همکاران
نویسنده
کارشناس موزه‌داری، کارشناس سکه و کارشناس مسئول موزه مجازی
چکیده
کلیدواژه‌ها
معرفی اولین سکه با تراز شیعی
تصویر1: سکه درهم نقره رستم بن شروین باوندی با شعار علی ولی‌الله موجود در گنجینه سکه موزه آستان قدس رضوی
به شماره ثبت 1394.13.1167
سلسله: آل باوند دوره تاریخی: 45ق. تا 750ق
فرمانروا: رستم محدوده جغرافیایی: طبرستان
جنس: نقره بهاء اسمی: درهم
وزن برحسب گرم: 3.68
شرح روی کتیبه: لا اله الا الله، المطیع لله، رکن‌الدوله، بسم‌الله ضرب بامر رستم ...
شرح کتیبه پشت سکه: لله، محمد رسول‌الله ، علی ولی‌الله ، محمد رسول‌الله ارسله بالهدی و امین الحق... (آیه 33 سوره توبه)
به استناد برخی سکه‌های ضرب شده در پریم در سال‌های 353 تا 369 ق. رستم بر آن قلمرو فرمان میرانده است برخی استناد کرده‌اند که این رستم برادر شهریار است که به کمک آل‌بویه، شهریار را بیرون راند و خود به حکومت نشست. البته درستی این نظر، محل تردید است. چه ممکن است این سکه‌ها از آن رستم پسر همین شهریار بوده که در عهد قابوس قائم‌مقام پدر در کوهستان پریم و شهریار کوه بود (صادق سجادی، 1393، ص84).
نمونه مشابهی از سکه مورداشاره، در مقاله "برگی از سکه‌شناسی (روند تشیع در ایران)" با مشخصات زیر معرفی‌شده که با مشخصات ذیل در تماشاگه پول موزه بنیاد نگهداری می‌شود: (شماره: 5، سکه نقره با تاریخ ضرب 353ق. ، محل ضرب فریم یا پریم، متن روی سکه "لله/محمد رسول‌الله/ علی ولی‌الله" در مرکز، "محمد رسول‌الله ارسله بالهدی و دیـن الحـق لیـظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون" در حاشیه و "لا اله الا الله/ المطیع لله/ رکن‌الدوله" در مرکز پشت سکه، "بسم‌الله ضـرب هذا الدرهم بفریم سنه ثلث و خمسین و ثلثمائه" حاشیه داخلی، پشت سکه درج گردیده و حاشیه بیرونی پشت سکه ناخوانا است). سکه‌ای جالب از باوندیان شیعه مازندران که سیادت رکن‌الدوله بـویهای و خـلیفه دست‌نشانده عباسی را علی‌الظاهر پذیرفته‌اند (سکه‌ی رستم بن شروین قارنی) (اندامی؛ سلیمانی، 1390، ص 80) سـکه‌ای نیز از رسـتم بن شروین در Cabinet des Medailles پاریس موجود است که در اولین سال حکومت او در فریم به سیم ضرب شده است کـه عـبارت پشـت آن به این شرح است: الله-محمد رسول الله-علی ولی‌الله (اعظمی سنگسری، 1351، ص51).
یکی دیگر از سکه‌های مشابه که با توجه به کیفیت و وضوح خطوط آن می‌توان به‌عنوان مکمل اطلاعات به‌دست‌آمده سکه فوق از آن استفاده نمود و متون حاشیه رو و پشت سکه را موردمطالعه قرارداد سکه ایست که در کتاب معتبر سکه‌شناسی "استیفن آلبوم" معرفی گردیده:
تصویر2: سکه‌های رستم بن شروین ضرب فریم 353 ق. (وب‌سایت www.Icollector.com تاریخ مراجعه 25/10/94)
بر طبق اسناد و مدارک موجود پس از شروین بن رستم فرزند وی شهریار بر تخت امارت باوندیان جلوس نموده، در کتاب تاریخ طبرستان، رویان و مازندران نیز بر این ادعا صحه گذاشته‌شده است. لیکن با توجه به سکه‌های ضرب پریم در سال 353ق. که به‌وضوح نام رستم بر آن درج گردیده سه گمانه پیش روست، اول مقصود رستم بن شروین برادر شهریار است که به کمک آل‌بویه شهریار را بیرون رانده و بر تخت امارت باوندیان جلوس نموده، دوم مقصود از رستم فرزند خود شهریار است که به‌عنوان ولیعهد در پریم به نام خود سکه ضرب نموده و البته این گمانه دور از ذهن است، چراکه در منابع تاریخ طبرستان ابن اسفندیار و تاریخ طبرستان و رویان از شروین به‌عنوان فرزند شهریار و ولیعهد وی نام‌برده شده که عمر او کفاف رسیدن به حکومت را نداده است. سوم اینکه رستم بن شروین به‌عنوان امیر محلی در منطقه پریم تحت حکومت برادر حکم میرانده و سکه به نام خود ضرب نموده است.
