پیشینه منصب مهرداری در آستان قدس با استناد به اسناد

وجود مرقد مطهر امام هشتم شیعیان در شهر مشهد باعث شدکه از قرن چهارم به بعد این شهر به عنوان کانون تشیع مورد توجه قرار گیرد. افزایش روز افزون حضور و توجه زائران، موجب لزوم نگهداری و حفظ این مکان مقدس و تامین نیازهای مربوط به زائران شد. همچنین گسترش موقوفات و رسمی شدن مذهب تشیع دردوره صفویه و توجه بیشتر مردم به این مکان مقدس، تشکیلات خاص سازمان یافته ای به نام آستان قدس در جوار مرقد حضرت رضا (ع) پدید آمد. همین امر موجب به وجود آمدن مشاغل و مناصب زیادی در حوزه های مختلف شده تا بتواند ضمن توجه به نیازهای زائرین و حفظ شان معنوی بارگاه امام رضا (ع)، نظم و انسجام بیشتری به انجام امور اداری و جاری این تشکیلات بدهد. حرم در قرون اولیه ساده و متشکل از بارگاهی کوچک بوده که در ساعات خاصی از روز توسط کلید دار حرم گشوده می شده است. اداره این مجموعه ساده و کلیدداری آن با نقبای سادات بود که سرپرستی شیعیان منطقه طوس را در اختیار داشتند. در این زمان به علت عدم تمکن مالی و نبود تشکیلات اداری، حرم بیشتر جنبه معنوی داشته است. شکل گیری تشکیلات اداری آستان قدس ابتدا درحوزه اماکن متبرکه به وجود آمد. سپس با ایجاد بنای صحن عتیق توسط شاه عباس، ایجاد سیستم منظم برای رسیدگی به امور مختلف ضروری می نمودکه ابتدا در قالب کشیک ها شکل گرفت و سپس درکنار آنها مشاغل دیگری به وجود آمد. متولی در راس این نظام اداری قرار داشته و پس از آن صدر و مستوفی و غیره به وجود آمد. (حسن آبادی، 1385،101)

پرداختن و بررسی این مشاغل برای پیشینه اصناف و طبقات اجتماعی گذشته، به محققان این حوزه کمک موثری خواهد بود.

لازم است قبل از پرداختن به موضوع مورد نظر نگاهی به سابقه منصب مهرداری در ایران داشته باشیم.

مهر به معنی نشانه، خاتم یا علامت، مهردار یعنی نگهدارنده مهر، کسی که مهر پادشاهان به او سپرده شده و در اصطلاح شغل مهرداری علاوه بر نگهداری مهرها، مهر نمودن اسناد و ارقام را نیز بر عهده داشته است. در کتاب تذکره الملوک وظیفه شغل مهرداری را چنین توصیف می کند: "شغل مهردار در قدیم الایام آن بوده که ارقام وزارت ها، استیفاها ، کلانتری ها و غیره را پس از ثبت دفاتر به مهر ثبت همایون که در نزد مهردار بوده در گوشه عنوان، مهر می نموده و از این بابت رسوم خود را از قرار تصدیق دفتری دریافت می نمود". (میرزا سمیعا، 1368،25؛ میرزا رفیعا، 1280، 48؛ جدی، 1386،13-14؛ موتمن،1355،481 ؛ سانسون ، 1364،53؛ دهخدا ،1345،ذیل واژه مهردار)

سابقه منصب مهرداری همانطورکه در برخی منابع اشاره شده به دوره ساسانیان برمی گردد. در دوران ایران باستان، پادشاهان هریک دارای مهرهای متعددی بودند که هرکدام از آنها را در موضوعاتی خاص به کار می بردند و از این زمان به بعد برای حفظ ونگهداری این مهرها منصبی به نام«مهردار» به وجود آمد. این منصب از قدیم، شغل بسیار مهم و حساسی بود به طوری کهاین افراد معمولاً از بین نزدیکان شاه انتخاب شده و به آنها در مقام افرادی امین، همواره احترام می گذاشتند. (جدی،1386،129؛ بلادزی، 1346،214-215؛ قائم مقامی،1350،229)

درصدر اسلام پیامبر اولین کسی بود که برای خود مهر انگشتری ساخت و آن را به عایشه سپرد. بعد از پیامبر، اعراب یکی از دبیران را به نام «صاحب الزمام» متصدی مهرهای خلیفه کردند که این مقام در واقع همان منصب مهردار پادشاهی ایرانیان بود. (بلادزی، 1346،217؛ جدی،1368،96؛ قائم مقامی،1350،229 ؛ طبری، 1368، 586؛ ابن خلدون،1336،522)

