روزنامه های دولتی فقط صاحب منصبان و درباریان می توانستند مقالاتی بنویسند ولی به دستور ناصرالدین شاه این روزنامه منتشر گردید تا تمام افراد ملت بتوانند در نگارش آن سهیم باشند. ودر حقیقت روزنامه ملتی آئینه افکار ملت باشد و این، اولین مرتبه ای است که در تاریخ مطبوعات ایرا ن از روی میل ورغبت شاهان قاجار به روزنامه ای، آزادی نسبی داده اند».(فرایدی، 1351: ص1318) انتشار مجدد این نشریه توسط مرکز گسترش آموزش رسانه ها در سال 1374 انجام شده است و شامل6 صفحهفهرست مندرجات و نمایه می باشد.

«روزنامه تربیت» (نخستین روزنامه غیر دولتی ایران) به صاحب امتیازی و مدیریت محمد حسین فروغی اصفهانی(ذکاء الملک) از سال 1 تا 9 شماره 1 تا 434 ( رجب 1314 تا محرم1325) به صورت هفتگی و روزانه در بیش از 25 شهر داخل و خارج از جمله برلن(سرپرستی نشریه تربیت در اروپا)، بادکوبه، تمام روسیه، قم، کردستان و... توزیع می شده است. چاپ مجدد این نشریه شامل 245 صفحه نمایه عام و 45 صفحه فهرست مندرجات می باشد و توسط کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال 1376-1377 با مقدمه سید فرید قاسمی در تهران منتشر شده است.

«روزنامه کاوه» : موسس و مدیر آن سید حسن تقی زاده بوده است و در شهر برلین در چاپخانه کاویانی که توسط میرزا عبدالشکور و ایرانیان مقیم برلین تاسیس شده بود ، منتشر می شد. سال 1-4 شماره 1- 35 (ربیع الاول 1334 تا جمادی الاول 1338 ) مربوط به دوره قدیم روزنامه کاوه و دوره جدید آن سال 1 شماره 36 تا 47 و سال 2 شماره 1 تا 12 (جمادی الثانی 1338 تا شعبان 1340). این روزنامه با مقدمه و به کوشش آقای ایرج افشار توسط چاپخانۀ بیست و پنجم شهریور در سال 1356 تجدید چاپ شده است و شامل 10 صفحه فهرست مندرجات می باشد.

 «روزنامه دانش » : اولین نشریه اختصاصی زنان است که به مدیریت و صاحب امتیازی خانم کحال به صورت هفتگی از 10 رمضان 1328 تا 27 رجب 1329 در30  شماره 8 صفحه ای انتشار می یافت اما متأسفانه از این نشریه تنها 6 شماره بدست آمده و به صورت افست تجدید چاپ شده است . این روزنامه در زیر عنوان «دانش» خود را اینگونه معرفی می کند: « روزنامه ای است اخلاقی . علم خانه داری . بچه داری. شوهر داری . مفید بحال دختران و نسوان و بکلی از پلتیک و سیاست مملکتی سخن نمی راند»(شکوفه به انضمام دانش : ص 283). افست این روزنامه شامل 2 صفحه فهرست مندرجات و 12 صفحه نمایه عام می باشد که توسط کتابخانه ملی در سال 77 در تهران منتشر شده است.

 «روزنامه شکوفه» : دومین نشریه اختصاصی زنان است که به مدیریت و سردبیری مریم عمید سمنانی ( مزین السلطنه، موسسه مدرسه دخترانه دارالعلم و صنایع مزینیه) از ذی الحجه 1330تا ذی القعده 1334 به مدت چهار سال شامل 70 شماره در تهران منتشر شد. محور عمده مطالب روزنامه را مسائل خانواده تشکیل می دهد «و از مقولات اصلی مورد علاقه خانم مزین السلطنه تأکید بر لزوم تربیت و تعلیم «دوشیزگان» بود به عنوان همسر و مادران آینده که ایشان خود متقبل تربیت فرزندان و تأثیرگذار در رفتار مردان خواهند بود ».( شکوفه به انضمام دانش : مقدمه،ص چهار) افست این روزنامه شامل 11 صفحه فهرست مندرجات و 12 صفحه نمایه عام می باشد که توسط کتابخانه ملی در سال 77 در تهران منتشر شده است.

