اخلاق حرفه ای در کتابداری و اطلاع رسانی: با تاکید بر وظایف و مسئولیت ها

از آنجا که انسان موجودی مختار و دارای تکلیف است نسبت به همه اعمال و رفتار خود مسوول و بلکه مشمول این دستور دینی که همه شما در برابر همدیگر مسوول هستید می باشد. یکی از مفاهیم شایع در فلسفه اخلاق، مفهوم مسوولیت است. مسوولیت به معنای درمعرض بازخواست بودن است و با وظیفه و تکلیف ملازم می باشد. این بازخواست از طرف کسی است که امر اخلاقی را صادر می کند و دیگران را به انجام آن ملزم می نماید و به همان دلیلی که آنان مورد تکلیف واقع می شوند در معرض سوال و بازخواست خواهند بود. از جمله مسوولیت های انسان؛ مسوولیت در برابر خدا، مسوولیت در برابر جامعه و مسوولیت در برابر وجدان شایان توجه است. خداوند وظایفی را برای انسان ها نسبت به یکدیگر تعیین کرده است که باید به این وظایف جامه عمل بپوشانند. خداوند در سایه تعیین وظایف، حقوقی نیز برای افراد و برعهده یکایک آنها قرارداده است. همه مسوولیت ها ازشوون و شاخه های مسوولیت در برابر خدا شمرده شده و همگی در شعاع آن قرار می گیرند. پس در مورد جامعه، بازخواست کننده حقیقی خدا است . او انسان را مورد خطاب قرارداده و می پرسد : چرا نسبت به جامعه چنین رفتار کردی یا چنان رفتار نکردی؟

مسوولیت در مقابل وجدان، همان احساس خرسندی است که در برابر انجام وظیفه و نیز احساس شرمندگی است که در برابر ترک وظیفه احساس می کنیم، مسوولیت حقیقی در برابر خدای متعال است.( بهادری نژاد، 1388 )

بر اساس یک تقسیم بندی کلی که پیشینه آن به فلاسفه یونان می رسد، تمام علوم بشری به دو بخش کلی تقسیم می گردد: حکمت نظری و حکمت عملی. حکمت عملی در بر گیرنده دانش هایی است که درباره افعال اختیاری انسان و اینکه کدام عمل شایسته تحقق و کدام سزاوار ترک است سخن می گویند و به سه شاخه منشعب می شود که علم اخلاق یکی از آنهاست. به طور کلی علم اخلاق به افعال فردی می پردازد و درباره صفات خوب و بد که از طریق اعمال اختیاری و ارادی در انسان قابل کسب هستند، بحث می کند. معمولاً مطالعات مربوط به اخلاق حداقل در سه حوزه مباحث فرا اخلاق، اخلاق توصیفی و اخلاق هنجاری مطرح است. کار اخلاق هنجاری، دفاع از نظریه های اخلاقی و عرضه نظریه ای ارزشی برای تبیین آن است و هدف آن شناسایی و بیان اساسی ترین احکام اخلاقی درباره درست و نادرست، خوب و بد، بایدها و نبایدهای اخلاقی است. مکاتب اخلاقی و اخلاق کاربردی دو زیرشاخه مربوط به اخلاق هنجاری هستند. اخلاق کاربردی، کاربرد نظریه های اخلاق هنجاری در بیان عمل است و شامل اخلاق حرفه ای است. هر حرفه ای رفتار و تعهدات مربوط به خود را دارد که برگرفته از اساسنامه آن حرفه است. اخلاق حرفه اى نیز بر حسب دانش و آگاهی وسیع و یک نمونه ایده آل از خدمت به جامعه تعریف شده و مى کوشد به مسائل اخلاقى حرفه هاى گوناگون پاسخ دهد. این معیارهای اخلاقی همچون نقشه های راهنمایی هستند که به صاحبان حرفه کمک می کنند تا نقش های خود را به روشنی و وضوح کامل ایفا نمایند. از سوی دیگر هر سازمان و موسسه حرفه ای برای ادامه حیات خود، نیازمند ارائه رفتارها و الگوهای اخلاقی است تا بتواند جامعه را مجاب حرفه خود کند و پشتیبانی جامعه را در تداوم خود کسب کند و در این راه باید اخلاقی را نشان دهد که جامعه می پسندد. ضرورت این بحث با درک این واقعیت که کتابداری و اطلاع رسانی یک حرفه خدمت مدار است برجسته تر می شود  و در این راستا برای انجام هرچه بهتر این خدمات قوانینی لازم است از جمله قوانین حرفه ای که وظایف حرفه ای و مسوولیت های کتابداران و اطلاع رسانان را تبیین می کند. این قوانین وسیله ای برای مشروعیت بخشیدن و ارتقای وجهه حرفه بوده و اطلاع رسانی را از حرفه های دیگر متمایز می کند. قوانین حرفه ای، همچنین بنیانی برای تفکر و عمل حرفه ای است و به تنظیم استانداردهای رفتار حرفه ای و نظام مند کردن رفتار حرفه ای و حفظ گرایش های جامعه مورد خدمت کمک می کند. (اسفندیاری مقدم ، 1387)

