جایگاه سازمانی ارائه خدمات در فضای مجازی با تأکید بر مؤسسات فرهنگی

مقدمه

امروزه، فناورى اطلاعات یکى از پدیده هاى مؤثر و مهم در ارتقاى توانایى سازمان ها است. لذا مدیریت مطلوب آن مى تواند بهره گیرى از توان بالقوه ى آن را افزایش دهد و در راستاى استفاده ی بهینه ى آن به کار آید. در مدیریت فناورى شناسایى ابزارها و دستگاه ها، شناخت و کاربرد برنامه هاى نرم افزارى یا سخت افزارى و نیز بهره گیرى از فنون ویژه ى این حوزه به تنهایى نمى تواند باعث انجام مدیریت کارآمد شود. تلاش براى هماهنگى میان نیروهاى شاغل در سازمان و فناورى هاى مورد استفاده، به گونه اى که بهره گیرى از فناورى به ارتقاى سطوح تولید یا خدمات منجر شود نیز مى تواند در این میان تأثیرگذار باشد. علاوه بر آن تقویت بنیه ى فنى و تخصصى همکاران سازمانى براى استفاده ی مناسب از فناورى ها و ارائه ی آموزش هاى کاربردى نقش مهمى در تثبیت جایگاه فناورى در سازمان دارد. مدیریت فناورى از زمان ارزیابى فناورى هاى مورد نیاز و سنجش کارآیى آن ها آغاز مى شود. در مراحل مختلف انتخاب، خرید، راه اندازى، به کارگیرى و ارزیابى توان عملیاتى همواره این نقش برجسته و قابل ملاحظه است. بی تردید مدیریت فناورى به داشتن آگاهى از موارد پیش گفته نیاز دارد، ولى فراتر از آن ها، شناخت روش ها و مکاتب مدیریت فناورى، نقش تعیین کننده اى در استفاده ی مؤثر از آن دارد. از این رو ضرورى است تا با تحلیل و بررسى مناسب از سودمندى هاى مترتب بر این مطالعه بهره بُرد.

در این مقاله سعی شده است تا جایگاه خدمات الکترونیکی و فضای مجازی در ساختار سازمانی مؤسسات فرهنگی مورد بررسی قرار گیرد. در این ارتباط توضیحاتی در ادامه ارائه می گردد:

فضای مجازی:  فضای مجازی (سایبر) در معنا به مجموعه هایی از ارتباطات درونی انسان ها از طریق رایانه و مسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می شود. یک سیستم برخط (آنلاین)[1]  نمونه ای از فضای مجازی است که کاربران آن می توانند از طریق ایمیل با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.(یارمحمدی، 1391).

سازمان فرهنگی: سازمانی است که مأموریت و یا وظایف اصلی خود را از میان فعالیتهای فرهنگی انتخاب نموده است. در مجموع می توان سازمان فرهنگی را سازمانی دانست که در یکی از دو دسته ذیل قرار گیرند:

سازمانهایی که به فعالیت های طبقه بندی شده فرهنگی می پردازند. (مطابق دسته بندی یونسکو از فعالیتهای فرهنگی) و یا سازمانهایی که به نوعی به امور فراغت مردم می پردازند (حسینی، ایروانی و فاطمی، 1388).

ساختار سازمانی: ساختار سازمانی، راه و شیوه ای است که به وسیله آن فعالیت های سازمانی تقسیم، سازماندهی و هماهنگ می شود. سازمانها ساختارهایی را به وجود می آورند تا فعالیتهای عوامل انجام کار را هماهنگ کرده و عوامل اعضاء را کنترل نمایند. ساختار سازمانی در نمودار سازمانی نمایان می شود نمودار سازمانی نیز نماد قابل رؤیت از کل فعالیتها و فرآیندهای سازمان است. در طرح ریزی ساختار سازمانی 3 رکن مورد توجه قرار می گیرد:

-         ساختار سازمانی تعیین کننده رفتار رسمی  و دریافت گزارش در سازمان است و نشان دهنده سطوحی است که در سلسله مراتب اداری وجود دارد و حیطه کنترل مدیران را نیز مشخص می نماید.

-         ساختار سازمانی تعیین کننده جایگاه افرادی است که به صورت گروهی دریک واحد کار می کنند و به گروه بندی و تقسیم بندی واحدهایی که در کل سازمان وجود دارد می پردازد.

-         ساختار سازمانی دربرگیرنده طرح سیستمهایی است که به وسیله آنها همه واحدها هماهنگ و یکپارچه می شوند. در نتیجه ارتباط مؤثر در سازمان تضمین خواهد شد.

ساختار سازمانی تحت تأثیر  اهداف، استراتژی، محیط و فن آوری و اندازه سازمان قرار می گیرد. این معرفها کلیدی و محتوایی بوده و معرف کل سازمان و جایگاه آن هستند که بین سازمان و محیط قرار گرفته و از آن مشتق می شوند(حسین پور، 1386).

