مقدمه

پژوهش در هر موضوع، به هر گونه و در هر سطحی که انجام شود، تلاشی منسجم و نظام‌مند در راستای توسعه دانش موجود درباره موضوع‌هایی است که با آن‌ها سروکار داریم. پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راهکار‌های ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصه‌های زندگی (چالش‌های تحقیق و پژوهش در ایران، 1391).

موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه از جمله صنایع، کشاورزی و خدمات به نحوی به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد. پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید (فتح­اله، 1392). اگر پژوهشی صورت نگیرد، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش، امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد بود. از این رو یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهای توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولاً پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشورهای پیشرفته در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در کشورهای توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است (پژوهش دانش نو می­آفریند، 1394).

سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی که می‌توان آن را از بزرگترین مراکز اطلاع‌رسانی کشور دانست، از قدیم­الایّام جهت پیشبرد اهداف پژوهش با فراهم نمودن امکانات و خدمات مورد نیاز و مکانی آرام و مناسب جهت مطالعه و تحقیق محققان، یاری­رسان پژوهشگران در به ثمر رساندن فعالیت‌های پژوهشی آنان است.

در این میان، تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بارزترین نمونه اهداف این کتابخانه عظیم است و همه روزه پذیرای پژوهشگران از سراسر کشور که جهت استفاده از منابع اطلاعاتی کمیاب این کتابخانه و استفاده از امکانات و خدمات اطلاع­رسانی مناسب این تالار به آن مراجعه می­نمایند، می­باشد. اعضای این تالار را دانشجویان کارشناسی ­ارشد و دکتری که در حال تدوین پایان‌نامه می‌باشند و همچنین مؤلفان و نخبگان دانشگاهی و پژوهشگران تشکیل می‌دهند.

تاریخچه تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

اتاق محققان در کنار بخش مخزن در مرداد ماه 1366 برای اولین ­بار ایجاد شده است. با ایجاد اتاق محققان منابع مرجع تکراری در مخزن، در اتاق محققان جمع شده و همراه با خدمات­رسانی به محققان و اعضا اتاق محققان، خدمات مرجع نیز ارائه می­گردید. اتاق محققان و مرجع در یک محل بوده و مراجعان و اعضای آن را محققان و پژوهشگران تشکیل می­داده­­ اند. در سال 1374 با افتتاح ساختمان کتابخانه جدید و جابه‌جایی بخش‌ها به ساختمان فعلی کتابخانه، اتاق محققان نیز در کنار بخش مخزن چاپی ایجاد گردید و منابع مرجع نیز در آن نگهداری می­شد و برطبق روال قبل خدمات عمومی و خدمات مرجع یک جا  ارائه می­گردید.

کلیات خدمات مرجع ارائه شده در این دوره عبارتند از:

-      ارائه خدمات مشاوره مطالعاتی

-      انجام مصاحبه مرجع

-      راهنمایی در استفاده از کتب مرجع تا دستیابی به پاسخ صحیح

-      تهیه منابع مرجع مورد نیاز مراجعان از بخش‌ها و مراکز دیگر

-      استفاده از متخصصان موضوعی در انتخاب و انجام مناسبات خارجی جهت تهیه منابع اطلاعاتی مورد نیاز به زبان‌های خارجی.

-      ترجمه متون و منابع مرجع انگلیسی برای مراجعان

-      ارائه خدمات کپی از منابع مرجع

در سال 1380 تالار محققان به محل فعلی منتقل و تالار مرجع و تالار محققان در فضایی نزدیک به 1000 متر مربع ادغام گردید. البته در ماهیت خدمات تغییری صورت نگرفت. مراجعان به این تالار می‌توانستند علاوه بر استفاده از تمامی مجموعه مخزن اصلی کتابخانه از مجموعه غنی کتاب‌های لاتین و همچنین مجموعه مرجع فارسی و عربی و انگلیسی موجود در تالار محققان به صورت قفسه باز بهره گیرند. از سال 1381 استفاده از خدمات اینترنت با قراردادن دو ایستگاه در تالار محققان برای اعضای تالار با اجرای قوانینی خاص محقق شد. عضویت تالار شامل کسانی که دارای  مدرک کارشناسی ­ارشد و دکتری و یا  معادل حوزوی آن مقاطع بودند می­شد (گزارش عملکرد 25 ساله...، 1383).