اخلاق جمع کلمه خلق می باشد و در فرهنگ دهخدا در برابر آن چنین آمده است : "جمع خلق، خوی ها ... اخلاق سیئه: اخلاق نکوهیده وناپسند". علامه مجلسی در تعریف اخلاق می گوید: "اخلاق ملکه ای است نفسانی که کار به آسانی از آن صادر می شود. برخی از این ملکات فطری و ذاتی اند و پاره ای از آنها با تفکر و تلاش و تمرین عادت دادن نفس به آنها، به دست می آیند... چنان چه بخیل ابتدا با سختی و جان کندن چیزی را می بخشد، اما در اثر تکرار بخشش به صورت خوی و عادت او در می آید". علامه جعفری در تعریف اخلاق می گوید: "اخلاق عبارت است از انجام کار نیک و دوری از کار زشت با بهره برداری از آزادی یعنی بدون این که صدور آن کار از ما به جهت عوامل مکانیکی صد در صد مشخص شده باشد. البته ریشه اساسی آن هم عبارت است از همان جستجوی کمال".

دو نوع نگاه به اخلاق و چسیتی آن وجود دارد :در نگاه جدید، اخلاق پدیده‌ای معطوف به رفتارهای انسانی تعریف شده است ولی در نگاه سنتی مسلمانان اخلاق ملکه‌ای نفسانی است. در نگاه جدید ضمانت اجرایی آموزه‌های اخلاقی، قانون است و در نتیجه، مرزی روشن و قابل تفکیک بین اخلاق از یک سو و حقوق و قانون از سوی دیگر وجود ندارد؛ اما در نگاه مسلمانان ضمانت اجرایی اخلاق امری فراتر و استوارتر از الزامات قانونی، یعنی تعهد درونی انسان‌ها است.

در نگاه جدید، رعایت اخلاق وقتی معنا پیدا می‌کند که فرد در معرض نگاه و داوری دیگران باشد؛ ولی در نگاه سنتی مسلمانان، فرد به پایه‌ای از رشد می‌رسد که خواه در معرض نگاه دیگران باشد یا نباشد بر اساس یک بصیرت درونی و التزام قلبی، خود را مقید به رعایت آن می‌داند. بر اساس نگاه جدید راه ارتقای اخلاق در جامعه، تقویت راهکارهای قانونی و حقوقی و مقررات و ساز و کارهای نظارتی است؛ ولی بر اساس نگاه سنتی، راه ارتقای اخلاق تکیه بر تربیت درونی شهروندان و تقویت ‌ساز و کارهای تربیتی در جامعه است. (الویری، 1388(