جایگاه فن آوری اطلاعات در ساختار سازمانی: با توجه به فراگیری همه جانبه حوزه تأثیر و عمق این تأثیردر موفقیت و تضمین و کامیابی سازمانها به نظرمی رسد توقع و تصور جایگاهی عالی در ساختار سازمانی و نیز استراتژی های سازمانی اغراق آمیز نباشد، شاید در سطح کلان هم بتوان چنین توقعی را موجه دانست، به  ویژه آنکه توسعه این فن آوری به همراه فن آوری های ارتباطات خود یکی از تعیین کننده ترین عناصر شبکه زیرساخت را برای دیگر فن آوری ها تشکیل می دهد به همین دلیل شاید جایز نباشد در خط مشی های توسعه این دو فن آوری بنیادی وقفه و در کیفیت آنها قناعت و تساهل صورت گیرد. تاچندی پیش با ارتقای جایگاه سازمانی مدیریت انفورماتیک بسیاری از سازمانها تا ذیل و در ارتباط مستقیم با مدیرعامل یا عالی ترین سطح مدیر اجرایی به این اقتضا پاسخگویی می شد و امروز حتی شاهد آن هستیم که توصیه می شود مدیر ارشد خود شخصاً ضمن کوشش در کسب اطلاعات لازم در این زمینه مسئولیت راهبری توسعه این فن آوری را بر عهده گیرد از سویی دیگر با ملاحظه و دقت نظر در استراتژی بسیاری از سازمانها مشاهده می شود که توسعه این فن آوری در لایه های فوقانی استراتژی های  آن ها جای گرفته است. به هر حال به همان میزان که توسعه اقتضای توسعه انفورماتیک در سازمان و جامعه تشخیص داده شده است؛ درگیری بیشتر، عمیق تر و جدی تر مدیران ارشد قابل ملاحظه تر گردیده است. برای اتخاذ تدابیر کارساز در زمینه توسعه فن آوری اطلاعات لازم است دیدگاه استراتژیک منابع و قابلیت های درون سازمانی مشخص گردد (سلیمانی ها،1374).

خدمات مجازی و یا الکترونیکی که نوع خاص و جدیدی از انواع ارائه خدمات می باشند در هر سازمانی به تناسب میزان استفاده، دارای جایگاه خاصی است. این نوع خدمات در سازمانهای فرهنگی نظیر دانشگاهها، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، مراکز فرهنگی و... از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند به این دلیل که در این سازمانها از خدمات الکترونیکی بیشتر  جهت نیل به اهداف والای فرهنگی نظیر انتقال اطلاعات، پژوهش  و ...استفاده می گردد و کاربرانِ بیشتر با نیازهای فرهنگی متنوع تر از این خدمات بهره می برند. این مقاله با بررسی شرح وظایف خدمات الکترونیکی و یا مجازی در چند سازمان فرهنگی شاخص و بررسی ساختار سازمانی خدمات الکترونیکی قصد دارد به وجه مشترکی از این خدمات در سازمانهای فرهنگی مورد بررسی دست یابد و  مدل ساختار سازمانی خاصی را پیشنهاد دهد. بنابراین هدف اصلی پژوهش یافتن جایگاه سازمانی مناسب برای خدمات مجازی در مؤسسات فرهنگی می باشد که این مهم در پی مشخص ساختن نقش و اهمیت این خدمات در سازمانها بدست می آید.

با توجه به بررسی های انجام شده مشخص گردید مطالعات و پژوهشهای صورت گرفته که به نوعی مرتبط با مقاله حاضر بودند به صورت تئوری و یا در قالب پژوهشهای علمی به نقش و تأثیر فناوری اطلاعات بر خدمات سازمانها پرداخته اند و بر اهمیت و ضرورت استفاده از آن تأکید نموده اند. با توجه به تلاش فراوان،  پژوهشی در زمینه کشف و بررسی جایگاه سازمانی این خدمات در سازمانها بدست نیامد.

روش شناسی

این پژوهش با رویکردی توصیفی انجام شده است. به نحوی که تعدادی از مراکز فرهنگی مطرح در جهان انتخاب و با بررسی کامل وب سایتهای آنان و اخذ اطلاعات مربوط به خدمات و ساختار سازمانی و همچنین بررسی خدمات مجازی آنان مورد تحلیل قرار گرفته است.

نحوه انتخاب جامعه پژوهش بر اساس جستجوی اینترنتی مراکزی انجام گرفت که دارای اطلاعات در مورد خدمات مجازی بودند. بر این اساس جامعه پژوهش شامل 10 مرکز معتبر فرهنگی جهان است که عبارتند از: کتابخانه کنگره آمریکا، کتابخانه ملی فرانسه، کتابخانه ملی آلمان، کتابخانه ملی ژاپن، دانشگاه هس بورگ، دانشگاه کالیفرنیا، مرکز مجازی فلوریدا، دانشگاه استنفورد، دانشگاه شیکاگو و دانشگاه تگزاس.