فعالیت‌های انجام شده توسط کتابداران تالار محققان عبارت بود از:

-       اطلاع­رسانی در موضوعات مختلف برای محققان، کتابرسانی به  مراجعان  از محل  قفسه کتاب؛

-      کمک و  راهنمایی  مراجعان  جهت  استفاده  از کتب مرجع فارسی و لاتین؛

-       اطلاع­رسانی تلفنی؛

-       پاسخگویی به سؤالات مرجع مراجعان و بررسی منظم مجموعه کتب لاتین و مرجع از جهت تازگی و روزآمد بودن موضوعات؛

-       ارائه خدمات مشاوره پژوهشی و مطالعاتی، که از سال 1383 توسط متخصص موضوعی و پژوهشی به صورت ثابت در نوبت صبح به محققان و پژوهشگران ارائه می­‌گردد.

در حال حاضر تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی متشکل از دو تالار بانوان و آقایان، جهت استفاده اساتید، پژوهشگران، مؤلفان، مترجمان و دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد که در حال تدوین  پایان­نامه خود می­باشند و دانشجویان دوره دکتری در نظر گرفته­ شده است. اعضا علاوه بر استفاده از کتاب‌های مخزن اصلی می‌تـوانند از مجـموعـه غنی این تالار کـه شامل 5750  نسخه کتاب  مرجع (فارسی و عربی) و 5094 عنوان پـایـان­نامه می­باشد، استفاده نمایند. همچنین امکان استفاده از قرآن‌های چاپی نفیس، کتاب‌های کمیاب، کتاب‌های عطف زرد، علوم غریبه و ... با هماهنگی لازم در جنب مخزن چاپی وجود دارد.

علاوه بر منابع چاپی، محققان این تالار می‌توانند از منابع الکترونیکی شامل بانک­های اطلاعاتی حوزه اسلامی که در تالار کتابخانه جامع الکترونیک (جنب تالار محققان) است نیز استفاده نمایند.

شورای محققان

در گذشته عضویت در این تالار به صورت خاص از دانشجویان مقاطع دکتری و کارشناسی ­ارشد در سطح دانشگاهی و حوزوی و نویسندگان؛ با پذیرش مدارک و ارائه فرم تقاضای عضویت انجام می­گرفت. اما با توجه به افزایش روز افزون تعداد دانشجویان و فارغ‌التحصیلان تحصیلات تکمیلی و محدودیت امکانات تالار محققان و همچنین لزوم بررسی فرآیند پژوهش­های در حال انجام این تالار در شهریورماه 1396 شورایی تحت عنوان شورای پژوهش متشکل از تعدادی از مدیران و کارشناسان خبره سازمان تشکیل شد که به بررسی مدارک و سوابق پژوهشی محققان متقاضی عضویت در این تالار می‌پردازد. جلسات شورای محققان با توجه به تعداد پروند­های متقاضیان  عضویت  می­باشد که  معمولاً به صورت  هفتگی  تشکیل می‌گردد.

جدول 1.  عملکرد شورای محققان از مهرماه 96 تا شهریور ماه 97 

همانطور که از جدول 1 مشخص است، از بدو ایجاد شورای پژوهش تا شهریور ماه ، 38 جلسه تشکیل شده است که در این جلسات به بررسی 1110 پرونده پژوهشی پرداخته شده است. با توجه به بررسی سوابق از این تعداد 900 پرونده، مورد موافقت اعضای شورا قرار گرفته است؛ بنابراین این متقاضیان می‌توانند با توجه به مستندات پژوهشی گذشته خود و برنامه پژوهشی ارائه شده آنان برای آینده با مدت زمان معینی از امکانات و خدمات تالار محققان استفاده نمایند. همچنین 210 پرونده پژوهشی با توجه به سابقه و برنامه آینده ارائه شده مورد پذیرش قرار نگرفتند. پژوهشگران پس از اتمام کار پژوهشی اعلام شده، موظف به ارائه گزارش پژوهشی آن می‌باشند.