از دو جنبه می شود به اخلاق نگاه کرد؛ اجتماعی و فردی. از جنبه اجتماعی یعنی این که چرا جامعه باید علاوه بر قانون و مصلحت اخلاقیات را نیز بپذیرد و چرا جامعه به اخلاق نیازمند است؟ و از جنبه فردی یعنی آن که چرا یک انسان باید اخلاق را بپذیرد و بر طبق آن رفتار کند؟ درصورتی که ازجنبه اجتماعی به این موضوع نگاه کنیم، آشکار است که درصورت عدم پذیرش اخلاقیات، شرایط حیات انسانی رضایت بخش برای مردمی که در اجتماع زندگی می کنند به دست نمی آید. اما ازجنبه فردی، توجیه عدم پذیرش اخلاق، توجیهی خودگرایانه یا مصلحت اندیشانه به نظر می رسد که به نوبه خود، توجیه درستی نیست و اصولا توجیه حماقت است. بنابر این منطق حکم می کند که انسان شیوه زندگی خود را بر اصول اخلاقی بنا کند. اگر ما نمی توانستیم به مردمی اعتماد کنیم که از آنها انتظار راستی و صداقت داریم آنگاه چه روی می داد. در جامعه نیاز به اصول اخلاقی به قدری اهمیت دارد که اکثر ارزش های اخلاقی معتبر به کتب خشک قوانین و مقررات راه برده اند. پیکره عظیمی از ارزش های اخلاقی یک جامعه را نمی توان به قانون الحاق و منضم کرد زیرا این ارزش ها ماهیتی قضاوت پذیر دارند. داشتن قوانین حاکم بر دزدی، دروغگویی یا دیگر نیرنگ ها امری شدنی و ممکن است اما وضع قوانین معنی دار در مورد اکثر اصول اخلاقی چون صداقت، وفاداری و برتری خواهی به مراتب مشکل تر است اما این بدان معنا نیست که ماهیت ذهنی آنها ارزشی قضاوت پذیر به آنها می دهد.

از نظر شهید مطهری (1369، ص274-275) از آنجا که انسان به لحاظ غریزه و صفات اولیه طبیعی که برایش لازم و ضروری است بسیار ضعیف و ناقص می باشد و در خود طبیعت بشر این استعداد وجود دارد که خودش آن خلقی را که لازم است انتخاب و اختیار کند. از این رو نیازمند به اخلاق است تا نقص و ضعف خود را برطرف نماید و بشر به قدرت اراده و اندیشه خود احتیاج به یک نظام اخلاقی دارد.

به مجموعه ای از کنش ها و واکنش های اخلاقی پذیرفته شده که از سوی سازمان ها یا مجامع حرفه ای مقرر می شود تا مطلوب ترین روابط اجتماعی ممکن را برای اعضای خود در اجرای وظایف حرفه ای فراهم آورد اخلاق حرفه ای گویند. این اخلاق دربرگیرنده مجموعه ای از احکام ارزشی، تکالیف، رفتار و سلوک و دستورهایی برای اجرای آنهاست . قواعد اخلاق حرفه ای مقرراتی را جهت تامین حد مطلوب ارائه خدمات به کاربران وضع می کند و دستوراتی را برای روابط داخلی حرفه مقرر می دارد. به علاوه توجه به اصول اخلاق حرفه ای سبب می شود که هر فرد مجموعه ای از مسولیت ها و رابطه ها راکشف کند که به آن خواهیم پرداخت. همچنین می باید زمینه های تعارض شخصی مانند نظام های ارزشی دینی و حرفه ای مورد توجه قرار گیرد. در هر صنفی پایبندی به اصول اخلاقی از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. استادان وبرجستگان هر صنفی، ضمن تعلیم اصول کار خود به کارآموزان بر رعایت اخلاق صنفی نیز تاکید فراوان دارند. حتی در برخی از رشته ها مانند پزشکی بر پایبندی به این اصول سوگند یاد می کنند. پیامدهای عدم پایبندی به اخلاق صنفی متفاوت است. مثلا درجامعه پزشکان ممکن است تخطی از اصول اخلاقی منجر به مرگ انسانی شود و یا در صنف کسبه و تجار در صورت عدم پایبندی به اصول اخلاقی در حقوق مادی برخی از افراد اجحاف شود.

درحرفه کتابداری و اطلاع رسانی، قوانین و اصول معمولا بر اعمالی اشاره دارد که انتظار می رود در جهت اهداف، مقاصد و الزام های حرفه ای باشد.  کتابداران و اطلاع رسانان در زمینه انجام وظایف حرفه ای خود در جامعه مسئولیت های اخلاقی خاصی دارند تا آزادی افراد بر اثر فشارهای محیط خدشه دار نشود و امکان همزیستی همگان با تبادل درست اطلاعات فراهم آید. (حری، 1381 ) تعدادی از زمینه‌های مورد توجه  برای حرفه کتابداری و اطلاع رسانی را می‌توان چنین مشخص کرد:صلاحیت کتابدار یا اطلاع‌رسان، مراعات احترام برای مسائل محرمانه کاربران، استقلال حرفه‌ای و آزادی هوشمندانه، بی‌طرفی، رعایت اصول اخلاقی در امور مالی و درستکاری اعضا. به‌علاوه، توجه به اصول اخلاق حرفه‌ای سبب می‌شود که هر فرد مجموعه‌ای از مسئولیت‌ها و رابطه‌ها را کشف کند که برخی از آنها عبارتند از: رابطه فردی با مراجعه‌کننده، کارفرما یا مدیر؛ رابطه اعضا و کارکنان با خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی؛ رابطه با تهیه‌کنندگان مواد کتابخانه، اتحادیه‌های تجاری، ناشران و سازمان‌های تجاری و رابطه فردی با حرفه خویش. همچنین لازم است که زمینه‌های تعارض شخصی مانند نظام‌های ارزشی دینی و حرفه‌ای نیز مورد توجه قرار گیرد.