یافته‌ها

اطلاعات استخراج شده از وب سایتهای مورد بررسی شامل معرفی مختصر، وظایف و خدمات به همراه ساختار سازمانی آنان که در برخی از مراکز به صورت مدون (چارت سازمانی) ارائه گردیده است.

کتابخانه کنگره آمریکا[2]

مهمترین خدمات کتابخانه

فراهم آوری منابع، منابع آرشیوی، پرسش از کتابدار، فهرستنویسی و رده بندی، برنامه های فهرستنویسی تعاونی، حق مؤلف، خدمات نسخه برداری، امانت بین کتابخانه ای، کتابخانه حقوق، استانداردهای کتابخانه، خدمات داده های مرتبط، ذخیره سازی، انتشارات، دسترسی منابع.

دفتر استراتژیک ابتکارات [3]

این دفتر خدمات کتابخانه های دیجیتال را هدایت می کند، همچنین انتقال خدمات فن آوری اطلاعات[4]، رهبری برنامه حفظ و زیرساخت اطلاعات دیجیتال ملی را برعهده دارد.

در طول سال بخش فراهم آوری خدمات  گسترده وب[5]، پشتیبانی وب کتابخانه و رهبری سیاست های وب را اجرا می کند. پروژه های کلیدی مدیریت و توسعه کنگره در 6 بخش در سال 2013 منتشر شده است که محتوا و وظایف جدید کاربران را فراهم آورده است. تیم خدمات وب به صورت سراسری مشغول روزآمد سازی دهها هزار محتوای آنلاین موجود و اصلاح تحویل صدها هزار منبع دیجیتالی شامل منابع صوتی، ویدئویی، تصویر، نقشه و نسخ خطی به کاربران خودهستند. خدمات بخش وب همچنین شامل مدیریت فنی و جنبه های سیاسی شبکه های اجتماعی که مورد استفاده کتابخانه می باشند، می شود.

مرکز توسعه مجموعه ا.اس.آی[6] همچنان به توسعه ابزارها و تقویت زیرساخت کتابخانه برای ذخیره بلند مدت و محافظت محتوای دیجیتالی در معرض خطر می پردازد.

از طریق آن دفتر توسعه آموزشی ا. اس.آی ، آموزش دانشجویان ومعلمان دراستفاده از منابع دیجیتالی شده اولیه در کلاس انجام می شود. ا. اس.آی همچنین از ابتکارات عمده کتابخانه نظیر کتابخانه دیجیتال جهانی، برنامه ملی روزنامه دیجیتالی و جشنواره ملی کتاب، حمایت می کند.

برنامه ملی زیرساخت و حفاظت اطلاعات دیجیتال(ان دی آی آی پی پی) [7]

این برنامه توسط کنگره برای توسعه استراتژی جمع آوری منابع دیجیتالی برای ساخت یک مخزن ملی از منابع دیجیتالی ایجاد شده است. در ا. اس.آی از سال 2000 این برنامه به شبکه  ای از 300 مرکز از شرکاء  ملی و بین الملل در 49 ایالت و 27 کشور گسترش یافته است. تیم آرشیو وب همچنان از فراهم آوری ایجاد محتوای دیجیتالی وب برای کتابخانه حمایت می کند،  این تیم20 مجموعه از مجموعه های آرشیو وب و بیش از 8 میلیون فایل یا 475 ترابایت دیتا را مدیریت می کند.

خدمات فن آوری اطلاعات

خدمات فن آوری اطلاعات[8](آی تی اس) فن آوری های مورد نیاز کتابخانه کنگره و مشتریان خارجی خود و مدعیان مورد اعتماد، در شکل امنیت ارتباطهای داده با عملکرد بالا و  زیرساخت فرایند اطلاعات و ارتباطات را پشتیبانی می کند.این بخش به صورت گسترده از ابتکارات فناوری اطلاعات و نیازهای عملیاتی خدمات پژوهشی کنگره، اداره کپی رایت آمریکا، کتابخانه حقوق، خدمات کتابخانه، دفتر کتابدار و دفتر عملیاتها حمایت می کند.( تصویر1)

تصویر1: چارت سازمانی کتابخانه کنگره آمریکا

نکات مورد توجه بر اساس خدمات و ساختار سازمانی:

-        جایگاه کتابخانه کنگره آمریکا در سطح ملی و بین المللی؛

-        طیف وسیع خدمات با توجه به اهداف و وظایف؛

-        طیف وسیع خدمات با توجه به اهداف و وظایف؛

-        اختصاص سطح دوم پس از بالاترین سطح (هیئت مدیره )

-        توجه ویژه به خدمات مجازی و دیجیتالی و تدارک مشاغل خاص در ارتباط با این خدمات