خدمات تالار محققان

مهمترین خدمات این تالار را می‌توان اینگونه برشمرد:

1.پاسخگویی تلفنی به سؤالات مرجع؛

2.راهنمایی کتابداران تالار در یافتن منابع؛

3.درخواست کتاب از مخزن چاپی؛

4.راهنمایی و آموزش کتابداران تالار جهت استفاده از نرم‌افزار سیمرغ و جستجوی اینترنتی؛

5.راهنمایی و آموزش کتابداران تالار جهت استفاده از منابع مرجع چاپی و الکترونیکی؛

6.ارائه خدمات تکثیر منابع اطلاعاتی کتابخانه؛

7.دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی، بانک­های اطلاعاتی اسلامی و اینترنت نیمه بهاء؛

8.امکان استفاده از رایانه شخصی و بهره­گیری از  اینترنت وایرلس تالار؛

9. استفاده از خدمات «پرسش از کتابدار»؛

1. استفاده از پایان­نامه‌های موجود در تالار محققان؛
2. ارائه خدمات مشاوره پژوهشی؛
3. امکان استفاده از قرآن‌های چاپی نفیس، کتاب‌های کمیاب، کتاب‌های عطف زرد، علوم غریبه، درسی و ... با کسب مجوز از رئیس اداره کتابخانه عمومی؛
4. برگزاری کلاس­های آموزشی مؤثر و مورد نیاز پژوهشگران با همکاری آموزش سازمان؛
5. تهیه و خرید کتاب‌های درخواستی پژوهشگران از بازار به صورت ویژه و با هماهنگی رئیس تالار محققان؛
6. امکان استفاده از میزهای انفرادی و کمد لب­تاپ برای پژوهشگران؛
7. تسهیلات رفاهی (شامل توزیع چای، استفاده از تلفن داخل شهری، دسترسی به روزنامه‌ها)؛
8. ارائه خدمات روزانه به صورت تمام وقت (از ساعت 7:15 الی22) و روزهای تعطیل (از ساعت 8:15 الی 19)

خدمات مشاور پژوهشی

اعضا تالار محققان می­توانند از خدمات مشاوره پژوهشی، در زمینه موضوع­یابی، تدوین طرح، پرسشنامه، روش تحقیق، مآخذشناسی، شیوه استناد به منابع مختلف، شناخت و ارزیابی منابع و ... استفاده نمایند. این خدمات شامل موارد ذیل می‌باشد:

1. مشاوره در تعیین و تبیین موضوع و مسئله پژوهش، شناسایی منابع معتبر مربوط به موضوع، انتخاب عنوان پژوهش، تعریف مفاهیم و اصطلاحات پژوهش؛
2. راهنمائی و آموزش در زمینه­های روش تحقیق، آئین نگارش علمی شامل تدوین طرح، تهیه کتابشناسی مقدماتی، یادداشت­برداری، تهیه پانویس­ها، انواع نگارش علمی، تدوین پیشنهاد پژوهش، پایان­نامه­نویسی، نحوه ارجاع و استناددهی، جستجو در نرم‌افزار کتابخانه؛
3. راهنمایی، معرفی منابع قابل بازیابی از طریق اینترنت و آموزش نحوه جستجو در موتورهای جستجو و پایگاه‌های اطلاعاتی علمی؛
4. جسـتـجو، گـردآوری و تـدویـن سیـاهه منابع موجود در کـتـابخانه بـر اسـاس پـایـگـاه‌های اطـلاعـاتـی نـرم­افـزار کتابخانه‌ای سیمرغ؛
5. جستجو، گردآوری و ارائه منابع و پیشینه پژوهش بر اساس نتایج موتورهای جستجوی اینترنت و جستجو در پـایـگـاه‌های اطلاعات علمی در اینترنت؛
6. استفاده از مشاوره اساتید مجرب دانشگاهی در برخی رشته‌های علوم انسانی نظیر ادبیات، تاریخ و ... (این خدمات با تعیین وقت از طرف مشاوران عزیز در برخی روزهای هفته به صورت مشخص و معین صورت می‌گیرد، برخی از اساتید به صورت افتخاری این وقت را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند)؛
7. طراحی و راه اندازی سایت اختصاصی تالار محققان نیز در برنامه‌های آینده این قسمت قرار دارد.

