کتابهای چاپ سنگی مطبعۀ نولکشور در کتابخانه آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

نویسنده

چکیده

دو ملّت بزرگ ایران و شبه قاره از روزگاران کهن به علت اشتراکات زبانی،  نژادی و همسانی تمدن در منطقه،  دارای روابط فرهنگی و اجتماعی همه جانبه ای بوده اند. هندوستان از معدود کشورهایی است که نقش مهمّی در اشاعه فرهنگ اسلامی و ایرانی داشته است. در طول قرنهای متمادی شاهکارهای ادبی ایران و سروده ها و آثار فردوسی،  خاقانی،  سنایی،  نظامی،  عطّار،  مولوی،  سعدی،  حافظ و جامی و عرفی و صائب را بهترین پاسخگوی نیازهای فرهنگی و ادبی و آئینه تمنیّات روحی و قلبی خود شمرده و به منظور استفاده هرچه بهتر از این آثاردست به تکثیر ونشر آنها زده اند و غالبا از ایرانیان نیز پیش افتاده اند. چنانچه قبل از ورودِ صنعتِ چاپ به ایران مهمترین کتب ادبی و مذهبی به فارسی و عربی و اردو،  چاپ آن در هند آغازشد.یکی از ناشران عمده این مجموعه کتابهادرهند ،  منشـی نول کیشوراست که درلکنهو تمام آثارکلاسیک فارسی را درطی قرن نوزده ونیمه اوّل قرن بیستم میلادی به چاپ رسانده است. نول کیشوردرحیات خویش حدود چهارهزاراثرمهم رابه چاپ رساندکه درمیان آنهاکتابهای بسیاری به زبان عربی وفارسی وهندی وجودداردوشعبه هایی ازمطبعه منشی نول کیشوردرلاهوروکانپورنیز تأسیس کردکه مادراین مقاله به معرفی این کتابها درکتابخانۀآستان قدس می پردازیم.

کلیدواژه‌ها



مقدمه

کتابخانۀ آستان قدس رضوی با دارا بودن بیش از سی وهفت هزارکتاب چاپ سنگی وسربی قدیم ونایاب وکمیاب مجموعه ای ازکتابهای چاپی کم نظیری رافراهم آورده که درموضوعهای مختلف بوده ودرشهرهاوکشورهای مختلف به چاپ رسیده است.دراین میان کتابهای چاپِ شبه قارۀ هنداز امتیازِویژه ای برخورداربوده وتعدادقابل معتنابهی را به خود اختصاص داده است.چنانچه کتابهای چاپِ بمبئی وکلکته ولکنهو ودهلی به حدود نهصدجلدوکتابهایِ چاپِ حیدرآباد ولاهور وکراچی به هزارجلدمی رسد. ما در این مقال ابتدااشارۀ مختصری به تاریخچۀتعامل وروابط فرهنگی بین ایران وهندکرده وسپس به معرفی اولین کتابهایی که درهندوشبه قاره به چاپ رسیده پرداخته واین که حدودچهل سال در صنعت چاپ از ایران جلوتربوده اندوبعدشرح حالی ازمنشی نولکشورناشر،  روزنامه نگار، مترجم،  شاعروفارسی پژوهِ شبه قاره را آورده ودرانتها به معرفی مطبعۀ نولکشور و بعضی ازکتابهای چاپِ این مطبعه درکتابخانۀ آستان قدس می پردازیم.

کشور هندوستان مقام والایی را در جهت حفظ و احیای آثارکهن علمی وفرهنگی اسلامی وایرانی کسب کرده،  بزرگترین مجموعه نسخه های خطی فارسی و عربی و کتابهای چاپ سنگی وسربی قدیم دراین کشورِ پهناوروجود دارد.بیشترین شاهکارهای کلاسیکِ ادبیّات فارسی ومتون مذهبی،  فرهنگها ودستور زبان،  دراین کشور تألیف شده وبه چاپ سپرده شده است.حتّی روزنامه های فارسیِ قبل ازمطبوعاتِ ایران دراین کشور انتشار یافته اند. تعدادِ کتیبه ها ولوحهای فارسی که برروی بناهای تاریخی این سرزمین نقش بسته، این کشور رابعداز ایران درمقام اوّل قرارمی دهد. تاریخ روابط فرهنگی و سیاسی ایران و هند به دورانِ قبل ازاسلام و زمان اوستایی و ودایی می رسد.درکتاب اوستا ازهند ودر کتابِ ریگ ودا ازایران نام برده شده وحتّی نام هند توسطِ ایرانیان به این کشورداده شده و زبان فارسی درروزگارِپادشاهانِ زیادی در هند زبانِ رسمی دربار بوده است.