در دوره مغول و ایلخانیان به مهر «تمغا» و به مهر پادشاهان« آل تمغا»می گفتند. تا پیش از پادشاهی غازان خان، کلید تمغاهای بزرگ دردست «بیتکچیان[2]» بود ولی غازان خان این اختیار را از آنان گرفت وکلید تمغاها را در قابتورقای مبارک «خزانه پادشاهی»گذاشت و در وقت نیاز، کلید را به بیتکچیان می دادند و رئیس قابتورقا ( رئیس خزانه) به اتفاق بیتکچیان تمغا را بر برلیق (نامه) می زد. در این زمان مهر آل تمغا نزد سعد الدین بودکه مقام صدارت را نیز داشت. (جدی 1386،105و103؛ قائم مقامی، 1350،239)

 جهانگیر قائم مقامی در کتاب خود ضمن اشاره به منصب مهرداری در دوره حکومت های محلی و پس از آن می نویسد:"مهردار مقام ارجمندی بوده است و امیر علی شیر نوایی در دوره سلطان حسین بایقرا مدت ها سمت مهرداری داشته است". هربرت بوسه نیز در کتاب پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی منصب مهرداری در دوره تیموری را ازمناصب عالی برشمرده اما به شرح آن نپرداخته است. دردوره صفویه  مهردارکه عنوان«وزیر» را نیز داشت از میان وابستگان وازطایفه قزلباش ها انتخاب می شد و همیشه در مجالس و روزهای تشریفاتی از جمله مجالس بهشت آیین (مجلسی که با حضور شاه تشکیل می شد) حضور داشت. وی علاوه برمهر شاه که به زنجیرطلایی بسته و همراه خود داشته پنج مهردیگر را نیز دراختیار داشت و فرامین شاه و عریضه هایی که مورد قبول شاه واقع می شد مهر می نمود. به گفته برخی منابع در دوره شاه سلیمان مهر مخصوص شاه در جعبه ای نزد مادر شاه در حرم شاهی نگهداری می شد. (سانسون،1364، 53؛ شاردن، 1336، 453؛ قائم مقامی،1350،234- 233 ) مهرداران در این دوره در دربار سه نفر بودند:

الف : مهردار مهرهمایون یا وزیر مهر: وظیفه وی آن بودکه ارقام وزارت ها، استیفاها، کلانتری‌ها، سیورغالات و معافیات، تیولنامجات امراء حاکم و غیره را پس از ثبت در دفتر به مهر ثبت مهر همایون که نزد وی بود درگوشه عنوان سند مهر نموده و رسید خود را از قرار تصدیق دفتری دریافت می نمود. میزان حقوق وی در سال سیصد و چهار تومان بوده است. همچنین این شغل بدون تیول[3]به او واگذار می شد. وی در مجلس شاه حق نشستن داشت.

ب: مهردار مهرشرف نفاذ: وی احکام، ارقام امرا، وزراء ، مستوفیان، لشکر نویسان وجمیع ارباب مناصب جزء وکل را که در اردوی محلی یا ممالک محروسه ایران تعیین می‌شد، گوشه ارقام را در مقابل مهر همایون به مهر کوچک شرف نفاذ ممهور می نمود . وی رسوم مقرره خود را چنانچه که صاحب منصبان رقم خود به مهرداران نمی دادند از دفاتر توجیه دیوان اعلی از (دفاتر پرداختی دیوان) حدود مبلغ هشتصد و سی و پنج دینار در سال دریافت می نمود. همچنین وی در مجلس شاه مجبور به ایستادن بود.

ج: مهردار قشون: وی فقط احکام مربوط به سرداران، سپاهیان و امور جنگی را مهر می نمود.

علاوه بر سه مهردار فوق در دربار شاهی منصب« دواتدار مهر انگشتر آفتاب اثر» نیز وجود داشت . وی نیز به نوعی مهردار بوده چرا که ارقام و دفاتری که از نظر شاه می گذشت و مجلس نویس بر آن طغرا می کشید، رقم هر کسی که به جواب می رسید درکیسه گذاشته سرآن را مهر زده به اندرون می فرستاد پس ازآن که به مهر مخصوص می رسید، رقم  هر کس را به صاحبانش می رسانید.

در برخی منابع آمده مهر پادشاه اکثر اوقات در نزد وکیل بوده، وی مهر شاه را به گردن می انداخت و همیشه همراه شاه بود. همچنین دراین منابع از «مهردار مهرهمایون» به عنوان «وزیر مهر» و از «مهردار مهر مهرآثار» به نام «امیر مهر» یاد شده است.