هدف پژوهش

در این پژوهش به بررسی میزان رضایت مراجعان و اعضای تالار محققان از خدمات علمی و حمایتی ارائه شده توسط تالار پرداخته شده است. با توجه به اهداف و راهبردهای تالار محققان که جهت­دهنده خدمات تالار می‌باشد و به منظور بالابردن سطح کیفی و کمی این خدمات و کمک به رشد و بالندگی امر پژوهش در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و توسعه کشور؛ در اسفند ماه 1396 مطابق با سال‌های گذشته این پژوهش جهت بررسی میزان رضایت مراجعان و اعضای تالار محققان از خدمات علمی و حمایتی ارائه شده توسط تالار انجام شده است.

روش‌شناسی پژوهش

این پژوهش کاربردی است و به روش پیمایشی با استفاده از پرسشنامه انجام شده است. پرسشنامه بر اساس خدمات ارائه شده در تالار محققان تنظیم شده است. به منظور دست یافتن به اهداف پژوهش، پرسشنامه­ای در 6 بخش با 46 گویه که شامل مشخصات فردی، امکانات، خدمات، میزان آگاهی از ارائه خدمات مختلف، خدمات خاص (مشاور پژوهشی) و عملکرد کتابداران تهیه و در بین 100 نفر از مراجعان و اعضای تالار محققان در چندین نوبت صبح و بعدازظهر توزیع گردید که از این تعداد، 85 پرسشنامه پاسخ داده شد.

یافته‌ها

با بررسی اطلاعات برگرفته از پرسشنامه، یافته­ها در ادامه ارائه می‌گردد:

بخش اول: اطلاعات فردی

جدول 2. پاسخگویان برحسب جنسیت

جدول 1، نشان می‏دهد که پاسخگویان شامل 85 نفر معادل 52.9 درصد آقایان و 40 نفر معادل 47.1 درصد را بانوان تشکیل می‏دهند.

جدول 3. پاسخگویان بر حسب نوع مراجعه

جدول 3، نشان می‏دهد 78 نفر معادل 91.7 درصد عضو و 2 نفر معادل 2.4 درصد میهمان بوده‏ اند و 5 نفر نیز به این پرسش پاسخ نداده ‏اند.

جدول 4.  پاسخگویان بر حسب کد عضویت

جدول 4، نشان می‏دهد از تعداد 85 نفر پاسخگو، 27 نفر معادل 31.8 درصد کد 1 و 50 نفر معادل 59 درصد کد 2 و 3 نفر معادل 3.5 درصد کد 30 بوده ‏اند و 5 نفر نیز به این پرسش پاسخ نداده ‏اند.

جدول 5. سطح تحصیلات پاسخگویان

جدول 5، نشان می‏دهد که تحصیلات پاسخگویان، 52 نفر معادل 7/62 درصد کارشناسی ارشد، 25 نفر معادل 30.1 درصد دکتری، و 6 نفر معادل 7.2 درصد را حوزوی تشکیل می‏دهند. 2 نفر نیز به این پرسش پاسخ نداده اند.