دانش اطلاع رسانی رشته ای علمی است که به مطالعه کیفیت و کاربرد اطلاعات، نیروهای حاکم بر جریان اطلاعات و ابزارهای آماده سازی اطلاعات برای دسترسی و استفاده مطلوب از آن می پردازد. کار دانش اطلاع رسانی پرداختن به آن بخش از دانش است که به تولید، گردآوری، سازماندهی، ذخیره، بازیابی، ترجمه، انتقال، تبدیل و کاربرد اطلاعات مربوط می شود. دانش اطلاع رسانی همچنین درباره ارائه اطلاعات به صورت طبیعی یا ساختگی و کاربرد قالب ها برای انتقال کامل اطلاعات و شیوه های آماده سازی اطلاعات و ابزارها و فنون آن مانند رایانه ها و روش های برنامه ریزی آنها بحث می کند . علم اطلاع رسانی با چند حوزه در مقیاس کلی سر و کاردارد: یکی آنکه دانش اطلاع رسانی دوشادوش بسیاری رشته های دیگر، عاملی فعال در تحول جامعه اطلاعاتی است و ابعاد انسانی و اجتماعی قوی، والا و فراتر از فن آوری دارد. (حری ،1381 ) به طورخاص تر، دانش اطلاع رسانی عرصه ای از فعالیت حرفه ای و پژوهش علمی است که به مسئله انتقال موثر اطلاعات و متون درمیان انسان ها متناسب با نیازهای اجتماعی، سازمانی و فردی می پردازد و برای رفع این نیازها با فنون، نظام ها و روش های خاص سر وکار دارد. توجه ویژه دانش اطلاع رسانی به آثار معرفتی انسان به مثابه عناصر حامل محتوا درهمه قالب ها، صورت ها و رسانه هاست.تاکید اصلی بر محتوای این عناصر بر حسب توانایی بالقوه آنها برای انتقال اطلاعات است. در اطلاع رسانی به تحلیل و برنامه ریزی نظام های اطلاعاتی توجه عمده می شود: نظام هایی که آگاهی انسان را بهبود می بخشند و توان وی را جهت ایجاد، استفاده و اشاعه دانش تامین می کنند و هدف نهایی در آن (اطلاع رسانی) بهبود بخشیدن به اشاعه تجربه مضبوط بشری در گذشته و حال است.متخصصان اطلاع رسانی علاقه مند به ایجاد  روش های جدید برای دستیابی، حفظ و نگهداری و بازیابی اطلاعات و دانش هستند تا از طریق آنها سازمان ها و افراد بتوانند به بالاترین قابلیت ها دست یابند و مایلند ارزش منابع اطلاعاتی را ارتقا بخشند و از زمان و هزینه دستیابی به آن بکاهند. (حری ، 1381(

 

 در سال 1980 صاحب‌نظران کتابداری امریکا، مجموعه قواعدی مقدماتی فراهم آوردند که درونمایه آن را سه موضوع اصول اخلاقی در پژوهش، اصول اخلاقی در تدریس اطلاع‌رسانی و اصول اخلاقی در کار اطلاع‌رسانی تشکیل می‌داد. در موضوع اخلاق در پژوهش، مباحثی نظیر نادرستی سرقت اندیشه در پژوهش‌های اطلاع‌رسانی، اعتباربخشی نابجا به همکاران آشنا و زمینه‌های ممنوع‌التحقیق مطرح شده است. در مسئله اخلاق در تدریس به مشکل تدریس سوگرفته و روش تدریس با تکیه بر مسائل ویژه پرداخته‌اند و درباب اخلاق در کار اطلاع‌رسانی، از مطالبی چون استفاده - یا سوءاستفاده - از تسهیلات کار جهت مقاصد شخصی، لزوم محرمانه ماندن اطلاعات، پالایش نتایج داده‌ها و اطلاعات بنابه مقاصد خاص، مشکلات میانجیان اطلاع‌رسانی و فروشندگان اطلاعات پیوسته و پیامدهای سوءاستفاده سیاسی از اطلاعات به‌منزله منشاء قدرت سخن رفته است.