در زمان پادشاهان تیموری زبان رسمی دربار،  فارسی وزبان اردو در حرمسرا رایج بوده، درآغازِ سدۀ یازدهم میلادی، فارسی زبانان در لاهور فرمانروایی یافتند وزبان فارسی، زبانِ رسمی شد وشاعران فارسی گوی مانندِ مسعودسعدسلمان، ابوالفرج رونی، عطایی رازی، غزنوی درآسمان ادب وهنردرخشیدند.

شیرخان افغان رقیب همایون پادشاه، امپراطورمغولی هند درسدۀدهم،  کافیه را بادیگر کتب خوانده وگلستان وبوستان واسکندرنامه که درآن زمان در میانِ اهل هند مطالعه آن لازم بود خواند. ودر عصرِ جهانگیر(جلوس1605م./1014ق.)تانیمه قرن نوزدهم میلادی زبان فارسی درسراسرهندگسترش یافت بطوری که حتّی استعمارگران اروپایی نیزچاره ای جزپذیرفتن برتری زبانِ فارسی درهند نداشتند واگرچه با نفوذِ استعمارگرانِ پرتغالی وانگلیسی روبه کندی نهاد امّا نتوانست این ارتباط ودادوستدِ فرهنگی راکاملا ازبین ببردزیرا این دو ملّت همبستگی تاریخی را جزءِ لاینفک حیاتِ خود می دانند.

اوّلین چاپخانه های فارسی باچاپِ سربی درسال 1781 م./1196 ق . وچاپ سنگی در 1810 م./1224 ق.درکلکته دائرشد. ابوطالب تبریزی درکلکته به سال 1785 م./1200 ق. تا 1791 م./1206 ق.به دستور مسترجانس انگلیسی دیوان حافظ راتصحیح وازچاپ خارج کرد.

کلیات سعدی نیز در همین سال به چاپ رسید.درسال 1801 م./1216 ق.مجموعه منتخبات فارسی نظم ونثر تحت عنوان منشی فارسی،  توسط ادیب وایرانشناس انگلیسی به نام گلبدون در کلکته به طبع رسید.همچنین اسکندرنامه نظامی ومتن کامل شاهنامه در جهار جلد درسال 1829 م./1245 ق.درکلکته به حلیه طبع آراسته گردید. وهمچنین نخستین روزنامه فارسی با عنوان "هندوستانی"درسال 1820 م./1235 ق.مجلۀ فرسی وجام جهان نما در1822 م./1237 ق.در بمبئی ومجلۀ فارسی شمس الاخبار در کلکته در1823 م./1238 ق. وروزنامه معروف فارسی حبل المتین درسال 1893 م./1310 ق.درکلکته انتشار یافت.

چاپخانه های متعددی مانند مطبعۀمنشی نولکشور، مشرق الانوار، جعفریه، محمّدیه، سرفراز و... درلکنهو،  مطبعۀ انجمن آسیایی بنگال، معارف، قادری،  لیتوگراف، علوی درکلکته، دارالطبع سرکارعالی، مطبع عزیزدکن،  محبوب شاهی، عزیزالمطابع در حیدرآباد، مطبعۀ مجتبایی در دهلی،  مطبعۀ مظفری، احمدی، قادری،  حیدری، ناصری، رحیمی، هلالی، فیض رسان، محمّدی، د.ت پرساد،  صفدری،  جعفری،  گلزارحسنی،  نادری،  مصطفایی،  داوودی در بمبئی،  مطبعۀ نظامی ویوسفی، منشی نولکشوردرکانپور، مطبعۀ مظهرالعجائب درمدرس،  مطبعۀ شیخ غلام علی و شیخ مبارک علی درلاهور،  وامثال آنها که تعدادشان به چندصدعدد می رسد به انتشارآثارعلمی و متون مذهبی،  درسی وادبی زبان فارسی وعربی پرداختندوهزاران اثر راتکثیروچاپ نموده وبدین ترتیب درحفظ این آثاروتعمیم نسخه های آنها خدمات ارزنده ای انجام دادند.