جدول 6. هدف از مراجعه به تالار محققان

جدول 6، نشان می‏دهد که هدف از مراجعه به تالار از دید پاسخگویان 42.8 درصد تحقیق، 29 درصد پایان‌نامه، 24.1 درصد استفاده از کتب مرجع و 4.1 درصد هم سایر موارد (مواردی مانند اینترنت، فضای آرام، تألیف مقاله، تدوین کتاب) بوده است. لازم به ذکر است علت افزایش تعداد فراوانی در این پرسش، امکان انتخاب همزمان چند گزینه جهت پاسخگویی می باشد.

جدول 7. میزان مراجعه به تالار در ماه

جدول 7، نشان می‏دهد که میزان استفاده از خدمات تالار در طول ماه  2 نفر معادل 2.4 درصد کمتر از 3 بار به تالار محققان مراجعه داشته اند، 8 نفر معادل 9.6 درصد بین 3 تا 10 بار، 32 نفر معادل 38.6 درصد بین 10 تا 20 بار و 41 نفر معادل 49.4 درصد بیشتر از 20 بار استفاده می‏کنند.

بخش دوم: امکانات و خدمات

در این قسمت میزان رضایت مراجعان از امکانات و تجهیزات و خدمات متنوع موجود در تالار محققان مورد بررسی قرار می‌گیرد. چهار شاخص رضایت از امکانات الکترونیکی، رضایت از امکانات فیزیکی، رضایت از امکانات رفاهی و رضایت از قوانین جهت بررسی سطح رضایت مراجعین در نظر گرفته شده است.

جدول 8. رضایت از امکانات و خدمات ارائه شده در تالار محققان

پاسخ‌های جمع‌آوری شده در جدول 8 نشان می­دهد به طور متوسط 80 درصد مراجعان از امکانات و تجهیزات موجود در تالار محققان رضایت دارند. تالار محققان با توجه به مراجعان و اعضا آن (که همه از طبقه فرهیخته جامعه می‌باشند)، اهداف تالار و همچنین ساعات ارائه این خدمات (همه روزه از ساعت 7:15 تا 10شب و روزهای تعطیل از ساعت 8 تا 7 بعدازظهر) در کنار ارائه خدمات، امکاناتی را برای اعضا فراهم نموده است که شامل: امکانات الکترونیکی (سیستم­های جستجو، اینترنت، وای­فای رایگان، پایگاه­های اطلاعاتی و...) تجهیزات (میز انفرادی، طبقه، کمد لب تاپ و ...) امکانات رفاهی (دستگاه آب سردکن، پذیرایی چای، تهویه و ...) می‌باشد.

 باتوجه به اهمیت بررسی شاخص­های موجود در تالار محققان، این موارد به طور خاص نیز مورد توجه قرار گرفته است که جدول 8  تا 11 نتیجه این بررسی ها را نشان می‌دهد.

جدول 9. مقایسه رضایت از امکانات الکترونیکی موجود در تالار به تفکیک آقایان و بانوان

همانطور که مشاهده می‏شود بانوان  12.5 درصد و آقایان 17.8 درصد از امکانات الکترونیکی رضایت دارند و 60 درصد از بانوان و 55.5 درصد از آقایان از امکانات الکترونیکی رضایت ندارند. با توجه به گسترش فناوری­های اطلاعاتی و تجهیزات الکترونیکی و نیاز محققان و پژوهشگران به استفاده از این امکانات جهت پیشبرد امر پژوهش، تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نیاز به توجه بیشتر جهت فراهم نمودن امکانات و تجهیزات به روز و دسترسی به پایگاه­های اطلاعاتی دارد.

