‌کتاب و کتابخانه در عهد مغولان در ایران؛ کتابخانه سیدنا یا الموت وام دار تمدن ایرانی

هدف: هدف از این مطالعه بررسی نقش نهضت اسماعیلیه ایران در حفظ و نگهداری کتاب‌ها و کتابخانه‌ها در زمان حمله ویرانگر مغول با تأسیس کتابخانه سیدنا در الموت است. تدبر در گذشته و تاریخ و تمدن این سرزمین نشان می‌دهد که همواره در روزها و شرایط سخت و تنگناها، مردانی ظهور کردند که با اقدامات مبتنی بر تعقل و نیت خیرخواهانه، منجی فرهنگ و تمدن این کهن سرزمین و نجات و انتقال آن به آینده شده‌اند. مرور و بررسی این وقایع موجب بروز بارقه امید به آینده و تحریک و تلاش و ایجاد نشاط در حال حاضر می‌گردد. بنابراین، داشتن پشتوانه و تجربه قوی و کافی لازمه حرکت به سوی جلو و ایجاد تحول و نوآوری است.
روش: در این تحقیق از شیوه توصیفی با رویکرد استقرایی استفاده شده است. این مقاله بر اساس پژوهش منابع و متون تاریخی معاصر با این نهضت و مورخان و گزارشگران آن دوره تدوین شده است. منابع مورد استفاده در این پژوهش با استفاده از شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند.
یافته‌ها: در بیشتر منابع مربوط به نهضت صباحیان عمده توجه محققان به بعد سیاسی این نهضت است؛ این درحالی است که این سلسله علاوه بر بعد سیاسی، بعد فرهنگی و علمی تأثیرگذاری داشت زیرا که رهبران این نهضت به علم و دانش، علاقه فراوان داشته و خود نیز از عالمان بودند و علاوه بر حمایت از عالمان و دانشمندان، ارتباطات نزدیکی با آنان داشتند. در سایه همین حمایت‌ها زبان و منابع مکتوب ایرانیان از ورطه نابودی حفظ شد. اوج تلاش اسماعیلیان در حفظ فرهنگ و تمدن ایرانی ترویج زبان فارسی در نگارش کتب و رسالات و تأسیس کتابخانه سیدنا در الموت بود که این کتابخانه با تلاش‌های رهبران و داعیان اسماعیلی که در سراسر ایران و عراق، مصر و شام و تا مرز چین حضور داشتند و جملگی اهل مطالعه و تحقیق بودند، شکل گرفت. ویژگی بارز این کتابخانه نسبت به کتابخانه‌های قبل و بعدش اینست که همزمان با هجوم مغولان مجموعه غنی کتابخانه الموت تنها کتابخانه محفوظ که میراث کتابخانه‌های مدارس نظامیه و دارالکتب ری و بیت‌الحکمه بغداد و ... که از گزند نابودی نجات یافت و به دوره بعد از مغولان منتقل شد و بن مایه دو کتابخانه بزرگ دوره بعد یعنی کتابخانه ربع رشیدی و کتابخانه مراغه را شکل داد. همچنین، این کتابخانه محل آموزش مبلغان و رهبران، داعیان اسماعیلی بوده و طلایه‌دار کاربری آموزشی کتابخانه در ایران بوده و با توجه به نوع منابع گردآوری شده، اولین و کهن‌ترین کتابخانه مذهبی ایران است.