در انگلیس، توجه حرفه کتابداری به این موضوع‌ها منجر به انتشار بیانیه انجمن کتابداران انگلیس در سال 1963 درباره سانسور شد. این سند یک سال پس از نوشته داگلاس فاسکت با عنوان "اعتقاد کتابدار: نه جهت‌گیری سیاسی، نه جانبداری دینی، نه تحکم اخلاقی" که اغلب از آن نقل قول می‌شود ظاهر شد. مقوله سانسور به موضوع‌های اخلاق حرفه‌ای بسیار نزدیک است؛ همان‌گونه که به آزادی اطلاعات نیز وابسته است. شاید به همین سبب بوده است که انجمن کتابداران انگلیس برای دوره کوتاهی گروه‌هایی را مامور بررسی هر سه موضوع کرد. نتیجه آن شد که پس از بحث و مشاوره بسیار، انجمن کتابداران انگلیس قواعد اخلاق حرفه‌ای را در سال 1983 تصویب کرد .

در دهه 1980، این موضوع مجددا مورد توجه ویژه قرار گرفت. در آن زمان بنا به گفته وسپر، حرفه‌ها بر مسائل اخلاقی تأکیدی ویژه داشتند. انجمن کتابداران سنگاپور نیز در این هنگام در قوانین خود تجدید نظر کرد و نوشته‌های آن دوره حاکی از اشاراتی به اخلاق حرفه‌ای جوامع دیگری مانند فرانسه، آفریقای جنوبی، اسکاندیناوی، لهستان و ایالات متحده آمریکاست. مسائل عمده اخلاقی که کتابداران و اطلاع‌رسانان با آن رو به‌ رو هستند با پیشرفت‌های سیاسی، اقتصادی و فن‌آورانه پیچیده‌تر شده است. در سال 1996، مفاهیم اخلاقی فن‌آوری اطلاعات با توجه به دنیای کمتر پیشرفته، توسط تابر مورد بحث قرار گرفت. معرفی نظریات بازار آزاد، مانند رقابت اجباری برای خدمات منجر به تهیه پیش‌نویس قواعد جدید اخلاقی برای حکومت‌های محلی شد که چنین موضوعی را تحت عنوان استانداردهای حرفه‌ای، محرمانه بودن، نوع روابط، رفتار مناسب و ضمانت مالی پوشش می‌دهد.  (اسفندیاری مقدم،1387) لزوم پایبندی به اصول اخلاق حرفه ای  در زمینه های مربوط به تولید، اشاعه و کاربرد اطلاعات به وضوح احساس می شود. از دیدگاه برقراری ارتباط و در ملاحظه نتایج تحقیقات، پدیدآورندگان اطلاعات از نظر اخلاقی در برابر درستی و عینی بودن دستاوردهای خود مسئولند. راستی و درستی از سویی به ‌معنای جست‌وجوی شرافتمندانه حقیقت و از سوی دیگر آزادی نقد و سنجش است.برای رسیدن به این هدف باید از مجهزترین و بهترین ابزارهای اطلاع‌رسانی موجود بهره جست. این نکته می‌تواند به تضادهای اخلاقی گوناگونی بینجامد به‌ویژه زمانی که چنین ابزارهایی در انحصار فرد یا افرادی خاص باشد یا در دسترس قرار نگیرد و یا افراد بنا به اهدافی از پیش طراحی‌شده آشکارا از آنها محروم شده باشند. در مورد کار عملی اشاعه اطلاعات به سه اصل اشاره می‌شود: 1 )اطلاعات به‌ویژه اطلاعات تخصصی باید در اختیار همگان باشد به شرطی که محدودیت‌های سیاسی، اقتصادی و جز آن مدّ نظر قرار گیرد؛ 2) اطلاعات و داده‌های شخصی مربوط به تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان باید محافظت شود. این اصل به انواع دخل و تصرف‌های غیرمجاز در امور شخصی کار استفاده‌کنندگان از سوی تولیدکنندگان پایگاه های داده‌ها نیز مربوط است و3 )  تبعیض قائل نشدن در تهیه تام و تمام اطلاعات یا انتخاب سوگرفته آن از سوی تولیدکنندگان که به گمراهی استفاده‌کنندگان می‌انجامد. تولیدکننده پایگاه داده‌ها مسئول درستی محتوا نیست، بلکه فقط در باب کمال و درستی تهیه داده‌ها و بازتولید صحیح آنها مسئولیت دارد. محدودیت‌های این اصل به مشکلاتی چون گزینشی بودن و ارزیابی دانش و آنچه آلودگی اطلاعات نام دارد مربوط است.