جدول 10. مقایسه رضایت از امکانات فیزیکی موجود در تالار به تفکیک آقایان و بانوان

همان طور که در جدول 10 مشاهده می‏شود 50 درصد بانوان و 58.1 درصد آقایان از امکانات فیزیکی تالار رضایت دارند و 15درصد بانوان و 11.1 درصد آقایان از امکانات فیزیکی تالار رضایت ندارند و 35 درصد بانوان و 28 درصد آقایان از امکانات فیزیکی تالار رضایت متوسط دارند. امکانات فیزیکی موجود در تالار همچون نور، تهویه، سکوت و ...، به طور متوسط مورد رضایت مراجعان بوده است؛ اما جهت کنترل بیشتر به خصوص در مورد تهویه و سکوت باید تمهیداتی در نظر گرفته شود. سیستم تهویه متمرکز در کتابخانه معمولاً باعث نامناسب بودن شرایط هوایی و درجه حرارت در تالار می‌شود. همچنین دوجداره نبودن پنجره‌ها در تالار باعث انتقال سر و صدای بیرون (بلندگوهای داخل حرم، عملیات ساخت و ساز، هیئت­های مذهبی و...) به داخل تالار و برهم خوردن نظم و سکوت مورد نیاز می‌گردد. در نظر گرفتن سیستم تهویه خاص در تالار و همچنین دوجداره نمودن پنجره ها، راه‌حل­هایی است که می‌تواند مشکلات این قسمت را برطرف نماید.

جدول 11. مقایسه رضایت از امکانات رفاهی موجود در تالار به تفکیک آقایان و بانوان

همان طور که در جدول 11 مشاهده می‏شود 40 درصد بانوان و 17.5درصد آقایان از امکانات رفاهی تالار رضایت دارند و 44.2 درصد بانوان و 18.6 درصد آقایان از امکانات فیزیکی تالار رضایت ندارند. 42.5 درصد بانوان و 37.2 درصد آقایان نیز از امکانات فیزیکی تالار رضایت متوسط دارند. امکانات رفاهی درنظر گرفته شده در تالار همچون میز انفرادی، کمد لپ­تاپ، پذیرایی چای (در سه نوبت)، دستگاه آب سردکن و ... تا حدود زیادی رضایت مراجعان را باعث شده است. امّا با توجه به ساعت طولانی حضور مراجعان در محیط تالار محققان، خواستار خدمات و امکانات رفاهی بیشتر هستند که می­بایست با توجه به اهداف و کارکردهای تالار و در نظر گرفتن لزوم حفظ نظم و آرامش مورد بررسی دقیق­تر قرار گیرد.

جدول 12. مقایسه رضایت از قوانین موجود در تالار به تفکیک آقایان و بانوان

همان طور که در جدول 12، مشاهده می‏شود 77.5 درصد بانوان و 73.3 درصد آقایان از قوانین تالار رضایت دارند و 12.5درصد بانوان و 8.9 درصد آقایان از قوانین تالار رضایت ندارند. 10 درصد بانوان و 17.8 درصد آقایان نیز از قوانین تالار رضایت متوسط دارند.

 قوانین و آیین‌نامه­ها در هر محیط اجتماعی با هدف ایجاد نظم و آرامش و همچنین استفاده بهینه از خدمات ارائه شده وضع می­شوند. در تالار محققان نیز آیین­نامه­های متفاوتی تدوین شده است؛ همچون آیین­نامه عمومی تالار محققان، آیین­نامه میزهای انفرادی، آیین­نامه کمد لپ تاپ، که با در نظر گرفتن شرایط مورد نیاز جهت انجام پژوهش برای خدمات متنوع ارائه شده در تالار محققان در نظر گرفته شده است.

جدول 13. میزان موافقت با نصب سیستم ورود و خروج الکترونیکی

همان‌طور که در جدول 13، مشاهده می‏شود 56.4 درصد بانوان و 53.5 درصد از آقایان موافق نصب سیستم الکترونیکی ورود و خروج هستند. سیستم ورود و خروج با هدف جلوگیری از ورود افراد غیر عضو به تالار و همچنین بررسی میزان مراجعه اعضا به تالار مورد بررسی قرار گرفته که در این نظرسنجی در مورد قرارگیری سیستم ورود و خروج در ورودی تالار پرسش شده است. این سیستم می‌تواند با استفاده از شماره عضویت اعضا برنامه حضور آنان در تالار را مشخص نماید.