سعید نفیسی درپیشگفتارِ« ارمغان پاک » چاپ کانونِ معرفت تهران، 1334،  چنین نوشته است:«امروز ماصدها کتاب نظم ونثرفارسی در رشته های مختلف داریم که درهندوپاکستان نوشته شده وبحث در نظم ونثرفارسی درهندوستان وپاکستان یکی از مفصّل ترین مباحث تاریخ ادبیات است.» وهمچنیندکتر ذبیح الله صفا درتقریظِ کتاب فرهنگ نویسی درهندوپاکستان چاپ تهران، 1341 ، می نویسد:«من ازآن بابت که خود را یکی ازخادمانِ ساحتِ سخنِ پارسی می شمارم،  هیچگاه نمی توانم ازبیانِ

سپاس داری وحق شناسی در برابر این همه کوششِ هندیان درنگهداشتِ گنجینۀ ادب پارسی خاموش بمانم این مردم جمال دوستِ هنرپرور، روزگاری دراز که ما درتنگنایِ حوادث خُرد می شدیم خودرا به عنوان مدافع قهرمان آثارِ پارسی معرفی کردند. شاعران مارا پذیرفتند به نویسندگان ما پناه دادند آثار مارا چون گوهرهای فروزان بجان خریدند وبا کوشش هایی مداومِ خود، درآموختن وتتبع زبان وآثار پارسی، برشمارۀ شاعران ونویسندگان پارسی وآثار پارسی به مقدار معتنابهی افزودند...».


منشی نول کشور

کتابهای فارسی که منشی نول کشور درقرن نوزدهم منتشر کرد از کل کتابهای فارسی که دراین قرن در ایران منتشرشد بیشترند. می توان گفت نول کشور درزمان حیات خویش حدود چهار هزاراثر مهم یعنی تمام آثار کلاسیک فارسی رابه چاپ رساند.

منشی نولکشورفرزند چمناداس بهارگو درسال1836 م./ 1252 ق. درروستای ساسی نزدیک علیگر متولد ودرسال 1895 م. /1312 ق. درلکنهو دیده از جهان فروبست.نیاکان وی ازسدۀ هشتم هجری از صاحب منصبان روزگارِ خودبودند وپدرش از زمین داران علیگربود. نولکشوردرسال 1261 ق.فارسی وعربی وهندی وسانسکریت رادر کالج آگرا فرا گرفت وپس ازپایان تحصیل درسن هیجده سالگی موفق به ملاقات با منشی هارسوخرای شد .هارسوخرای ناشر وسردبیر نشریه ای به نام کوه نور درلاهور بود. این ملاقات درزندگی منشی جوان یک نقطه عطف بود ومسیر زندگی اورا بکلی تغییر داد.

وی با هارسوخرای به لاهور رفت وازنزدیک باکارهای فنّی وعلمی واداری یک چاپخانه ویک نشریه آشناشد.منشی جوان پس ازخاتمه کارآموزی درسال1858 م./1275 ق.به لکنهورفت وچاپخانه ای درآنجا دایرکردودرهمان سال روزنامه اوده رامنتشر کرد.در1308 ق.یکی از شعبات این چاپخانه رادرالله آباد وتا1330 ق.شعبات دیگری ازآن را در لاهور، دهلی، کانپور، کلکته، پتیاله، اجمیر وجبلپور به راه انداخت.وی تاسال 1330 ق.بیش از دوازده هزار عنوان کتاب به چاپ رسانید.چاپخانه هایش کتابهایی به زبان فارسی در موضوعهای فقه، کلام، فلسفه، تاریخ، نظم ونثر، فرهنگ، فنون بلاغی، کتب درسی ، دیوان های فارسی، نسخه های خطی علمی، ادبی وتاریخی به چاپ می رسانید.گذشته ازاین ه،  کتابهای مذهبی وتاریخی به زبانهای عربی، پشتو، اردو، انگلیسی، سنسکریت، تامیل وتلگو نیزچاپ کرد.

وی در 1303 ق.دبیرستانی به نامِ نولکشور دایرکرد وتأسیسات نول کشور بتدریج تا جایی گسترش یافت که دراواخر قرن نوزدهم پس از چاپخانه آلپن درپاریس بزرگترین چاپخانه جـــهان بود.هزارودویست نفر کارمند داشت که درمیان ایشان شاعران معروف ونویسندگان، مورّخان وروزنامه نگاران بزرگ نیز بودند.نولکشور برای این که مسألۀ کمبودکاغذ راحل کند درنزدیک لکنهویک کارخانه کاغذ سازی به نام کارخانه کاغذ سازی هندِعلیا تأسیس کردوبا خدمات فرهنگی که انجام داد مورد احترام همگان قرار گرفت به طوری که هنگام دعوتِ امیرعبدالرحمن خان پادشاه افغانستان ازطرف نایب السطنه هند، منشی نولکشور در صف امرا و راجه های هند قرارگرفت وزمانی که امرا زبان به اعتراض گشودند حکمران پاسخ داد: نول کشور برای هندافتخار وآبروآفریده وباکارهای مطبوعاتی خود نور دانش را بر سرزمین های دور ونزدیک گسترده است. درمیان دوستان وهمکاران نول کشور نام میرزا اسدالله خان غالب دهلوی بیش از همه می درخشد.غالب، دراشعار خودبارها از وی تجلیل کرده است.