از آنجا که هنگام جست‌وجوی اطلاعات استفاده‌کنندگان اهدافی چندگانه دارند مسائل اخلاقی مربوط به کاربرد اطلاعات نیز متنوع است. درست بودن اطلاعات مفهومی برابر پایایی یا اعتبار علمی دارد و این مهم باید اهداف نظری و عملی مربوط به دستکاری اطلاعات را در بر گیرد. از جمله تضادهای اخلاقی موجود در این زمینه می‌توان از پالایش نتایج جست‌وجو و نیز سوءاستفاده از اطلاعات و تسهیلات اطلاع‌رسانی بنا به مقاصد مختلف نام برد.                  capurro, 1985) نقل شده در آزاد، 1373(ازنظربرخی از صاحبنظران درمورد مسائل اخلاقی دو دیدگاه وجود دارد: دیدگاه کلان به مشکلاتی اشاره دارد که گروهی در رویارویی با جامعه با آنها مواجه می‌شوند و در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی بیشتر به پیامدهای کلی اجتماعی و به‌ویژه مسئله بازیابی اطلاعات وابسته است. رئوس مطالب این مبحث عبارت است از: دشواری جامعه فراصنعتی، ارتباط میان کشورهای فقیر و غنی از نظر اطلاعاتی، مشکلات جریان آزاد اطلاعات، حریم خلوت فردی و رسانه‌ها و جز آنها. به‌طور مثال، دسترسی به اطلاعات به‌ویژه دانش فنی مورد استفاده در بخش تجارت و صنعت از مشکلات طرح‌شده در این حوزه است. تضادهای سیاسی و اقتصادی موجود در کار شکل‌گیری جامعه اطلاعاتی از یک سو و مشکل تصمیم‌گیری‌های بجا و درست مبتنی بر اطلاعات از سوی دیگر، مستلزم توجه خاص به اصول اخلاقی است. در دیدگاه خرد به مواردی توجه می‌شود که از درون گروه‌ها ناشی می‌گردد که در حرفه کتابداری و اطلاع‌رسانی گروه‌های عمده دست‌اندرکار اطلاعات عبارتند از: استفاده‌کنندگان، تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان اطلاعات. برخی مسائل اخلاقی مطرح برای این گروه‌ها عبارت است از مشکلات دستیابی به اطلاعات، امنیت اطلاعات، مبانی اخلاقی پژوهش، تدریس، کار اطلاع‌رسانی، حق‌مؤلف و جز آنها. به‌طور مثال در روابط متقابل میان تولیدکننده پایگاه داده‌ها و پدیدآورنده و ناشر، تولیدکننده پایگاه باید به بازتولید صحیح اسناد بپردازد و ناشران نیز باید آثار خود را به‌طور مرتب ارسال دارند. تولیدکنندگان پایگاه داده‌ها نیز باید تحت شرایطی که آشکارا بیان می‌شود، پایگاه‌ها را برای میزبانان منتخب فراهم سازند یا اگر به‌طور کلی به تولید می‌پردازند، محصولات خود را تحت شرایطی یکسان به همه میزبانان عرضه دارند. میزبانان نیز از سوی دیگر باید خدماتی مطلوب، مداوم، مستمر و اطمینان‌بخش ارائه کنند. در باب استفاده از اطلاعات، تولیدکننده باید اصل محرمانه بودن را رعایت کند. فروشندگان اطلاعات باید اجازه داشته باشند که از نسخه‌های مطالب جست‌وجو شده جهت نمایش آنها در رسانه‌های ماشین‌خوان ذخیره‌ای موقتی تهیه کنند اما آنان نیز نباید این نسخه‌ها را بدون داشتن مجوز از تولیدکنندگان داده‌ها به فروش برسانند. تولیدکننده پایگاه داده‌ها باید اطمینان یابد که استفاده‌کنندگان می‌توانند به مدارک موجود در پایگاه داده‌ها دسترسی یابند و فرصت‌هایی نیز برای کارآموزی لازم جهت بهره‌برداری از آنها فراهم گردد. استفاده‌کننده نیز باید بتواند از اطلاعات بهره کامل ببرد به شرط آنکه تولیدکننده را از لغزش‌هایی که در پایگاه داده‌ها می‌یابد مطلع سازد. میانجیان اطلاع‌رسان نیز باید اصول اخلاقی را رعایت کنند: باید مشتریان را از اصول و فنون به‌کار رفته در تهیه رسانه‌های اطلاعاتی آگاه سازند؛ سفارش‌هایی را بپذیرند که از نظر حرفه‌ای در تهیه آنها صلاحیت و شایستگی دارند؛ محرمانه ماندن اطلاعات درخواستی را تضمین کنند؛ از رمزواژه‌ها، سوای آنچه بدان منظور تعیین شده، برای مقاصد دیگر استفاده نکنند؛ اطلاعات شخصی را محرمانه تلقی کنن؛ و هزینه‌ها را در حدی معقول دریافت دارند. انجمن اطلاع‌رسانی امریکا نیز این موارد را به‌عنوان مسائل اخلاقی خود مورد تأکید قرار داده است که در آنها ارزش‌های حرفه‌ای و اخلاقی نقشی بزرگ ایفا می‌کنند.( فیدر، 1380 )