-        انتخاب عنوان «استراتژیک و ابتکارات» برای خدمات فضای مجازی

کتابخانه هسبورگ[9]

مرکز دیجیتالی دانش[10]

در پاییز 2013 مرکز دیجیتالی دانش در شمال شرقی طبقه اول ساختمان کتابخانه هسبورگ ایجاد شد. مرکز دیجیتالی دانش قدرت نفوذ در فن آوری های هنری و توانایی های دانشجویان و نخبگان برای کشف روشهای جدید، تحلیل داده های پیچیده و نتایج تحقیقات از راههایی که قبلاً هرگز ممکن نبوده است را فراهم کرده است. این مرکز قادر به تطبیق فن آوری های جدید به عنوان تبدیل به آموزش، پژوهش در دانشگاه نوتردام است. بخش مرکز دیجیتالی قسمتی از سیستم اطلاع رسانی و بخشهای دستیابی به اطلاعات است. این بخش تلاش در ارائه نوآوری، مهارت ها و راه حل های قوی برای حل مشکلات فن آوری کتابخانه دیجیتال برای پیشبرد اهداف پژوهشهای علمی و تخصصی در عصر اطلاعات است. پشتیبانی از مجموعه های کتابخانه، طرح های دیجیتال دانشگاه و مدیریت داده های پژوهش از اهداف این بخش محسوب می شود. خدمات آن شامل حفاظت منابع دیجیتال، تمامیت داده ها، انتشار، توصیف، کشف و مدیریت مجموعه، نمایشگاه های دیجیتال، به اشتراک گذاری و کنترل های دستیابی به اطلاعات، دیجیتال سازی خودکار،  مدیریت ابرداده و مدیریت گردش کار می باشد.(تصویر2)

Top of Form

SearchSearch

تصویر2: چارت سازمانی کتابخانه هسبورگ

نکات مورد توجه بر اساس خدمات و ساختار سازمانی:

-        وابسته بودن مرکز دیجیتالی و خدمات مجازی به سازمان بالاتر (دانشگاه نوتردام)؛

-        اختصاص سطح دوم پس از بالاترین سطح (ریاست دانشگاه)

-        تدارک مشاغل خاص در ارتباط با خدمات دیجیتالی

-        انتخاب عنوان «مرکز دیجیتالی دانش» برای خدمات فضای مجازی

-         

کتابخانه دیجیتال کالیفرنیا[11]

خدمات و پروژه ها

-        دستیابی و انتشارات

دانش الکترونیکی، سیاست دسترسی آزاد، آرشیو آنلاین دانشگاه کالیفرنیا، مجموعه دیجیتال کتابخانه های دانشگاه کالیفرنیا ، مرکز گزینش دانشگاه کالیفرنیا (حفاظت)، خدمات مخزن مریت[12]، خدمات آشیو وب وس[13] دانشگاه کالیفرنیا و خدمات مشاوره؛

-        توسعه مجموعه

منابع مجاز، مجموعه دیجیتال، فهرستنویسی مشترک، نسخه مشترک، خدمات اطلاع رسانی، منابع آموزشی؛

-        کشف و تحویل

روشهای اطلاع رسانی، برای کتابخانه های دانشگاه، برای شرکاء موجود، برای دانشکده، برای فروشندگان، برای متخصصان فن آوری.

نکات موردتوجه براساس خدمات و اطلاعات ساختار سازمانی موجود :

توضیح:به دلیل عدم دسترسی به چارت سازمانی این مرکز،نکات اصلی بر اساس بررسی کامل وب سایت بیان می شود.

-        وابسته بودن مرکز دیجیتالی و خدمات مجازی به سازمان بالاتر (دانشگاه کالیفرنیا)؛

-        تعیین فعالیتها و مشاغل بصورت بسیار جزئی و خاص؛

-        توجه ویژه به خدمات مجازی و دیجیتالی و تدارک مشاغلی خاص در ارتباط با این خدمات با عنوان مدیریت پایگاه داده، مدیر پروژه گزینش اطلاعات، متخصص صدور مجوز،  برنامه نویس جاوا، برنامه- نویس آرشیو و ...

کتابخانه دیجیتال استنفورد^[14]

سرویسها وخدمات کتابخانه دیجیتال ازفعالیتهای دیجیتال مجموعه های مرتبط با دانشگاه استنفورد[15]در زمینه های زیر پشتیبانی می کند:

-        برنامه ریزی، طراحی، پیاده سازی و خدمات فن آوری، سیستم ها و زیرساخت های کتابخانه دانشگاه استنفورد از جمله فهرستنویسی آنلاین کتابخانه و برای بخشهای اجرایی، وب و سیستمهای دسترسی به اینترنت، نرم افزار آزمایشگاه دیجیتالی (تجهیزات، آزمایشگاهها) و سرور اصلی، پایگاه داده، ذخیره سازی، تهیه پشتیبان و زیرساخت های وب.