ناصرالدین شاه قاجار نیز ازمهمترین آرزوهایش، سفر به هند و ملاقات با نایب السلطنه ومنشــی نولکشوربود.

انگلیسی ها به پاس خدمات نولکشور در سال 1294ق. به وی نشان قیصر هند دادند.و دولت هند نیز در نوزدهم فوریه 1970 م.(30 بهمن1350 )در هفتادوپنجمین سالگرد درگذشت وی، تمبر یادبود منتشر کردند.


کتابهای مطبعه نولکشور درکتابخانه آستان قدس

همانطور که ذکر گردید کتابهای چاپ شبه قاره هند تعداد قابل ملاحظه ای ازمخزن کتب سنگی وسربی قدیم کتابخانه آستان قدس را به خود اختصاص داده است و تعداد آن به دوهزار جلد می رسد که نیازبه بررسی وتحقیق بیشترومفصل تری داردوما دراین مختصر به ذکر قسمت کوچکی از این بخش یعنی کتابهای چاپِ مطبعه نولکشور که بالغ بر یکصدو پنجاه جلد است می پردازیم:

آرایش محفل/علی عیش.-لکنهو:نولکشور، 1232 ق. اردو

آرایش محفل باتصویرات(قصه حاتم طایی)/....-لکنهو:نولکشور، بی ت، اردو

ابوالفضل/ لکنهو:نولکشور، 1313 ق.ادبیات فارسی

احسن العباب لاهل النصاب/ محمد ادریس.-دهلی،  بی ت،  عربی

اخلاق جلالی/جلال الدین دوانی.-.....، 1302 ق. ....

اخلاق محسنی/حسین کاشفی.-.....1360 ق. ......

ارمغان/امجدعلی اشهری.-کانپور:نولکشور، 1295 ق. فارسی

اعلان میزان صرف/ عبدالرحمن شاکر.- ....... ، 1339 ق. عربی

اکبر نامه/ابوالفضل علامی.-لکنهو:نولکشور، 1283 ق. فارسی

اقبالنامه جهانگیری/محمد شریف.-.......، 1286 ق. ....

انوارالادب/محمدامیرحسن نورانی.- .........، 1947 م. عربی اقبالنامه جهانگیری 1286 ق.

پهلو لوتی عرف سندر شانتا سنتتی / تنصیف عبدالباری آسی الدتی ،  باهتمام کیسری داس . لکهنو : نولکشور پریس ، 1921م. اردو 1- داستانهای هندی.

تاج المدائح / محمد انوار حسین – لکهنو : نولکشور 1288ق 102 چاپ سنگی 1- شعر فارسی – قرن 13 ق 2- نثر فارسی قرن 13 ق 3- ادبیات فارسی – مجموعه ه

تاریخ انگلستان / مصنف برجموهن سترما: باهتمام کیسری داس .- لکهنو : نولکشور پریس ،  1927 م. -. ج .تصویر ، اردو . انگلستان – تاریخ .

تحفه الاسلام / محمد صاحب حسنی ،  لکهنو : نولکشور ، 1915-103ص چاپ سنگی 1- صاحب حسنی ،

عبدالسلام اخون خواجه – سرگذشتنامه

تحقیقات در اصول دین/ تصینف سبحان علی خان لکنهوی (- 1260ق)0 – (نولکشور.بی نا) ،  1279 ق. 1 – شیعه – اصول ،  احتجاجات ،  2- علی بن ابی طالب (ع) ، امام اول – اثبات خلافت 3- خلفای راشدین – نقدو تفسیر

ترجمه اسکندر سری منظوم / منشی سردار سنگ متخلص به نسیم – لکهنو : نول کشور 1934-374ص اردو 1- شعر اردو قرن 20-