البته در اینجا باید نکته ای را در مورد مهرداران متذکر شد که اگر چه مهرداران در تشکیلات اداری دربار از مقام بالا و مزایای عالی برخوردار بودند اما در کار صدور فرامین و احکام نقش تعیین کننده ای نداشتند. در کتاب عالم آرای عباسی فقط به اسامی برخی از مهرداران دوره صفوی اشاره شده است. (میرزا سمیعا ،1378، 25؛ میرزا رفیعا،1380،48؛ قائم مقامی،1350، 35- 234؛ مینورسکی، 1334، 119؛ جدی،1386،129، 132- 131؛ نصیری، 1372، 34- 32؛ شاردن، 1336، 453؛ سانسون،1364، 53)

 دوران قاجار مهردار، در حکم مشاور شاه بود به طوریکه در زمان آقا محمد خان قاجار، میرزا رضا قلی نوائی، منشی الممالک مدتی مهردار و منشی اسرار شاه بود. حاجی حیدر علی خان شیرازی، مهردار نایب السلطنه (عباس میرزا ) بود. در زمان ناصر الدین شاه عضد الممالک علاوه برخان سالاری به مهرداری خازن (خزانه دار) مهر مبارک تعیین شد. در این دوره علاوه بر مهردار، منصب مهردارباشی نیز به وجود آمد. وظیفه وی آن بوده که مهرهای سلطنتی را از گردن می آویخت و فرامین شاه را مهر می نمود. (جدی، 1386،132) دردوران پهلوی مهرزدن بر اسناد از رونق افتاد و امضاء جایگزین آن شد. بنابراین با منسوخ شدن مهر این منصب نیز متروک شد.

در آستان قدس نیز از قدیم منصب مهردار از مشاغل عالی، مهم و محترم به شمار می رفت اما از دوره پهلوی به بعد با منسوخ شدن مهر این شغل نیز متروک گردید . اسناد به جای مانده از دوره صفویه که در آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی نگهداری می شود نشان می دهد تشکیلات سازمان یافته‌ای به تقلید از تشکیلات اداری دربار صفوی در این مجموعه شکل گرفته است. در این تشکیلات نیز رسم بر این بوده که احکام و فرامین را با تشریفات مخصوصی مهر می کردند. در طومار علیشاهی شرح تشکیلات اداری، وظایف مستخدمین و مباشرین آستانه را به طور کلی ذکر نموده که مهردار ازجمله آنهاست اما اختصاصاً به منصب مهرداری نپرداخته است. (موتمن، 1355، 25-256؛ علیشاه افشار، 1380، 36)

در بررسی حدود 950 شماره سند مربوط به شغل مهرداری متاسفانه اطلاعات بسیار اندکی در مورد نحوه انتصاب و شرح وظیفه مهردار وجود دارد. از بین 950  سند در حدود 242مورد سند به شغل مهردار پرداخته شده و در بقیه موارد مهردار یا به عنوان یکی از کارکنان دفتری پشت سند را مهر نموده  و یا به نوعی اشاره به واژه مهردار شده است[4].حدود 108سند مربوط به پرداخت مواجب، 54مورد پرداخت وظیفه به مهردار یا فرزندان ذکور و اناث، 28مورد سند قبض وصول،14مورددریافت وجوهات نقدی و جنسی از موقوفات و مخارج صورت گرفته از محل آن،11مورد سند تحویل وجوهات نقدی و جنسی به صاحب جمعان و تحویل داران و مخارج صورت گرفته از محل آن،13مورد سند هزینه،2مورد سند مقرری یومیه،1مورد مرسوم ،1مورد مستمری،1مورد مقرری، 1سند مرسوم و مقرری ، 2مورد عریضه، 2نمونه سند رقم مربوط به انتصاب،2 سند تعلیقچه مربوط به انتصاب و 2مورد سند تحویل مهر آستانه به مهردارمی باشد. (سازمان کتابخانه ها...،سند ،2/35848؛17/36128؛ 9/349964 ؛1/62423؛68 /30390 ؛11/34868؛ 40/14624؛ 20/14642؛ 10/31931؛ 1/32996 ؛8/32462؛ 12/32334؛ 28/33383؛ 8/33382)