 «مرآت السفر و مشکوه الحضر» : دو شماره نخست این نشریه با عنوان «مرآت السفر» و یازده شماره دیگر آن «مرآت السفر و مشکوه الحضر» نام دارد. « نخستین شماره این روزنامه در اول ربیع الاول 1288 در سلطنت آباد تهران و سیزدهمین شماره آن در جمادی الاولی 1288 در همانجا انتشار یافت ، یازده شماره دیگر این نشریه – از شماره دوم تا دوازدهم – در محل های « اتراق » در راه سفر مازندران و بازگشت به تهران طبع و توزیع شد.. ».( قاسمی،1380 : ص 1429 ).شماره های این روزنامه در بر دارنده «وقایع اسفار ناصرالدین شاه و شکارهای او در سفر مازندران و احوال و مقالات اوکه به دستیاری محمد حسنخان اعتمادالسلطنه در عرض راه نوشته شده و چون وسایل طبع همه وقت همراه بوده در عرض راه طبع و توزیع می شده است»(صدرهاشمی، 1364 : ج4 ص 198) مدیریت این نشریه را «رئیس کل دارالطباعه ممالک محروسه ایران » عهده دار بود که ابتدا صنیع الدوله و بعد ها اعتماد السلطنه لقب گرفت.

« روزنامه اردوی همایون » : سومین نشریه ادواری سفر در عهد ناصری و دومین نشریه سیار است که زیر نظر محمد حسن خان طبع و نشر شد( قاسمی، 1380: ص 1737) « این نشریه در سفر اول ناصرالدین شاه و همراهان به خراسان- اواخر سال 1283 و اوایل 1284 ق- انتشار یافته و نام کامل آن را «روزنامه اردوی همایون» قرار داده اند و دومین نشریه به این نام که پیشوندروزنامه ندارد و به « اردوی همایون » نامبردار است در سفر دوم ناصرالدین شاه و همراهان به خراسان که در سال 1300 اتفاق افتاد...[ردیف بعدی] نخستین شماره روزنامه اردوی همایون در محرم 1284 ق در سمنان انتشار یافت».(قاسمی، 1379 : مقدمه،ص پنج- شش).بازچاپ این روزنامۀ نفیس و تازه حیات یافته به کوشش سید فرید قاسمی در سال 1379 منتشر شده است و دارای 8 صفحه نمایۀ عام می باشد.

« اردوی همایون» : « اردوی همایون به مدیریت محمد حسن خان اعتماد السلطنه و در طی سفر دوم ناصرالدین شاه به خراسان منتشر گردید . از این روزنامه جمعاً 12 شماره که شماره اول آن در دماوند به تاریخ 11 شعبان مطابق و آخرین شماره آن در تهران به تاریخ 12 ذی الحجه 1300 نشر یافته».(صدرهاشمی، 1364 : ج1 ص 112).

این روزنامه با تلاشها و مقدمه ایرج افشار و عبدالله فرادی، استاد انجمن خوشنویسان ایران به همراه روزنامه مرآت السفر و مشکوه الحضر به صورت افست در سال 1363 منتشر شده است و شامل 3 صفحه فهرست مندرجات می باشد.

«روزنامه انجمن تبریز» : «این روزنامه به مدیریت سید علی اکبر از خانواده وکیلی و غنی زاده بوده است که در بدو تأسیس به نام «روزنامه مجلس ملی تبریز» در رمضان 1324 قمری روی نیم ورق انتشار یافت و این اولین روزنامه بوده است که در تبریز پس از اعلان مشروطیت منتشر شده است. بنا به تصریح مرحوم تربیت در فهرست روزنامه های آذربایجان «چون کلمه مجلس مناسب نبود» شماره مذکور منتشر نگردید و در همان روز شماره دیگری به عنوان « روزنامه ملی » چاپ و منتشر شد».(صدرهاشمی، 1364 : ج1 ص 286).

«این روزنامه از شماره چهاردهم جریده ملی و از شماره پنجم تا دهم بار دیگر بانام روزنامه ملی منتشر شد و سرانجام از شماره دهم تا شماره سی و پنجم با نام « جریده ملی انتشار یافت » (روزنامه انجمن تبریز: مقدمه ص5) . آخرین شماره این روزنامه تا شماره 18 سال سوم (شوال 1326 قمری ) ذکر شده که کتابخانه ملی فقط سال اول و دوم آن را ( 163 شماره) که گردآوری نموده تجدید چاپ کرده است. افست این روزنامه شامل 90 صفحه نمایۀ عام می باشد.