ترجمه فارسی شرح وقایه ملتقی الابحر/ برحاشیه ابراهیم بن محمد حلبی ،  شرح عبدالحق سجاول سرهندی – لکهنو : نولکشور(13) 266 ص چاپ سنگی 1- فقه حنفی – بهکت بلاس معروف به ریاض عنبر / امیر پرشاد متخلص به عنبر – لکهنو : نولکشور،  1912. 36ص . اردو 1- شعر اردو – قرن 20

ترجمه مجربات / مترجم بشارت علیخان .- لکهنو مطبع نامی نول کشور ،  ( 19) 320 ص . اردو 1- دعاها 2- قرآن سوره ها وآیه ه،  خواص

ترجمه معالجات سدیری / به اهتمام عابد حسین لکنهو .- نولکشور (-19) اردو 1- پزشکی سنتی

تشریح الحروف / محمد کریم بخش .لکهنو نول کشور ، 1905 .26 ص . اردو زبان – دستور- 2- زبان اردو و مکالمه وجمله سازی .

تصویر غم / اشرف علی صاحب مست .- کانپور: نولکشور،  بی ت،  اردو 1- شعر اردو – قرن 20

توزک جهانگیری / محمد هادی . لکهنو : نولکشور ،  (1300ق) 2 ج . ( در یک جلد) چاپ سنگی 1- هند – شاهان وخرمانروایان 20 جهانگیر امپراتور هند،  977=1037ق.

توقیعات کسری / (انوشیروان بن قباد فیروز ) کانپور : نولکشور ، 1892-100 ص ،  چاپ سنگی 1- خسرو ساسانی اول شاه ایران 0579

پیمانه عشق / عابرعلی عابد بلهوری . – لکهنو : نولکشور پریس (-19) 68 ص اردو – داستانهای اردو – قرن 20

جامع الاخلاق /مولف محمد امانت الله – لکهنو : نولکشور پریس 1931 – 170

جنگنامه نعمت خان علی / نعمت خان عالی به اهتمام کیسر یداس/ لکهنو ،  نولکشور ،  58ص داستانهای تاریخی

جواهر الاسما رشرح مثنوی مولوی روم / حسین بن حسن سبزواری 0- لکهنو- نولکشور 1312 . 700 ،  14 ص ، 1-مولوی ،  جلال الدین محمد بن محمد 606 – 672 مثنوی وتفسیر .

جوهر جلایی برقی / جوهر الال . لکهنو : مطبع نولکشور ( -19) 62 ص اردو 1- کیمیا و کیمیاگری 2- شیمی – آزمایشها جنگها میرمحمد ضیق /لال بهارلو – لکهنو نول کشور (-19)156 – ص اردو 1-شعر اردو و قرن 20

چشمه شیرین / عبدالواحه مسکن –لکهنو :نول کشور،  1925 – 40ص اردو 1- شعر اردو – قرن 20

حلوای دود/ منشی محمد حسین صاحب محمود – کانپور : منشی نول کشور،  (-191 ) – 44 ص – اردو 1- داستانهای کوتا ه،  اردو.

خلافت نامه مشاء خان /.– لکنهو : نولکشور 1303ق . 1-فارسی –انشاء وتمرین 2- فن نگارش 3- نامه نگاری فارسی

خالق باری /.– لکنهو :مطبع نامی نولکشور ،  1874م. اردو

(دروس متوسطه فارسی ) /(سید محمد حسن) – (لکهنو) :نولکشور 1919 – 136ص چاپ سنگی ادبیات فارسی مجموعه ه

دلائل الخیر ات/ محمدبن سلیمان جزولی . لکهنو : نولکشور 1305- 183 ص چاپ سنگی 1- صلوات 2- دعا ه

ده مخزه /نصرالله خان صاحب متخلص به وصال – کان پور : نولکشور (-19) 170ص .اردو حسین بن علی ، امام سوم

دیوان امیرخسرو دهلوی / ترتیب وتهذیب انوار لحسن . لکهنو : نولکشور،  1967 . 976ص (سلسله مطبوعات نولکشور اکید نفی لکهنو) 1- سفر فارس – قرن 8ق .