رستم بن شروین (353-369 هـجری) اولین شـهریاری از ایـرانیان است که«علی ولی‌الله»را زینت سکه نموده و این افتخار را نصیب خودساخته است. بی‌مناسبت نیست بدانیم بااینکه پادشاهان بویه‌ای نیز از شیعیان امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام بودند بـرای رعـایت احـترام خلفای عباسی فقط به ذکر نام آنان بر سکه‌های خود اکتفا میکردند (همان، ص51). در مورد اینکه محل دقیق شهر پریم به‌عنوان مرکز حکومت آل باوند کجاست جناب اعظمی سنگسری در مقاله‌ای به‌صورت مبسوط به آن پاسخ گفتهاند که در این مجال به شرح گمانه محتملتر پرداخته می‌شود. پروفسور George.C.Miles رئیـس انـجمن سکه‌شناسی آمریکا در مقاله‌ای که تحت عنوان«مسکوکات باوندیان طبرستان» در کتاب «ایران و اسلام»در سال 1971 منتشر نموده نوشته است:« پـریم یا فریم نام ضرابخانه‌ای که در سکه‌های ذیل از آن یادشده دژی بوده است در کوه‌های قـارن در دامنه‌های شمالی دماوند در جـنوب آمـل. جای این دژ که پایگاه و خزانه شاهزادگان باوندی بوده به‌درستی معلوم نیست (همان، ص47). در فرهنگ جغرافیائی ایران نیز درباره فریم اینطور آمـده است: فـریم؛ یکی از دهستان‌های بخش دودانگه شهرستان ساری (مازندران) تقریباً 60 کیلومتری جنوب ساری و 30 کیلومتری جنوب شرقی پل سفید، محصور به کوه‌های جنگلی و در دشت، واقع است. هوای دهستان مرطوب و معتدل و محصول آن برنج است حدود 4800 تن سکنه دارد دشت فـریم به طول تقریبی 15 و عرض 3 تا 6 کیلومتر در ارتفاع 1000 متری واقع است و از رودهای شیرین رود، عروس و داماد، اشک و چشمه‌سارهای متعدد مشروب می‌شود. این منطقه که جزء بخشهای دودانگه هزارجریب مـازندران است از شمال به ساری و از مـشرق بـه دامغان و از جنوب به سمنان و از مغرب به فیروزکوه و سوادکوه محدود است (حقیقت، 1356، ص367).
آنچه مسلم است پس از شهریار بن شروین و به‌واسطه مرگ زودهنگام شروین فرزند وی، دودمان حکومت باوندیان به فرزندان رستم منتقل‌شده، پس از مرگ شهریار دارا پسر رستم بر تخت سلطنت نشست و 8 سال فرمانروایی نمود. دودمان رستم بن شروین در تاریخ طبرستان منشأ اثرات بزرگی بوده است، چنانکه از مرزبان بن رستم بن شروین به‌عنوان صاحب مرزبان‌نامه و جد عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر نام‌برده شده است (صادق سجادی، 1393، ص85) همچنین از دختر رستم بن شروین نیز به‌عنوان همسر فخرالدوله دیلمی یکی از امیران آل‌بویه نام‌برده شده که البته اعتبار و استناد دقیقی ندارد.
با توجه به یافته‌ها و در نظر گرفتن دو نکته مشترک و بااهمیت این گمانه که سکه فوق متعلق به رستم بن شروین و جزو سکه‌های ضرب پریم است به واقعیت نزدیک‌تر می‌نماید، اول کلمه "رکن‌الدوله" بر روی سکه که اشاره به فرمانروای مقتدر آل‌بویه است، و دوم کلمه "علی ولی‌الله" در پشت سکه که آن را به‌عنوان سکه شیعی ضرب شده در دوران حکومت این فرمانروا مطرح می‌نماید، با توجه به نوع رابطه حسنه آل‌بویه با خلفای عباسی در آن روزگار علیرغم دارا بودن مذهب شیعه و عدم وجود نمونه‌های مشابه ضرب آن به دست حکومت مرکزی آل‌بویه منتفی بوده و فرض بر ضرب این سکه در حکومت‌های محلی و تحت حمایت رکن‌الدوله است. با توجه به نمونه‌های مشابه موجود از سکه ضرب شده و تطابق آرایه‌ها و شعارها نسبت دادن ضرب این سکه به رستم بن شروین به واقعیت نزدیک‌تر می‌نماید. با توجه به این نکته احتمال حمایت حکومت آل‌بویه از رستم بن شروین و به قدرت رسیدن وی در پریم به‌عنوان مرکز حکومت آل باوند و خلع قدرت از برادر خویش شهریار بن شروین نسبت به سایر گمانه‌ها به حقیقت نزدیک‌تر بوده و دودمان حکومت آل باوند نیز پس از وی به فرزندانش رسیده است.
پیوست:
جدول1. طبقه‌بندی سلاطین و فرمانروایان باوندیان کیوسیه (مرعشی، ظهیرالدین، 1345، ص 27)
)