بر اساس اسناد حاضر در این مجموعه از مهردار به عنوان«عمال آستانه»،«ارباب مناصب وارباب» قلم نام برده شده و القاب و عناوینی چون عالیجاه، عالی حضرت، سیادت و نجابت پناه، سلاله النجبایی، سیادت و مغفره پناه، مقرب الخاقان، فضیلت ماب، فضائل مآب قدسی القاب، فضیلت و کمالات نصاب، جلالت نصاب، سلاله السادات العظام، سلاله السادات الانجاب، عالیشأن، مجدی النصاب سیادت و نقابت پناه رفعت و معالی دستگاه اعانی و عوانی انتباه، عالیحضرت رضوان مکان برای مهردار به کار برده شده است. وی که از کارکنان دفتری بوده اثر مهرش بر عمده اسناد هزینه ها به ویژه بروات مشاهده می شود. با مشاهده این القاب و عناوین در اسناد می توان دریافت که مهردار نه‌تنها از صاحب منصبان رده بالا در این تشکیلات به شمار می رفته بلکه از موقعیت اجتماعی بسیار بالایی نیز در جامعه برخوردار بوده است. لازم به ذکر است اولین متولی در مجموعه تشکیلات آستان قدس خواجه امیر بیگ بوده که قبل از انتصاب وی به تولیت، سمت مهرداری داشته است. (ترکمان،1377،253،سازمان کتابخانه ها... ، سند15/19948؛ 24/30333؛ 13/ 30282 ؛ 40/36505؛ 3/36472؛ 2/36284؛ 8/36244؛ 27 و28/ 35016؛ 11/35771؛ 4/34021؛ 1/34285؛ 37 و38/34867؛ 4/34112؛ 3/14581؛ 1/18693؛ 103/31836؛ 10/31931؛ 18/33437؛ 1/62423؛ 2/33542؛ 17/36128؛ 2/35848؛ 19/22450؛ 5/27721؛ 31/18737 ؛ 7/53755 )

طبق اسناد موجود، دردوره صفویه و افشاریه، «منصب مهردار» و در دوره قاجاریه علاوه بر منصب مهردار، «مهردار خاصه شریفه» و «نایب مهردار» نیز به وجود آمد که احتمال می رود مهردار خاصه شریفه همان منصب مهردار باشی بوده و یا اینکه چون دربار ملائک پاسبان حضرت رضا (ع) عنوان سلطنت داشته بنابراین عنوان خاصه شریفه ممکن است همان تشکیلات آستان قدس و خطاب به حضرت رضا (ع) بوده باشد. ( موتمن، 1355، 57- 256؛سازمان کتابخانه ها... ، سند16/35355؛ 3/14204؛ 1/14296؛ 7/14282؛ 1/18693؛ 3/18695؛ 3/18621؛ 3/18737؛ 2/33452؛ 20/14642؛5/14193؛ 1/14120؛ 5/14193)

مهردار هرساله مواجب، وظیفه، مستمری و مرسوم خود را به صورت نقدی و جنسی دریافت می کرد. وی مواجبش را به صورت سه ماهه، شش ماهه و گاهی یکساله از محل اجاره موقوفات آستانه و از درآمد مزارعی چون مزرعه کنه بیست، برق آهنگران، علی آباد ( نیشابور)، کنه بیشه، احمدآباد خواف، اخنجان، رادکان، دکاکین پایین پا، وجوه هوایی[5]، دکان جنب قهوه خانه، مزرعه فرهادجرد، جام، منزل آباد، جنابد تون، زرگران و نذورات ضریح دریافت می نمود. لازم به ذکر است که مواجب مهرداران در هرسال متغیر و حقوق و دستمزد نایب مهردار نصف مبلغی بوده که به مهردار تعلق می گرفته است. وی همچنین مبلغی از وجوه نقدی ضریح را به رسم تبرک دریافت می کرد. علاوه برآن از کسانی که کار مهرنمودن اسناد آنها را انجام می داد نیز مبلغی به عنوان انعام یا مرسوم دریافت دریافت می نمود. بررسی اسناد فوق نشان می دهد مهردار در دوره قاجار فقط مواجب دریافت کرده است. (سازمان کتابخانه ها...،3سند/18695؛ 31/18737؛ 14/18717؛ 16/18719؛ 11/19702؛ 4/440101؛1/36493؛ 2-1/31836؛ 9/36168؛ 2/34203؛ 1/33113؛ 47/33408؛ 18/33437)