دیوان خاقانی / افضل الدین خاقانی شروانی – (لکهنو) :نولکشور،  (سده 13ق) ج : 1- شعر فارسی قرن 6ق

دیوان شهیدی / کرامت علیخان به شهیدی – لکنهو : مطبع نامی نولکشور (-19) 98 -88ص اردو 1- شعر اردو قرن 20

دیوان ظهیرفاریابی / ظهیر فاریابی : نولکشور (127ص چاپ سنگی 1- شعر فارسی – قرن 6 ق

دیوان گویا / محمدخان گویا ،  لکهنو : منشی نول کشور ،  (-19)103 ص اردو . 1- شعراردو – قرن 20

راماین بها کها/ سیتارام جبوری بهائی ،  لکهنو : نول کشور،  (-19) 348ص اردو 1- شعر اردو – قرن 20

رباعیات عمر خیام – لکهنو : نولکشور (1342ق) 103 ص. 1- شعر فارسی – قرن 5 ق/ رباعیات عمر خیام / عمر خیام – لکهنو: نولکشور (1322ق)

رساله تهیتر یکل هار مونیم / نصف سوتیکشن رای قمر دهلوی . لکهنو : نولکشور پریس 201923 ،  66 ، 4 ص مصور

( سوتیکشن ورماهارمونیم سیریز با (5) اردو 1- موسیقی آموزش .

رساله چند پند / محمد نذیر احمد دپتی – کانپور نولکشور 1897-64ص اردو 1- اخلاق اسلامی

رساله عبدالواسع/ عبدالواسع هانسوی ) لکهنو : نولکشور ( 13) 840 ص چاپ سنگی – 1- فارسی – دستور 4 -61ق .2 اسلام – تاریخ از آغاز تا 41ق-

رساله قواعد فارسی / ابوالحسن فرید آبادی . لکهنو نولکشور پرس 1890-31ص .ص .ع به انگلیسی Firstpersian yrammar اردو 1- فارسی – دستور

رشحات عین الحیات / علی بن حسین واعظ صفی کاشفی . هند :نولکشور ، 1912 364 ص نقشبندیان عارف

رشحات / مصنفه علی بن حسین الواعظ الکاشفی المشتهر بالصفی . کانپور : نولکشور (1912م) 364ص عنوان دیگر : مجموعه رشحات چاپ سنگی . 1 - نقشبندیه 2- تصوف

رقعات نظامیه / نصف منشی نظام الدین علیخان باهتمام منشی بهگو اندیان – کانپور : نولکشور 1910 . 16ص  1- علیخان ،  منشی نظام الدین – نامه هاو یاد بودها.

رقعات عنایت علی / محمد عنایت علی ،  لکهنو : وارث نولکشور پریس ،  (139ق) 128ص اردو 1- عنایت علی محمد – نامه ها ،  یادبوده

زبدة المصائب / محمد عسگری – لکهنو : مطبع نولکشور ،  1306ق -808ص اردو 1- حادیث شیعه

زینت الخیل / لکهنو : مطبع نامی نولکشور (1900) 62ص اردو 1- شعر اردو قرن 20-

زلیخا / کانپور : مطبع نامی : نولکشور ،  1864 – 77ص اردو – 1- شعر اردو قرن 20

شرح موجز قانون/ آقصرائی ،  ابن نفیس.-لکنهو:نولکشور، 1907 م. عربی

شرعه المصائب / میرزاقاسم صاحب – لکهنو مطبع نامی نولکشور (-19) 472 ص اردو 1- واقعه کربلا 2- حسین بن علی (ع) امام سوم 4- 61ق . سوگواریها.

طبقات اکبری/ نظام الدین احمد بن مقیم هروی – کانپور (هند) : مطبع نولکشور (13) -512 ص چاپ سنگی 1- هند – تاریخ

طلسم نوخیز جمشیدی / احمد حسین صاحب متخلص به قمر - لکهنو :نولکشور (-19 ) ج در دو فهرست نویسی براساسجلد2،  1- داستانهای اردو

ضیاء البصائر فی ذکر الایمان والکبائر / شوکت علی شاه جهان پوری – لکنهو: نول کشور(-19) 54 ص اردو . ایمان(اسلام ).

الفتح القدیر مع متنه البدایه والهدایه / کمال الدین محمد المعروف به ابن الهام – لکنهو : نولکشور،  بی تا 1- زبان فقه حنفی

فتوح الشام/ مترجم عنایت حسین .- لکنهو :مطبع نامی نول کشور (-19) 456 ص . اردو 456 ص . اردو ،  نسخه ناقص است 1- اسلام تاریخ – از آغاز تا 41 ق

فتوح الشام مع فتوح المصر / مهدی حسن تقوی . کانپور : مطبع نولکشور ( 1900 )518 ص . اردو . 1- سوریه – تاریخ 2- مصر – تاریخ

فسانه عجایب منظوم /منشی بهولانا تهه صاحب – لکنهو : منشی نولکشور،  (- 19) – 31 ص . اردو 1- شهر اردو – قرن 20

فسانه سوزن عشق / جورج ام .رینالدز؛ مترجم بشمیهر ناتهه .- لکنهو :مطبع نولکشور (-19) 520ص . اردو داستانهای انگلیسی – قرن 20 ترجمه شده به اردو – الف - ناتهه بشمیهر ،  مترجم .

