سرسخن: گنجینه اسناد تاریخی در آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس پژوهش مرکز اسناد آستان قدس رضوی


اسناد تاریخی شامل بخشی از محتویات بایگانی های امروزی، فرامین شاهان و رجال در قالب سلطانیات، اسناددیوانی، حقوقی، مالی و قضایی، مکاتبات دوستانه بین مردم، عکسهای تاریخی و هزاران سند مکتوب و غیر مکتوب دیگراست که امروزه با آن می توان برگی از گذشته را به رشته تحریر درآورد. از این رو آرشیو،آماده سازی، طبقه بندی، فهرست نویسی و نمایه سازی این منابع می تواند گامی موثر در جهت شناخت بیشتر این اسناد به جامعه پژوهشگر باشدتا از رهگذرآن بتوان زوایای تاریک تاریخ این مرز و بوم را روشن ساخت و یا به شک و تردیدهای یک واقعه تاریخی پاسخ داد.

 مدیریت امور اسناد و مطبوعات و ابسته به سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مانند بسیاری از آرشیوهای دیگر مجموعه ای مهم از اسناد تاریخی را که به صورت اهدایی، وقفی و خریداری تهیه شده اند نگهداری کرده و پس ازآماده سازی در اختیار جامعه پژوهشگر قرار می دهد. مجموعه های اسنادی این مرکز از چند بٌعد کلی قابل بررسی است:
*شناخت تاریخ آستان قدس رضوی : در میان مجموعه های آرشیوی در این مرکز، مجموعه دویست و هشتاد هزار برگی اسناد آستان قدس رضوی از نفایس به شمار می رود. این مجموعه که تاریخ اداری، اجتماعی و اقتصادی آستان قدس را از دوره صفویه تا پایان قاجار  بازگو می کند نه تنها بیانگر تاریخ سرکار فیض آثار است بلکه در روشن سازی تاریخ مشهد، خراسان بزرگ و ایران قابل تامل و بررسی است.حدود هفتاد هزاربرگ از اسناد این مجموعه مربوط به تشکیلات اداری آستان قدس درعصر صفوی است که نمایی از تشکیلات دیوانی عصر صفوی را نشان می دهد.
* تاریخ محلی و منطقه ای: در این مرکز مجموعه های بزرگی از برخی مناطق ایران وجود دارد که تاریخ محلی و منطقه ای را بیان می دارد. اسناد مربوط به جنوب خراسان که حاوی اطلاعات گرانقدری در حوزه تاریخ سیاسی این منطقه جغرافیایی در دوره قاجار و به ویژه جنگ جهانی اول است. علاوه بر این تعداد بسیاری حکم و فرمان،اسناد تجاری و اقتصادی از تجارتخانه های اصفهان ، شیراز، یزد، نائین و قمشه ؛ مبایعه نامه و مصالحه خط و بسیاری از اسناد اجتماعی دیگر از دوره قاجار و پهلوی اول موجود می باشد که در سال های اخیر توسط این  مرکز خریداری شده است. البته بیشتر این اسناد اخیر مربوط به حوزه اصفهان است. اسنادی نیز ازامور مالی و زراعی بلوکات تهران و مرکز ایران در مجموعه آصف السلطنه موجود است.
* تاریخ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی: به لحاظ موضوعی، اسناد موجود در این مرکز از تنوع قابل ملاحظه ای برخوردار است. احکام وفرامین موجود در این مرکز و اسناد مربوط به وزارتخانه ها چون وزارت عدلیه، اسناد نظامی که تاریخ نظامی ایران را به صورت مفصل و بسیار جزئی مشخص می کند از نمونه های قابل ملاحظه اند. تعداد بسیاری مصالحه خط، مبایعه نامه واجاره خط موجود است که بررسی آنها می تواند تاریخ اجتماعی و اقتصادی و مناسبات مالی بین مردم را در ایران نشان دهد، امری که در منابع و پژوهش ها مهجور مانده است.
 
   همه اینها در کنار اسناد غیر مکتوبی چون عکس ها و مواد دیداری و شنیداری گنجینه ای گرانقدر را به وجود آورده است. توجه واهتمام به این مجموعه باارزش از جهت شرایط نگهداری واطلاع رسانی به محققان و استفاده درست جامعه پژوهشگر از اطلاعات مستتر در آنها می تواند دریچه ای نو را به سوی گذشته ایران بگشاید.