از آنجایی که اکثر مناصب درآستان قدس به صورت موروثی از پدر به پسر می رسید بنابراین شغل مزبور نیز از این امر مستثنی نبود و خدمت مهرداری به صورت موروثی بعد از فوت مهردار به یکی ازفرزندان(فرزندارشد و اصلح) یا یکی از خویشاوندان نزدیکش تعلق می گرفت. همچنین بعد از فوت مهردار وظیفه و مستمری به اولاد وی نیز تعلق می گرفت.  (سازمان کتابخانه ها...،سند4 /34112؛ 66/33306؛ 4/3421؛ 11/32850؛ 59/440766؛ 1/27482)

بررسی منابع و اسناد حاضر نشان می دهد که مهرداران علاوه بر منصب مهرداری مشاغلی چون ملاباشی و خادم را نیز برعهده داشته اند. (جدی،1386،132،سازمان کتابخانه ها...،سند ، 18/33437؛ 9/34996؛ 1/40035؛ 10/37294 ؛3/44770؛ 1/34285)

طبق بررسی‌های انجام شده از اسناد مذکور باید گفت اولین مهردار«امیرزاکِه» مهرداراست. قدیمی ترین سند مربوط به مهردار به سال 1001 ق و آخرین مهردار«حاجی میرزا عبدالرضا عضد التولیه»[6]مهردار به سال 1333 ق می باشد. اسامی مهرداران از دوره صفویه تا قاجاریه به شرح ذیل می باشد.

جدول 1: اسامی مهرداران آستان قدس رضوی در دوره های صفویه، افشاریه و قاجار

مطالعه اسناد مذکور اطلاعات بسیار اندکی در مورد شرح وظیفه مهردار به ما می دهد. این اسناد نشان می دهد پس از ثبت سند هزینه ها و بروات در دفتر خانه توسط کارکنان دفتری و مهر نمودن پشت سند، مهردار آن را تایید و ممهور می‌کرد سپس متولی نظر نهایی را اعلام و در صورت موافقت مهر تایید می زد. محل مهر مهردار در دوره قاجار پشت سند در وسط آن بود که درپایین مهر طغرا نیز نوشته می شد اما در دوره صفوی و افشار محل خاصی برای مهر مهردار در پشت سند وجود نداشت. مهردار به هنگام دریافت مواجب گوشه سمت چپ پایین سند قبض وصول را ممهور می کرد. اسناد مربوط به انتصاب مهردار (رقم، تعلیقچه و تصدیق) نشان می‌دهد که انتصاب مهردار از جانب متولی وقت آستانه و بر اساس نظام نامه ای که از قبل در رابطه با انتصاب و نحوه پرداخت مواجب به کارکنان در طول سال تنظیم شده صورت می گرفته است. در بین اسامی مهرداران در جدول فوق به مهردار مهر مبارک بر می خوریم که به نظر می‌رسد وی علاوه بر ممهور نمودن اسناد به مهر خود، مسئول نگهداری مهر مخصوص آستانه نیز بوده است. طبق بررسی های به عمل آمده در زمینه مهر ها از دوره صفوی، اثرمهر آستان قدس در این مجموعه اسناد بدست نیامده است ولی از دوره قاجار سه نمونه مهر مشاهده شده که مربوط به بروات و فرامین بوده است. با دقت در اسناد می توان گفت که از اواسط دوره صفوی به تدریج بر تعداد مهرداران افزوده شد و صاحب منصبان رده بالا هر کدام مهردار مخصوص به خود داشته‌اند بطوریکه در سندی مربوط به سال 1132-1131ق اشاره به مهردار متولی و مهردار ناظر دارد که از باغ مزرعه اخنجان مرسوم دریافت کرده اند. مهردار متولی یک خروار انگور ومهردار ناظر پنجاه من که به نظر می رسد مهردار ناظر در ردیف پایین تری نسبت به مهردار متولی قرار داشته است. (سازمان کتابخانه ها...،سند13/37292 ،16/35355)

اطلاعات منابع پیرامون منصب مهرداری بسیار اندک است. اکثر این منابع به معرفی و شرح وظیفه مهردار در تشکیلات اداری صفویه به صورت کلی پرداخته اند. از آنجایی که تشکیلات اداری آستان قدس به تقلید از تشکیلات اداری دربار شکل گرفته از این رو، منصب مهردار نیز در این مجموعه اهمیت پیدا کرد. این اهمیت در اسناد آستان قدس رضوی به خوبی مشهود است. با بررسی اسناد می توان نتیجه گرفت که شخص مهردار، نه تنها از مقام بسیار بالایی در این مجموعه برخوردار بوده بلکه پایگاه اجتماعی ویژه ای نیزداشته است. بنابراین اثر مهر مهردار که از معتمدین متولی و ازجمله کارکنان دفتری رده بالا محسوب می شد، بر عمده اسناد مربوط به بروات و پرداختی‌های آستانه مقدسه مشاهده می‌‍شود. پس از ثبت اسناد هزینه‌ها و بروات در دفتر خانه توسط کارکنان دفتری و مهر نمودن پشت سند، مهردار آن را تایید وممهور می کرد سپس متولی نظر نهایی را اعلام و در صورت موافقت مهر تایید می زد.