فسانه معقول مشتمل برفوائد تحصیل علوم ونتایج کتاب فنون / غلام حیدر بهادر .- لکنهو : نولکشور 1896-242-4ص . اردو 1- اسلام وعلوم . 2 . شناخت (فلسفه )

فغان حیدر/ حیدر علی بیگ متخلص به حیدر دهلوی – لکنهو : نولکشور ، 1303 ق =1886 – 13-13 ص 1 شعر اردو . قرن19

فقه اللسان/ کرامت حسین کنتوری،  2ج در یک مجلد،  1915،  زبان عربی ،  صرف،  و اصطلاحات و واژه ها لکنهو : نولکشور

فهرست عدد الاثام/ (لکنهو : نول کشور ،  19) 168 ص اردو ،  نسخه ناقص است 1- نماز

فانون عترت / عترت حسین. کانپور : مطبع نولکشور ،  1278ق اردو – پزشکی سنتی کلیات ظهیرفاریابی / نولکشور : 1307 ق. ادبیات (شعر فارسی – قرن 6ق)

قرابادین کبیر/ از تصانیف محمد حسین خان طاب ثراه. – کانپور: نولکشور (1310ق) 1 – پزشکی – متون قدیمی تا قرن 14

قصه پرسلس نواب طائر / ترجمه محمد احسان الله صاحب .- کان پور : نولکشور ، بی تا اردو 1- داستانهای اردو- قرن 20

قصه تاجرونیس / محمد احسان الله تریاگوئی . – کانپور : نولکشور، بی ت،  اردو، 1- داستانهای اردو قرن 20

قصه جمیلی وگلاب / مثیو پرشاد صاحب بهادر.- کان پور : مطبع نولکشور ، بی تا اردو

قصه حاجی بابا / موریر. لکنهو : مطبع نامی نولکشور ،  بی تا اردو 1- داستانهای اردو -قرن 20

قصه زاهد وشمس نثر وقصه زاهد وشمسی منظوم /برهان الدین احمد پارسا – لکنهو – نولکشور، بی تا اردو 1- داستانهای اردو- قرن 20

قصائد مدحیه نظام / محمد بهادر . لکنهو : نولکشور 1289ق.

کایست دهرم در پن/ پندن را مچرن .- لکنهو : نولکشور،  1914 م.– اردو 1-داستانهای اردو -قرن 20

کلیات صفدر / محمد صفدر شاه خان .- لکنهو : مطبع نامی نولکشور، بی تا اردو 1- شعر اردو- و قرن 20

کلیات جامی / جای ،  به اهتمام کیسری راس .- لکنهو :نولکشور (بی تا) 1- شعر فارسی – قرن 9ق

گلزار دانش/ راجیو را و اصغر – (لکنهو:مطبع ،  نولکشور،  بی تا اردو 1- ادبیات اردو – قرن 20

لاجونتی / شانتی سروپ بهتناگر – لکنهو : نولکشور ،  اردو 1- شعر اردو – مجموعه ها لوائح جامی / عبدالرحمن جامی . (بی جا) لکنهو ،  نولکشور 1355ق 1- عرفان قرن 9 ق 2- شعر عرفان

مثنوی معنوی مولوی / از تصنیفات جلال الدین رومی. –لکنهو :نولکشور 1358ق. 1- شعر فارسی قرن 7

مثنوی میرنگ / قطب الدین بختیاری کا کی . – کانپور:نولکشور،  1307ق. 136ص. 1- شعر فارسی – قرن 7ق.

مجموعه طلسم اسکندر ذوالقرنین مشتمل بر فنون پنجگانه کیمیا وسیما وهیمیا وریمیا ولیمیما / مولوی محمد عثمان خان متخلص به قیس مدار المهام. – بمبئی : نولکشور 1903م .کیمیا وکیمیاگری

مجموعه شامل: نحو میر،  جمل ،  مائه عامل ... نولکشور: (بی نا) 1911م. 1- زبان عربی- نحو

مجموعه منطق ) شامل صغری ،  کبری،  ایساغوجی،  مختصر المیزان ،  میزان المنطق وتهذیب .../ باهتمام کیسر یداس .- لکنهو : نولکشور 1342ق = 1925 م. 1- منطق

(مجموعه ) میزان الطب ،  طب احسانی ، علاج الغرباء / (محمد ارزانی ) : تحشیه عبدالغنی سلمه الرحمن – (کانپور): نولکشور، بی تا 1- پزشکی سنتی

محامد خاتم النبیین / از امیر احمد امیرمینائی لکنهوی .- لکنهو : نول کشور پریس 1930م.= 1348 ق. اردو 1- شعر اردو- قرن 220- محمد (ص) پیامبر اسلام ،  53 قبل از هجرت 11-ق – مدایح ومناقب.