بنا بر آنچه گذشت به خوبی می توان دریافت که امور مربوط به تولید، اشاعه و کاربرد اطلاعات، مسئله بازیابی اطلاعات، مشکلات جریان آزاد اطلاعات، مسائل مربوط به استفاده کنندگان، تولید کنندگان و توزیع کنندگان اطلاعات و درکل همه فعالیت های حرفه ای دانش اطلاع رسانی در پرتو رعایت اصول و قواعد اخلاق حرفه ای است که می تواند به نحو مطلوب انجام؛ مثمر ثمر و مفید فایده واقع گردد. همانطور که می دانیم دانش اطلاع رسانی ارتباطی تنگاتنگ با فن آوری اطلاعات دارد. ضرورت های فنی به طور کلی موجب تحول دانش اطلاع رسانی، همچون برخی رشته های دیگر و نیز سبب تحول کل جامعه اطلاعاتی شده است لذا در زمینه مسائل اخلاقی فناوری های اطلاعاتی باید توجه داشت که فناوری های اطلاعاتی جدید می توانند بلاتکلیفی های اخلاقی جدیدی را خلق کنند. به اعتقاد رابین برخی از ویژگی های این فناوری های جدید که ممکن است رفتارهای غیر اخلاقی را ترویج کنند به طور خلاصه عبارتند از:

نظر به اهمیت این موارد، نیاز به اندیشه های اخلاقی دقیق بیشتر شده و مورد توجه قراردادن اصول اخلاقی خاص این موارد به منظور جلوگیری از آسیب رساندن به دیگران یا اخلال درکار آنها و ممانعت از سرقت یا فریب دیگران به وسیله رایانه و تخلف از حق مولف یا به خود نسبت دادن منابع، ضروری و البته مطلوب خواهد بود که صد البته مستلزم  پرداختن به کارکرد اخلاق در حرفه اطلاع رسانی و نشان دادن لغزشگاه های موجود در آن می باشد. (رابین، 1383)

درذیل به پاره ای از مهم ترین وظایف و مسوولیت های اخلاقی کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی با تاکید بر وظایف و مسوولیت های سازمانی و وظایف و مسوولیت ها درقبال مراجعان می پردازیم :

·     کتابدار و متخصص اطلاع رسانی از  آزادی بیان، اندیشه و مطالعه حمایت می کند و در واقع به ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر احترام می گذارد. هر شخصی حق آزادی اندیشه و بیان دارد. این حق شامل آزادی در اظهار نظر و بیان عقاید بدون دخالت دیگران و همچنین جستجو، دریافت و انتقال اطلاعات و ایده ها با هر رسانه و بدون توجه به مرزها می باشد. (United Nations, 1993, pp 22-23) کتابدار در برابر سانسور مقاومت می کند و شرایط دسترسی آزاد به اطلاعات و دانش را برای کاربران فراهم می آورد.