در اینجا به معرفی اسناد مربوط به منصب مهرداری بر حسب اهمیت موضوع خواهیم پرداخت:

·         سند شماره 1/13489 : واگذاری منصب مهرداری به میرزا ذبیح الله رضوی در سال 1280ق

"چون منصب جلیل مهرداری سرکار فیض آثار حضرت امام الانس و الجان ثامن الائمه الصلوة والسلام از جانب اولیای آستانه متبرکه عرش درجه مفوض و مقرر به داعی ذبیح الله الرضوی گردید به تاریخ شهر صفر المنظر سنه 1280ق جعبه تیماج مهر مبارک که در آن دو مهر است یک مهر جیقه دارتاجدار به جهت فرامین و دیگر مهر با دامی به جهت بروات صادره از دفتر خانه و جعبه مذکور درکیسه ترمه لاجوردی است و مهمور به مهر متولی است واصل و عاید داعی گردید و سپرده داعی است ." بادقت در مضمون این سند می توان گفت که علاوه بر ممهور نمودن پشت سند توسط کارکنان دفتری، متولی ومهردار، به مهر سرکار فیض آثار ممهور می شد. لازم به ذکر است که در دوره قاجار سه نمونه مهر آستان قدس به وجود داشته که از آنها در موقع صدور بروات مربوط به پرداخت مواجب، هزینه ها و فرامین استفاده می شد. مهر مربوط به بروات با این مضمون بود: «مهر مبارک سرکار فیض آثار» و «برات آستانه مبارکه سرکار فیض آثار» و «مهر مهر آثارمبارک» اما مهر مربوط به فرامین هنوز در سند دیده نشده است. بنابراین مهرهای آستان قدس نیز در نزد مهردار بوده و از آنها در موقع لزوم استفاده می کرد. نکته دیگری که در این سند  می توان به آن اشاره کرد این است که تحویل مهر به مهردار با تشریفات خاصی انجام می‌شد. همانطور که در سند آمده مهرها را در کیسه ترمه لاجوردی (احتمالا از جنس بسیار مرغوب و تزیین شده بوده) گذاشته سر آن را متولی مهر نموده، سپس کیسه محتوی مهر را داخل جعبه گذاشته تحویل مهردار و از وی رسید دریافت می کردند.

·         سند شماره 13527: سفارش ساخت مهر آستان قدس و تحویل آن به مهردار

"موازی یک عدد مهر مبارک بادامی کوچک مختص بروات آستانه مقدسه که دو مثقال و پنج نخود طلا دارد به وزن صیرفی[7]ساخته بتوسط جناب اجل اکرم خداوندگار اعظم دبیر الملک متولی باشی سرکار فیض آثار {ناخوانا}الیه تعالی اقباله و شوکته واصل و عاید اقل چاکران و خانه زادان ذبیح الله رضوی گردید به تاریخ شهرذیحجۀالحرام من شهور 1285ق.            ذبیح الله الرضوی{مهر}     "  سند مزبور به دریافت مهرآستانه توسط مهردار از سوی متولی باشی آستان قدس همراه با ذکر مشخصات، اعم از نوع، جنس و وزن مهر و میزان طلای بکار رفته درسال 1285ق اشاره دارد.  

·         سند شماره 28/33383 صورت تقاضای افراد جهت خدمت در آستان قدس به جای دیگران در سال 1111ق

" عریضه – حقیقت بر طبق عریضه میرزا نورالدین خادم ولد میرزا محمد ابراهیم خادم و مدرس که استدعای عن وظیفه میرزا حسن مهردار نموده آن که به عرض می رساند که موافق سواد پروانچه اشرف که د راین وقت به دفتر سرکار رسیده مبلغ بیست و چهارتومان و شش هزار و سیصد دینار تبریزی نقد و مقدار چهل خروار غله وظیفه مرحوم میر سید حسن ولد مرحوم میرزا افضل موسوی مهردار مبلغ دوازده  تومان وشش هزار وسیصد دینار عراقی در وجه وظیفه ملا محمد مومن قاضی و بعد از آن به موجب رقم مبارک سیادت و نجابت پناه، سلاله السادات میرزا محمد قاضی مشهد داده شد. مبلغ دوازده تومان تبریزی و مقدار چهل خروار غله دروجه میر محمدباقر ولد میرزا حسن مقرر است و به نظر نمی رسد که سوای مبلغ و مقدار  مزبور وظیفه در وجه میرزا حسن مهردار مقرر بوده باشد باقی مختارند."