مختصر المعانی / تفتازانی . لکنهو : نولکشور 1895 م. عربی – 1- خطیب قزوینی ،  محمد بن عبدالرحمن 666 – 739 ق. تلخیص المفتاح

مخزن المجربات یعنی اردو ترجمه قرابادین اعظم فارسی/ اعظم خان؛ عظمت علی حسرت لکنهوی ، لکنهو : نولشکور اردو. 1- پزشکی سنتی 2- گیاهان دارویی

مخزن المجربات یعنی اردو ترجمه قرابادین اعظم فارسی / مترجم عظمت علی حسرت – لکهنو : نول کشور پریس بی ت،

اردو، پزشکی سنتی -الف - حسرت عظمت علی ، مترجم

مرآة العروس / ولیم جیور.- لکنهو :مطبعه نامی نولکشور،  1338ق . اردو 1- هند – تاریخ 1858 -1947

مرثیه های مرزا دبیر / از کلام سلامت علی متخلص به دبیر لکنهوی. – لکنهو : نولکشور 1926. 1- شعر اردو 2- مرثیه سرایی اردو.

مزاق العارفین / محمد احسن صدیقی .- لکنهو : مطبع نولکشور 1875م. اردو 1- اخلاق اسلامی

مطلع العوام مجمع الفنون / واحد علیخان هوگلی – لکهنو : نولکشور 1334ق. دایره المعارفها وواژه نامه ه

معالجات احسانی / محمد احسان علی خان – لکنهو: نول کشور،  اردو 1- پزشکی سنتی

مفتاح التواریخ / ولیم بیل طامس . – نولکشور :(بی نام) 1264 ق. 1- تاریخ – مجموعه ها.

مفید الاجسام مع فواید عجیبه / فضل علی صاحب – لکهنو : نولکشور1951م. اردو 1-پزشکی سنتی .2- گیاهان دارویی.

مقدمات ظهوری / عبدالرزاق بن محمداسحق حسینی سورتی . – کانپور : منشی نولکشور295ق.

مکاتبات علامی ابوالفضل / ابوالفضل بن مبارک هند: نولکشور 1892م 1309ق نامه های جاری

مکاشفات رضوی شرح مثنوی معنوی / هندوستان : نولکشور- 1294ق جلال الدین محدث محمد – مثنوی – نقد وتفسیرنقد وتفسیر مثنوی

ملخص فصول بقراطی /مترجم غلام حسین (کذ) کنتوری نیشابوری .- کانپور : نولکشور 1897 م. به ضمیمه علاج الحمیات معروف به مطب سلطانی . میزان الطب. رساله بحران 1- سنتی – متون قدیمی تا قرن 14 .

منتهی الکلام / حیدر علی مولوی – لکنهو : نولکشور ، بی تا 1- کلام شیعه

موجه غم وناله حزین / گوپال سهایی.- لکنهو: نولکشور بی ت،  اردو 1- شعر اردو – قرن 20

مؤید الفضلاء / محمد لاد . کانپور :نولکشور 1883م . 1- فارسی – واژه ها 2- زبان عربی – واژه نامه ه

می باید پسندید / رای چند .- بمبئی : نولکشور 1314ق. اخلاق .

می باید دید / محمد حسین طالب پوری .- بمبئی : نولکشور 1314ق اخلاق اسلامی .

می باید شنید / تصنیف محمد علی صاحب رفعت . کانپور : نولکشور 1914= 1292 ق. 1- وعظ – 2- اخلاق اسلامی

میزان الطب / محمد ارزانی )،  بی ج،  نولکشور بی تا 1- پزشکی سنتی .

وقایع نعمت خان عالی / نعمت خان عالی .- کانپور : نولکشور، بی ت،  1- داستانهای تاریخی 2- هند – تاریخ .

اکبر نامه،  چاپ 1284 ق . نولکشور 



می باید شنید - دیوان غنی،  چاپِ منشی نولکشور واقع درکان پور