-        ارائه و مدیریت منابع دیجیتال برای کتابخانه ها از طریق تکمیل مجموعه های خود، شامل مدیریت پروژه و مشاوره دیجیتالی، انتخاب، دیجیتال سازی، مدل سازی داده ها و تکنیکهای طراحی ابرداده، خصوصیات خاص و کلی، محافظت منابع دیجیتال، دسترسی آنلاین و مدیریت کلی از مواد دیجیتال.

-        پژوهش، ارزیابی، طراحی و پیاده سازی فناوری جدید، استانداردها و روشها برای توسعه دیجیتال، جمع آوری و مدیریت، نگهداری دیجیتالی (شامل مخزن دیجیتال استنفورد)، دسترسی آنلاین به منابع کتابخانه، و زیرساخت های کتابخانه مربوط به حمایت از همه موارد فوق. (تصویر3)

تصویر3: چارت سازمانی کتابخانه دیجیتال استنفورد

نکات مورد توجه بر اساس خدمات و ساختار سازمانی:

-        وابسته بودن مرکز دیجیتالی و خدمات مجازی به سازمان بالاتر (دانشگاه استنفورد)؛

-        خدمات گسترده اطلاع رسانی  و فرهنگی دانشگاه در رشته های مختلف؛

-        توجه ویژه به خدمات مجازی و دیجیتالی و تدارک مشاغل خاص در ارتباط با  این خدمات

کتابخانه دیجیتال تگزاس[16]

کتابخانه دیجیتال تگزاس مجموعه ای است از کتابخانه هایی که برای حمایت از دسترسی بهتر و مفیدتر به ثروت اطلاعاتی مؤسسات و مراکز دانشگاهی تگزاس[17] فعالیت می نماید.

مهمترین خدمات

سیستم مدیریت پایان نامه های الکترونیکی و نحوه ارسال پایان نامه، مخزن کتابخانه دیجیتال تگزاس، نشریات

الکترونیک، سایتهای خبری، مدیریت کنفرانسهای مجازی، میز راهنما، دایره المعارف کتابخانه دیجیتال تگزاس،

برنامه های آموزشی، گروههای کتابخانه دیجیتال تگزاس. (تصویر4)

تصویر4: چارت سازمانی کتابخانه دیجیتال تگزاس

نکات موردتوجه بر اساس خدمات و ساختار سازمانی:

-        وابسته بودن مرکز دیجیتالی و خدمات مجازی به سازمان بالاتر (دانشگاه استنفورد)؛

-        وجود هئیت مدیره در ریاست آن؛

-        مدیر اجرایی در سطح پایینتر از ریاست است و مسئولیت  تمام فعالیتهای اجرایی مربوط به کتابخانه دیجیتال را برعهده دارد؛

-        تقسیم فعالیتهای قسمت مجازی و دیجیتالی به دو قسمت عملیاتی (تولید) و ارائه (مدیریت فروش و ارائه منابع).

مرکز توسعه کتابخانه دیجیتال دانشگاه شیکاگو[18]

مرکز توسعه کتابخانه دیجیتال دانشگاه شیکاگو با کتابداران، دانشکده، دانشگاه ها و گروه های دیگر و همکارانش در سایر موسسات برای توسعه و حفظ سیستم های اطلاعات شبکه برای استفاده امروز  و اطمینان از نگهداری طولانی مدت از منابع اطلاعاتی از طریق این سیستم برای تحویل و ادامه دستیابی در آینده همکاری می نماید.

فعالیت اصلی دانشگاه شیکاگو[19] شامل طراحی، ساخت و محافظت وب سایت ها، منابع اطلاعات پویا، و مجموعه های دیجیتال؛ نصب و پشتیبانی سیستم های[20] که دسترسی به منابع اطلاعاتی را فراهم می کنند؛ مدیریت شبکه از رایانه های سرور اطلاعات که تحت کتابخانه دیجیتال ما و حمایت از طرح های مربوط در محوطه دانشگاه فعالیت می کنند؛ تحقیق ارزیابی و اجرای فن آوری های جدید؛ شرکت در نمایشگاههای های ملی و بین المللی کتابخانه دیجیتال؛ و مستند سازی و به اشتراک گذاشتن تولیدات، سیاست ها، و اکتشافات است.

نکات موردتوجه بر اساس خدمات و ساختار سازمانی:

توضیح: به دلیل عدم دسترسی به چارت سازمانی این مرکز، نکات اصلی بر اساس بررسی کامل وب سایت بیان می شود.

-        وابسته بودن مرکز دیجیتالی و خدمات مجازی به سازمان بالاتر (دانشگاه شیکاگو)؛

-        توجه ویژه به خدمات مجازی و دیجیتالی و تدارک مشاغل خاص در ارتباط با این خدمات همچون مدیریت وب سایت، متخصص طراح گرافیک و مدیر سیستم یونیکس.