·         سند شماره 1/35885 دفتر توجیهات و مقررات . صورت المذکور- صورت تصدیقات دریافت مواجب دریافت مواجب از قرار رقم مبارک مطاع به تاریخ شهر شعبان 1165.

"بر عنوان عریضه آن که از ابتداء سنه مبارک بیچی ئیل، خدمت مهردار سرکار فیض آثار را حسب الاستدعا نجابت و رفعت پناه سلاله النجباء العظام میرزا ابوطالب صاحب عریضه شفقت و مواجب که موافق طومار قرارداد را برای شغل مهرداری مقرراست در وجه مومی الیه عاید و مرحمت فرمودیم که به لوازم امر مزبور و عنایت دوام دولت ابد مدت الظهور قائم نموده خود را معاف ندارد و عالیجاه متولی و عمال سرکار فیض آثار به نحو مقرر معمول دارند. مستوفیان عظام دیوان شرح رقم اقدس را در دفاتر ثبت نموده در عهد شناسند. شرح عریضه آن که عرضه داشت کمترین بندگان بذروه عرض استادگان پایه سریر خلافت مختصر عرش نظر اقدس ارفع اعلی برساند که این کمترین ابوطالب فقیر و مستحق بود و هیچ ممر معاش ندارد و آقا عبدالله خازن به هیچ وجه مستحق خدمات سرکارفیض آثار نیست و خدمت مهرداری سرکار فیض آثار با مشارالیه است. استدعا آن که به تصدیق فرقدان آسای اقدس اعلی خدمت مزبور را با وظیفه مقرری که در وجه مشارالیه مقرر است به این کمترین شفقت و عنایت فرمایند که در آستانه مقدسه به دعا گویی قیام و اقدام نماید."سند مذکور ضمن تائید منصب مهرداری میرزا ابوطالب به شرح عریضه او پرداخته است. به نظر می‌رسدکه آقا عبدالله خازن همزمان با انتصاب میرزا ابوطالب درخواست این منصب را داشته که پذیرفته نشده است.

·         سند شماره 2/35848 توجیهات و مقررات- ارقامات مطاعه – ارقام نواب اقدس

"رقم مهرداری میرزا ابوطالب در هذه السنه شهر رمضان 1165 برطبق عرض مشارالیه آن که از ابتداء سنه مبارکه که به خدمت مهرداری سرکار فیض آثار را حسب الاستدعای رفعت و معالی پناه سلاله النجبایی میرزا ابوطالب صاحب عریضه شفقت و مواجبی که موافق طومار قرار داد درازاء شغل مهرداری مقرر است. مواجب مومی الیه عنایت و مرحمت فرمودیم که به لوازم امر مزبور و دعای دوام دولت ابد الظهور نموده، خود را معاف نداردعالیجاه متولی و عمال سرکار فیض آثاربنحو مقرر مقبول دارند و مستوفیان عظام دیوان اعلی شرح رقم اشرف را در دفاتر ثبت شرح آن را در عهده شناسد."این سند نشان می‌دهد که انتصاب مهردار به این صورت بوده که ابتدا شخص عریضه یا درخواستی خطاب به متولی مبنی بر استخدام در شغل مزبور نوشته سپس متولی در صورت تایید، رقم انتصاب و میزان حقوق سالیانه وی را صادر، به دفتر خانه می فرستاد و مستوفیان دیوان می‌بایست رقم متولی را در دفتر ثبت نمایند.

·         سند شماره 1/22457 پرداخت مواجب کارکنان وابسته به آستان قدس در ماه ذی حجه در سال 1333ق

"مواجب هذه السنه جناب فخامت نصاب حاجی میرزا عبدالرضا عضد التولیه مهردار خاصه شریفه از قرار قبض معزی الیه که نزد جناب جلالت مآب میرزا ابوالقاسم ضابط اسناد ضبط است.

