مشکل رکود پژوهش در کجاست؟

به پاس گرامیداشت هفته پژوهش هر سال، 25 آذر سازمان‌ها و به ویژه آنهایی که کارکرد پژوهشی و آموزشی دارند به تکاپو می افتند تا ماحصل یک سال تلاش خود را به نمایش بگذارند و گزارشی از آن عملکرد خود به اطلاع جامعه آماده برسانند. این روند برای بهبود جابگاه تحقیق در جامعه امری ضروری و شایسته است. به جز این مراسم جاری از صاحبنظران و خبرگان حوزه پژوهش هم برای سخنرانی معمولا در باب اهمیت پژوهش، طرح بایسته ها و آسیب های پژوهش دعوت به عمل می آید. این رویه تقریبا با کمی تغییرات شکلی و محتوایی هر سال با این امید که پژوهش در جامعه به جایگاه واقعی خود برسد، اجرا می شود. ولی به طور کلی شاهد هستیم درجامعه هنور پژوهش به عنوان یک کالای لوکس و کم خاصیت تلقی می شود و در برخی از سازمانها هنوز غریبه است.
با توجه به ماهیت پژوهش صاحبنظران مختلف در حوزه های جامعه شناسی، روانشاسی اجتماعی، علم اطلاعات و دانش شناسی و مدیریت برای توسعه و بهبود اوضاع پژوهش در کشور به میدان آمده اند تا گره این کلاف سردرگم را بازکنند. از رهگذر توجه بدان هم صاحبنظران نظریات و مدلهایی هم برای تحلیل و تبیین این وضعیت نظریاتی نظیر الزامات نهادی علم مرتون، مبادله هومنز، ساختاربندی گیدنز، نظریه کارکردگرایی ساختاری های پارسونز و سرمایه فرهنگی بوردیو بکارگرفته شده است(موسوی وذائرثابت، 1390). به موازات نظریه پردازی مدیریت پژوهشی هم به عنوان یک علم میان رشته ای دو رشته اصلی مدیریت و روش شناسی پژوهش ها برای کاربست پژوهش هم به میدان پژوهش آمده است( کبیری،1388). اما باز هم می بیبینم که بازار پژوهش علی رغم این تلاشها، عملا در رکود است و رونقی ندارد. این وضعیت در اغلب محیط های آموزشی، تحقیقاتی و تولیدی به چشم می خورد. نمونه بارز آن دانشگاه است. به نظر صبوری( 1385) اگر هر عضو هیئت علمی در ایران تنها یک مقاله در سال به چاپ برساند، نه تنها پشت سر گذاشتن کشور های منطقه، بلکه دستیابی به موقعیت یکی از 10 کشور برتر تولیدکنندة علم دنیا دور از انتظار نیست.
مشکل کجاست؟ آنچه به نظر می آید با توجه به این که پژوهش در کشور ما حداقل در ظاهر جایگاه دارد و به جنبه های نظری آن هم توجه شده است، ظاهرا مشکل پژوهش در حوزه نگرشی و به تبع آن اجرایی است. صافی (1380) هم بر این عقید است با وجود آنکه محدودیت های قانونی و مقرراتی، محدودیت های علمی، اطلاعاتی، ارتباطاتی، مالی، سازماندهی و محدودیت های ابزاری، اما مهم ترین مشکل حوزه پژوهش، باورها و نوع نگرش جامعه به پژوهش است که بر سایر حیطه ها تأثیر می گذارد. البته باید خاطر نشان کرد ارزشها و باورها مفاهیمی مستقل از محیط اجتماعی نیسنند. مسلما ارزشهای حاکم بر حوزه پژوهش هم از وضعیت نظام های کلان کشور متاثر است. از این رو علت یابی وضعیت رکود حوزه پژوهش را می توان در نظامهای کلان نظیر نظام اقتصادی، فرهنگی جستجو کرد. اصفعری(1368) هم این نظر را تایید می کند که حوزه پژوهش به شدت متأثر از فراسیستم های فرهنگی و اجتماعی پیرامون خود است. وجود یک جوِّ همفکر و سازگار در هر زمینه ای از علم و دانش بیانگر فضای علمی و پژوهشی مناسب است و در چنین فضایی است که افراد می توانند فکر های نو ارائه دهند و با تفکر و نقادی، زمینه ایجاد دانش جدید را فراهم آورند.
به نظرمی رسد تقریبا مدیران، صنعت گران به تناسب تاثیرپذیری از شرایط و موقعیت های اجتماعی و فرهنگی, هنوز به تاثیرگذاری پژوهش باور ندارند و به پژوهش اعتماد نکرده و یا تاثیر آن را درتوسعه کسب و کار خود تجربه نکرده اند. این اوضاع این پیام مهم را دارد که پژوهش برای بقا، استمرار و توسعه خود نیازمند تثبیت موقعیت خود است. پژوهش باید راه سختی را برای متقاعد سازی ذینفعان حوزه پژوهش اعم از مدیران دولتی و خصوصی، صاحبان صنایع و کسب و کار طی کند. چراکه تا متولیان امر توسعه و بکارگیری پژوهش تا متقاعد نشوند نه به نظریات توجه دارند و نه بخشنامه ها و مصوبات رنگارنگ.
هر جند در سالهای اخیر برای پیوند صنعیت و پژوهش با ایجاد پارکهای علم وفناوری حرکت خوبی آغاز شده است ولی سرعت و تاثیر آن چشمگیر نبوده است تا موجبات تثبت موقعیت پژوهش در سازمانها شود. اصولا پژوهش هم مانند هر پدیده دیگر زمانی درجامعه فضایی برای خود باز می کند که جامعه فایده واثر مثبت آن را ببیند و تجربه کند. بنابر این پژوهش برای تثبت موقعیت برتر خود باید با سازوکاری مشخص و برنامه ریزی شده، اثرات حضور خود نشان دهد، به گونه ای که مدیران در سیاست گذاری های توسعه ای خود، پژوهش را به عنوان عاملی پیشبرنده موثر دخالت دهند.