مجموعه مجازی فلوریدا[21]

گروه خدمات کتابخانه دیجیتال مجموعه مجازی فلوریدا برای حمایت از مجموعه های دیجیتالی دانشگاهی یک سری از سیستم ها و خدمات را فراهم می کند.

-         خدمات دیجیتالی پالم[22] (آرشیو انتشارات، کتابخانه و منابع موزه ای) به عنوان یک برنامه چتر حمایتی از ساختار های تعاونی مجموعه های مشترک با استانداردهای مشترک پشتیبانی می کند.

-         ابزار دیجیتالی برنامه است که برای استفاده مجموعه های خودی کتابخانه، یا مجموعه های مشترک با برنامه خدمات دیجیتالی پالم ایجاد شده است. خدمات کتابخانه دیجیتال، خدمات ابزار دیجیتال آموزشی را برای کمک به کاربران از طریق" میز پاسخگویی" فراهم می نماید.

-         برنامه آرشیو فلوریداپایگاه داده ای است که سطح وسیعی ازآرشیوهای کدگذاری شده از طریق کمک هارا پوشش می دهد. هر مؤسسه آرشیوی در فلوریدا می تواند بخشی از این برنامه باشد.

-         دسترسی باز به آرشیوها این برنامه نیز آرشیوهای فلوریدا با ابزار ها و برنامه های آموزشی حمایت

می کند. کتابخانه دیجیتال از مجموعه  آرچون [23] برای ایجاد مجموعه گسترده آرشیوی و ابزارهای دیجیتالی برای نمایش آنها بهره می برد.

-         ای تی دی[24] برنامه ای است برای ذخیره سازی تزها و پایان نامه های الکترونیکی، امنیت و کنترل دستیابی به آنها.

-         مجموعه مجلات علمی که کتابخانه دیجیتال فلوریدا فراهم میکند ایجاد روزنه ای است برای استفاده از مجلات علمی با سیستم انتشار دسترسی آزاد به نشریات.

-         خدمات انتشارات تک نگاشت (جزوه ها ومقالات) الکترونیکی از طریق کتابها دانشگاه فلوریدا برنامه ای است که کتابخانه دیجیتال فلوریدا بعنوان روزنه ای برای میزبانی تک نگاشتهای الکترونیکی فراهم نموده است. می توان با همکاری کارکنان کتابخانه دیجیتال و فهرستنویسان برای ذخیره شکل  پی دی اف[25]  تک نگاشت الکترونیکی آنلاین همکاری نمود.

-         پی یو آر ال[26] سرور، سروری است برای دستیابی و استفاده از کتابخانه های باموضوع آمار و گزارشهایی در باره برنامه پالم و دیگر منابع دیجیتالی.

نکات موردتوجه بر اساس خدمات و ساختار سازمانی:

توضیح: به دلیل عدم دسترسی به چارت سازمانی این مرکز نکات اصلی بر اساس بررسی کامل وب سایت بیان می شود.

-        وابسته بودن مرکز دیجیتالی و خدمات مجازی به سازمان بالاتر (دانشگاه فلوریدا)؛

-        وجود خدمات گسترده (خدمات کتابخانه ای، موزه و مرکز اسناد)

-        توجه ویژه به خدمات مجازی و دیجیتالی و تدارک مشاغل خاص در ارتباط با این خدمات نظیر آرشیو، ابتکارات، خدمات فنی.

کتابخانه ملی ژاپن[27]

 کتابخانه ملی شورا خدماتش نه تنها به شورا است بلکه مدیریت شاخه های اداری و قضایی از مدیریت و مردم ژاپن را به طور کلی دربر می گیرد. از وظایف متنوع آن دفتر تحقیقات و قانونگذاری  مرجع هست که وظیفه اصولی فراهم  نمودن خدمات پزوهشی  برای شورا را برعهده دارد.

تصویر5: چارت سازمانی کتابخانه ملی ژاپن

نکاتموردتوجهبراساسخدماتوساختارسازمانی:

-        وابسته بودن مرکز دیجیتالی و خدمات مجازی به سازمان بالاتر (مجلس ژاپن)؛   

-        اختصاص سطح دوم پس از بالاترین سطح (ریاست کتابخانه) بیانگر سطح معاونت برای ارائه این نوع از خدمات؛

-        ارائه خدمات گسترده علمی و فرهنگی (مجلات الکترونیکی، آگاهی رسانی جاری، مرکز اسناد، وب سایت کودکان،حق مؤلف و ...)؛

-        وجود مجموعه مجازی با تکیه بر موارد برجسته ملی (مجموعه دیجیتال تاریخ)؛

-        نمایشگاه برخط[28] وتور مجازی از کتابخانه؛

-        تقسیم وظایف و کارکردهای دیجیتال در 4 بخش برنامه ریزی اطلاعات، توزیع اطلاعات، خدمات اطلاع رسانی و زیرساختها.