« روزنامه حبل المتین طهران» : « از آخرین سالهای سلطنت ناصرالدین شاه سال های استقرار مشروطیت در کلکته و تهران دو روزنامه با نام حبل المتین انتشار می یافت که مدیریت هر دو بر عهده سید جلال الدین حسینی کاشانی متخلص به ادیب و ملقب به موید الاسلام بود. انتشار حبل المتین کلکته از 10 جمادی الثانی 1311 قمری و حبل المتین تهران از 15 ربیع الاول 1325 قمری آغاز شد. برادر کوچکتر موید الاسلام - سید حسن کاشانی – که در کلکته در انتشار روزنامه با او همکاری داشت و از اواخر 1318 تا اوایل 1325 به عنوان خبرنگار و وکیل حبل المتین کلکته در تهران فعالیت می کرد به نیابت از برادرش انتشار حبل المتین تهران را که در واقع شعبه دوم حبل المتین کلکته بود، بر عهده داشت.

...روزنامه حبل المتین که چند ماه پس از به توپ بستن مجلس به رشت نقل مکان نمود وبه دنبال فتح تهران مجددا به آنجا باز گشت ...

 حبل المتین کلکته بصورت هفتگی و حبل المتین تهران به صورت روزانه بود که پس از چند بار توقیف و تعطیلی سرانجام در نیمه ماه رجب 1327 قمری از انتشار بازماند وعلت توقیف آن هم مقاله معروف وبحث انگیز «اذا فَسَدَ العالِم فَسَد العالَم » بود که بی نام نویسنده در شماره 6 روزنامه انتشا یافت» . (یومیه حبل المتین طهران : ص 5-14). دوره های بعدی حبل المتین به شرح ذیل می باشد:

دوره اول: (قبل از به توپ بستن مجلس) .در تهران (15ربیع الاول 1325). سال دوم از شماره 1 تا 54 ( 16 ربیع الاول تا 22 جمادی الاول 1326 ) .

 دوره دوم: (دوره استبداد صغیر) در رشت از شماره 56 تا71 (22 صفرتا 15ربیع الاول 1327) .

دوره دوم، سال سوم از شماره 1 تا 58 ( 16 ربیع الاول تا 2 رجب 1327 ) .

دوره سوم در تهران (بعد از فتح تهران ) از شماره 1 تا 7 (8 رجب تا 14 رجب 1327). انتشار مجدد دوره اول حبل المتین تهران از شماره 1- 274 (1325- 1326 قمری) شامل 29 صفحه فهرست مندرجات و 165 صفحه نمایه عام می باشد که توسط دانشگاه تهران به مناسبت یکصدمین سالگرد مشروطیت منتشر شده است.

«روزنامه تمدن» : نشریه ای است هفتگی ، به صاحب امتیازی ، نگارش و مدیریت محمدرضا مدبرالممالک هرندی اصفهانی از 17 ذی الحجه 1324 تا 1330 قمری به مدت چهار سال با بیش از 95 شماره، که یک شماره آن در بمبئی هندوستان (رمضان 1326) به کمک سید جلال الدین موید الاسلام و یک شماره آن در رشت( 29 ربیع الثانی 1327 قمری) و پس از فتح تهران نخستین شماره سال چهارم را در شوال 1328 قمری منتشر ساخت.« پس از تعطیلی روزنامه تمدن ، مدبرالممالک روزنامه دیوان عدالت را منتشر نمود و برای مدتی هم عهده دار روزنامه رسمی دولت ایران بود و تا هنگام مرگ مدیریت این روزنامه را به عهده داشت» (روزنامه تمدن : مقدمه ، ص9). «این نشریه به طرز مطبوعی حوادث واخبار ایران و کشورهای خارجی را خلاصه می کرد وبه همین جهت در میان مطبوعات فارسی مقام ممتار ومخصوصی داشت »(براون، 1337: ج2 ص 295) اما خمامی زاده (1372 : ص 105)  امتیاز وبرتری این نشریه را  علاقه شدید به اصول مشروطیت ذکر نموده است. نمایه حاضر شامل 25 صفحه و در بردارنده سال اول روزنامه از شماره 1 تا 80 (17 ذی الحجه 1324 تا 11 ربیع الثانی 1326) می باشد.

در پایان ضمن قدردانی از اقدام دانشگاه تهران به خاطر بازچاپ نشریات منتشره در دوره مشروطه که به مناسبت یکصدمین سالگرد مشروطه صورت پذیرفت و با وقوف به این نکته که تهیه نمایه کاری بس عظیم و دشوار است پیشنهاد می شود اساتید رشته های کتابداری و اطلاع رسانی ، نمایه سازی این نشریات را به عنوان موضوعاتی برای طرح های پژوهشی دانشجویان خود پیشنهاد کنند. همچنین کتابخانه ها و مراکز پژوهشی معتبر نیز در این طرح ملی سهیم باشند. شایان ذکر است که انجام هرگونه فعالیت در این زمینه باید با اطلاع رسانی و هماهنگی این مراکز صورت گیرد تا از انجام کارهای موازی جلوگیری شود.