نقد 72 تومان               جنس: شش خروار و نه من و نیم گندم        سه خروار و 7 من و نیم جو"

·         سند شماره 10/37294 اوراجه – ابوال المال حاصل المذکور- مشهد مواضع و مزارع خیابان

"دریافت وجوهات نقدی و جنسی از زراعات و باغات محال مشهد و مخارج صورت گرفته از محل آن در سال 1131-1132ق

 باغ شاهی محله سراب من ذلک عن وظیفه سیادت و نجابت پناه میرزا محمد باقر خادم و مهردار از قرار برات به تاریخ شهر رمضان المبارک 1131ق .مبلغ 3 تومان300 9دینار ربرآورد شده که مبلغ6000 و674 دینار پرداخت شده است."

·         سند شماره 34/44765 پرداخت وظیفه و مستمری نقدی و جنسی به کارکنان آستان قدس و سایر افراد در ماه رجب 1020 ق

" شمسا للفلک سیاده النقابة و الایاله و الحکومه و العز و الاقبال قاضی سلطان الحسینی متولی، قبض دادم و قبول نمودم العبد الاقل بدیع الزمان خادم الموسوی که واصل من شد. به معرفت وکلاّء نواب مستطاب معلی القاب عالیجاه ایالت و حکومت دستگاه شوکت انتباه سیادت و نقابت پناه اسلام ملاذی ملجاء الفقرا و المساکین مقدرا بیست خروار غله مناصفه که حسب الحکم جهان مطاع در وجه وظیفه اینجانب مقرراست این چند کلمه حسب القبض قلمی شد تحریرا فی شهر بیست و هشتم رجب المرجب 1020ق. عبده بدیع الزمان الخادم الموسوی{مهر}" نکته قابل توجه در سند فوق این است که بدیع الزمان موسوی مهردار و خادم بوده اما در  سند مزبور از بابت خادمی مواجب گرفته و میزان حقوق خادمیش نسبت به حقوق مهرداری کمتر بوده است.

·         سند شماره 14/35321 اوارجه – التحاویل و التحاصیل – صاحب جمعان انبار خانه- تحویل وجوهات به صاحب جمعان انبار خانه آستان قدس و مخارج صورت گرفته از محل آن در سال 1147.

"میرزا شرف الدین علی مهردار سرکار از قرار برات

گندم : 3 خروار       جو: 3 خروار            در مجموع 6 خروار پرداخت شده است "

·         سند شماره 76/32691 پرداخت وظیفه و مقرری به سادات مذکور در سال 1094-1096

انجام مهمات و معاملات سرکار فیض آثار – توجیهات- وظیفه سادات ذکور

"میرزا ارفع، میرزا ابوطالب وسید حسن اولاد میرزا افضل مهردار موافق طومار نسق و پروانچه اشرف در سال 1060ق

10 تومان نقد، جنس گندم و جو ،13خروارو 33من و 13سیربه موجب پروانچه اشرف در وجه میرز ابوطالب مهردارپرداخت شده است."

این سند نشان می‌دهد که پس از فوت مهردار وظیفه به اولاد او نیز می رسید.

·         سند شماره 8/32462 پرداخت وظیفه و مقرری به سادات اناث در سال 1102 ق.

"چهار خروار و پنجاه من غله منافصه واصل شرف جهان بیگم بنت میر بدیع الزمان مهردار موسوی موافق شرح رقم نایب ناظر و کتاب مستوفی موافق پروانچه اشرف در نسخه مفروضه مستمر و برقرار شد .

گندم: 2 خروار و 25 من         جو: 2 خروار 25 من      که به جای عوض انبار دار برساند ." از این سند می‌توان دریافت که وظیفه مهردار علاوه بر پسران  شامل دختران نیز می شده است.

·         سند شماره 1/18693 پرداخت مواجب میرزا محمدعلی مهردار خاصه شریفه در ماه رمضان در سال 1276ق

"مواجب شش ماهه نقدی هذه السنه بیچی ئیل در وجه فضلیت مآب میرزا محمد علی مهردار خاصه شریفه از قرار قبض که در نزد ضابط ضبط است.

نقد: 20 تومان ، جنس: 5 خروار 

 در وجه میرزا ذبیح الله نایب، سالانه جناب معزی الیه که برات علحده صادر می شود.

سنه بیجی ئیل، نقد: 10 تومان ، جنس: 5 خروار    که 5 تومان تبریزی نقد ریال است.

سنه بیجی ئیل عالیشان میرزا محمدعلی تحویدار سرکار فیض آثار از بابت ابواب جمعی خود برساند فی شهر رمضان المبارک فی شهور سنه 1276 ق " در سند فوق میزان حقوق مهردار خاصه شریفه بیشتر از دیگر مهرداران بوده است همچنین میزان حقوق نایب مهردارنیز نصف حقوق مهردار است.