کتابخانهملیآلمان[29]

وظیفه کتابخانه ملی آلمان جمع آوری آرشیو، طبقه بندی کتابشناختی آن و در دسترس عموم مردم قرار دادن تمام مطالب آلمانی و متون آلمانی زبان از سال 1913، انتشارات خارجی در مورد آلمان، ترجمه آثار آلمانی و

آثار آلمانی زبانان مهاجر در خارج از کشور بین سالهای 1933 و 1945 است.

خدماتاطلاعاتآنلاین

تمام درخواست ها توسط سرویس اطلاعات آنلاین که به طور کلی رایگان است پردازش می شود. اگر با توجه به گسترده بودن و یا دشوار بودن سوالات، پاسخ بیشتر طول بکشد، به کاربر در این دوره اطلاع داده می شود.

خدماتدیجیتالدرکتابخانهملیآلمان

خدمات دیجیتال عبارتند از:

    کتابشناسی ملی آلمان[30]، خدمات نسخه جدید، خدمات داده،  فروشگاه داده، رابط اس.آر.یو[31] ، رابط اُ.آ.آی[32]،   خدمات داده مرتبط خدمات یو. آر. ان[33]،  آ. آر. ای. دی. اُ[34]،  کاتالوگ غنی سازی علاوه بر پایگاه داده جهانی در دسترس که برای جستجو کلی از طریق شبکه های عمومی رایگان در دسترس است، بخش خدمات دیجیتال نیز راه حل هایی سفارشی فراهم می کند. انتخاب ها می تواند بر اساس معیارهای خاص ساخته شود، اما فواصل زمانی و فرمت نیز می تواند وارد شود. کاربران می توانند خودشان انتخاب کنند و یا داده ها توسط  کتابخانه  ملی  آلمان  عرضه  شود. شارژ  هزینه  برای عرضه اطلاعات و خدمات اضافی مانند

فرمت های خاص داده و یا تلفیقی از آنها شامل تلاش بیشتر در بخشی از کتابخانه وضع شده است.

به لحاظ ساختار اداری، بخش دیجیتال کتابخانه با عنوان وزارت دیجیتالی درچارت سازمانی بایک رده پایینتر

از ریاست کل کتابخانه آورده شده است. ساختار سازمانی عظیم با شمار زیادی خدمات خصوصا در بخش دیجیتال اهمیت این فعالیت هارا تایید می کند. (تصویر6)

تصویر6: چارت سازمانی کتابخانه ملی آلمان

نکات مورد توجه براساس خدمات و ساختار سازمانی:

-        ارائه خدمات گسترده و برجسته کتابخانه آلمان با تکیه بر خدمات دیجیتالی به کاربران و مشتریان در

شکل های مختلف؛

-        ساختار سازمانی عظیم با شمار زیادی خدمات خصوصاً در بخش دیجیتال اهمیت این فعالیت ها را

تأیید می کند.

  -  توجه ویژه به خدمات مجازی و دیجیتالی و تدارک مشاغل خاص در ارتباط با این خدمات نظیرآرشیو

مرکز دیجیتالی پژوهشهای انسانی، مدارک الکترونیکی.

کتابخانه ملی فرانسه^[35]

مهمترین خدمات

جمع آوری مجموعه، حفظ و فهرست نویسی، سپرده قانونی، درجه غنی سازی مجموعه، فهرست نویسی و مجموعه سازی، ساخت تمام  مجموعه های در دسترس، دیجیتالی شدن مجموعه و پژوهش و همکاری.

خدمات اسناد دیجیتالی

بی ان اف پرینت اسناد دیجیتالی و خدمات چاپ از مجموعه های کتابخانه را به 2 روش اداری و برای افراد بصورت خصوصی ارائه می دهد. خدمات باز تولید برای طیف گسترده ای از اسناد، کتابها، دست نوشته ها، عکس ها، چاپ شده ها، نقشه، پوستر، سکه ها و اشیاء هنری انجام می گیرد. استفاده تجاری از اسناد به عنوان یک هزینه استفاده به نفع کتابخانه عنوان شده است.

کتابخانه دیجیتالگالیکا

کتابخانه دیجیتال گالیکا به عنوان زیرمجموعه ای از کتابخانه بزرگ و با اهمیت فرانسه با صفحه دسترسی ویژه جهت ارائه خدمات دیجیتالی به کاربران با رعایت قوانین دسترسی و انتشار و حق مؤلفین و با  توجه به مسایل مالی در ارائه خدمات دیجیتالی، در راستای ارائه خدمات تلاش می کند. دیجیتال سازی اسناد و ارائه و دسترس پذیر ساختن برای درخواست کنندگان ویژگی بارزی برای این موسسه بزرگ فرهنگی در فرانسه محسوب می شود. این کتابخانه در قسمت های زیادی از زیرمجموعه های خود دارای تور مجازی است. داشتن نمایشگاه مجازی نیز از موارد خاص این کتابخانه به شمار می رود.