·     از نظر دراکر، پدر علم مدیریت نوین اولین مسوولیت یک صاحب حرفه، در2500 سال پیش در سوگندنامه بقراط به وضوح بیان شده استprimum non nocere(ناآگاهانه به کسی آسیب نرسانید(  (Dracker, 2004) لذا به منظور جلب اعتماد مراجعه کننده نسبت به متخصص اطلاع رسانی و اینکه وی از روی نا آگاهی به او آسیب نمی رساندکتابدار و متخصص اطلاع رسانی باید وفادارانه و توانمندانه و با استفاده از مهارت ها و کوشش معقول به ویژه زمانی که احتمال می رود حقوق اشخاص توسط غفلت آنها در معرض خطر واقع شود به کارکردهای سازمان خود عمل نمایند.

·     کتابدار و متخصص اطلاع رسانی نباید اجازه دهد که فعالیت های خارج از کتابخانه و مسائل شخصی اش در وظایفش نسبت به کتابخانه خللی وارد کند به طوری که خدمات کتابخانه به استفاده کنندگان را تحت الشعاع قرار دهد.

·     کتابدار و متخصص اطلاع رسانی همیشه قانون چهارم رانگاناتان را به یاد دارد که وقت مراجعه کننده را هدر ندهید. از این روسعی می کند امکانات لازم برای دسترسی سهل و با صرف کمترین زمان به اطلاعات مورد نیاز را از طریق فراهم آوری اصولی اطلاعات، سازماندهی مبتنی بر دسترس پذیری و همکاری بین کتابخانه ای فراهم کند تا نیازهای اطلاعاتی، آموزشی و پژوهشی مراجعان را برآورده سازد.

·     کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی  می باید در به اشتراک گذاشتن دانش خود با دیگر حرفه مندان و استفاده کنندگان خدمات اطلاعاتی برای افزایش کارایی حرفه ای خویش و افزایش کارایی و اثربخشی سازمان متبوعه تلاش وافر نمایند و بدانند که به اشتراک گذاشتن دانش و اطلاعات قدرت است  و نیز بر اساس رعایت احترام متقابل وحفظ تشریک مساعی با متخصصان حرفه های دیگر در تعامل و ارتباط باشند.

·     کتابدار و متخصص اطلاع رسانی می داند که ازخود گذشتگی باعث می شود تصمیم ها بر مبنای علایق کاربر اخذ شود اما اگر این علایق با مصالح عمومی در تضاد باشد می تواند مشکلات زیادی را برای مصالح عمومی به وجود آورد. صراحت مانع ارائه اطلاعات همانند یا بخشی از اطلاعات و یا اطلاعات متفرقه به همه افراد می شود. البته علایق کاربر همواره نمی تواند برعلایق دیگران غلبه کند.دارنده حق تکثیر، مانع دسترسی به اطلاعات خاصی می شود که برای کاربر نیاز دارید یعنی شما راه رسیدن به آن اطلاعات را می شناسید اما انجام آن، قانون حق تکثیر را نادیده می گیرد که حل این تناقض مستلزم استدلال زیادی است تا با برقراری تعادلی بین همه عوامل منتج به نتیجه کاملی شود .

·     کتابدار و متخصص اطلاع رسانی باید بداند برای ارائه یک خدمت اطلاع رسانی، همان طور که به هنگام کار در یک گروه مشاوره اطلاع رسانی این کار انجام می شود، پیش فرضی وجود دارد مبنی بر اینکه نخستین وظیفه حرفه مند خدمت به کاربری است که خدمتی را می خواهد و در انجام این کار حرفه مند به کارفرمای خود خدمت می کند. موقعیتی که در آن برخورد منافع ممکن است به وجود آید وقتی است که کارفرما برای میزان کاری که قرار است برای کاربر انجام شود محدودیت زمانی می گذارد و حرفه مند در می یابد که زمان بسیار بیشتری برای پاسخگویی به نیازهای کاربر لازم است ولی ناگزیر است که آن وظایف را در محدوده زمانی با سرعت بیشتر و البته کیفیت پایین تر انجام و در نهایت نتواند رضایت کامل کاربر را برآورده سازد و این نمونه تناقض آشکار دیگری است. (هیل، 1381)