شایان ذکر است اطلاعات مشخصی از ساختار سازمانی کلی و ساختار کتابخانه دیجیتال و کارکنان آن یافت نشد. در بررسی اجمالی وب سایت کتابخانه ملی با گستردگی فعالیت ها و خدمات موثر، داشتن معاونت ارائه خدمات دیجیتالی بعید و دور از ذهن نیست.

بخش پورتال و خدمات اطلاعات.

نکات مورد توجه براساس خدمات و ساختار سازمانی:

توضیح: به دلیل عدم دسترسی به چارت سازمانی این مرکز، نکات اصلی بر اساس بررسی کامل وب سایت

بیان می شود.

-        وابسته بودن مرکز دیجیتالی و خدمات مجازی به سازمان بالاتر (کتابخانه ملی فرانسه)؛     

-        ارائه خدمات گسترده و برجسته کتابخانه فرانسه با تکیه بر خدمات دیجیتالی به کاربران و مشتریان در

شکل های مختلف(کتابخانه و اسناد)؛

-        وجود خدمات مجازی ویژه  نظیر تور مجازی ویژه بازدید از کتابخانه و نمایشگاه مجازی.

نتیجه گیری

با توجه به مطالعات انجام شده و بررسی های صورت گرفته، نتایجی بدست آمد که در ادامه آورده می شود.[36]

1- جایگاه سازمانی خدمات فضای مجازی در چارت سازمانی جامعه مورد پژوهش به لحاظ اهمیت و نقش آن در یک سطح پایینتر از مدیریت سازمان فرهنگی قرار دارد. نمونه آن در کتابخانه کنگره آمریکا، کتابخانه ملی ژاپن، کتابخانه دیجیتال هسبورگ و حتی مراکزی که چارت سازمانی از آنان در دسترس نمی باشد مشهود است. این مورد با توجه به قوانین ساختار سازمانی موجود در ایران معادل سطح معاونت در سازمان می باشد. بنابراین سطح پیشنهادی جهت ارائه خدمات فضای مجازی، سطح معاونت می باشد.

2-    بررسی ساختار سازمانی (چارت) جامعه مورد مطالعه مانند کتابخانه کنگره آمریکا، هسبورگ، استنفورد، آلمان، ژاپن و ...  مشخص می سازد در این مؤسسات خدمات مجازی به صورت مدیریت فردی (یک شخص معین) تعریف شده است. بدین معنی که پس از ریاست کتابخانه، معاونت فضای مجازی با زیرمجموعه های  اداری، مدیریتی و رده های پایین تر با استفاده از کارشناسان مسئول، خدمات خود را ارائه می نمایند.

3-    مشاغل و فعالیت‌های بخش خدمات مجازی در برخی مراکز مورد بررسی، بسیار جزئی و خاص تعیین شده است که به نظر می رسد جهت انجام فعالیت در فضای مجازی با کیفیت برتر و تنوع خدمات، توجه به تقسیم وظایف بدین صورت ضروری است. همانند کتابخانه کنگره آمریکا،کتابخانه ملی ژاپن، کتابخانه هسبورگ.

4-    توجه به برخی پستهای سازمانی مراکز مورد بررسی نشان دهنده شناخت کامل از شرح وظایف و خدمات در فضای مجازی و انجام برخی فعالیتهای علمی خاص در آن مراکز است نمونه های بارز آن کتابخانه کنگره آمریکا (مدیریت مخزن، مدیریت پایگاه داده،  حق مؤلف و ...)، کتابخانه هسبورگ (پژوهش و توسعه خدمات)، کتابخانه دیجیتال کالیفرنیا (مدیریت پایگاه داده، مدیر پروژه گزینش اطلاعات، متخصص صدور مجوز،  برنامه نویس جاوا، برنامه نویس آرشیو و...)مرکز مجازی فلوریدا (آرشیو، ابتکارات، خدمات فنی )، کتابخانه ملی ژاپن (مجلات الکترونیکی، آگاهی رسانی جاری، مرکز اسناد، وب سایت کودکان،نمایشگاه مجازی، حق مؤلف، مجموعه دیجیتال تاریخ و...)کتابخانه ملی آلمان(آرشیو، مرکز دیجیتالی پژوهشهای انسانی، مدارک الکترونیکی،نمایشگاه مجازی) کتابخانه ملی فرانسه (تور مجازی ویژه بازدید از کتابخانه و نمایشگاه مجازی) دیده می‌شود. توصیه می شود تا ایجاد فعالیتهای ذکر شده و نظیر آن، در سازمانهای فرهنگی جهت پیشبرد اهداف  و ارائه بهتر خدمات مورد توجه قرار گیرد.

5-    انتخاب عنوان مناسب برای خدمات مجازی سازمانها می تواند بر نحوه برخورد سازمانی با خدمات مورد نظر بسیار مؤثر باشد.