جدول 14. آگاهی از خدمات تالار محققان

با توجه به ارائه خدمات متنوع در تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، میزان آگاهی مراجعان از وجود این خدمات نیز مورد بررسی قرار گرفته است. همان طور که در جدول 14، مشاهده می‏شود مراجعان از راهنمایی کتابداران در یافتن اسناد، راهنمایی در مورد نرم‌افزار، استفاده از خدمات اینترنت اطلاع کاملی داشته‏اند.

برای استفاده بیشتر و آگاهی مراجعان از خدمات متنوع تالار محققان همواره اطلاع‌رسانی انجام می‌گیرد که با توجه به این بررسی می‌توان گفت که این اطلاع­رسانی باید در سطح وسیعتری انجام گردد.

جدول 15. میزان استفاده از خدمات مشاوره پژوهشی تالار

خدمات مشاوره پژوهشی در تالار محققان همواره وجود داشته است از ابتدای زمانی که محققان و پژوهشگران به کتابخانه مراجعه داشته ­اند کتابداران با هدف کمک به امر تحقیق به سئوالات آنان پاسخ داده و از امکانات موجود جهت پاسخگویی استفاده می­کردند. در دهه 80 و سال 1383 با توجه به افزایش تعداد مراجعان و همچنین لزوم همراهی بیشتر کتابداران با محققان و پژوهشگران و پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی آنان، به طور رسمی خدمات مشاوره پژوهشی در تالار محققان در نوبت صبح شکل گرفت. این خدمات توسط کتابدار آشنا به شیوه­های پایان­نامه‌نویسی، مقاله­نویسی همچنین متخصص در یافتن مقاله­های علمی معتبر با توجه به دسترسی به پایگاه‌های داخلی و خارجی انجام می­گیرد. هدف از ارائه این خدمات  پاسخگویی تخصصی­تر به نیازهای پژوهشی مراجعان تالار محققان می­باشد. همان طور که در جدول 15 مشاهده می‏شود 71.4 درصد از بانوان و 75.1 درصد از آقایان از خدمات مشاوره‏ای تالار استفاده نکرده ‏اند اما نکته مهم در این خصوص این است که تعداد 55 نفر معادل 64.7 درصد به این سؤال پاسخ نداده‏ اند یعنی از این موضوع که در تالار خدمات مشاوره پژوهشی ارائه می‏شود آگاهی ندارند. البته این مسئله نیز وجود دارد که گاهی عدم آشنایی مراجعان با خدمات مشاور پژوهشی باعث می‌شود با وجود نیاز به استفاده از این خدمات، متوجه ارائه این خدمات نشوند؛ که در این خصوص اطلاع‌رسانی گسترده‌تر و اولویت­دهی بیشتر به این خدمات از سوی مسئولین تالار نیز مؤثر خواهد بود.

جدول 16. حوزه‏های استفاده از خدمات مشاوره‏ پژوهشی

در جدول 16، بررسی خدمات متنوع قابل ارائه از سوی مشاور پژوهشی نمایش داده شده است. همان طور که در  جدول مشخص است مشاوره در امر مطالعه و آموزش در زمینه روش تحقیق و راهنمایی در دستیابی به مقالات فارسی و لاتین بیشتر از بقیه موارد مورد توجه است.

جدول 17. میزان رضایت از مشاور پژوهشی تالار

میزان رضایت محققانی که از خدمات مشاوره پژوهشی تالار استفاده کرده اند در جدول 17 نمایش داده شده است. همانطور که مشخص است 58.8 درصد آقایان و 66.6 درصد از بانوان از مشاور پژوهشی تالار رضایت دارند البته به این نکته باید توجه داشت همانطور که در قسمت قبل ذکر شد 64.7 درصد از پاسخگویان، اطلاعی از مشاور پژوهشی تالار ندارند. با توجه به عدم شناخت کافی مراجعان از این خدمات، رضایت از این خدمات در سطح بالایی قرار دارد که این امر نمایانگر لزوم برنامه‌ریزی و توجه بیشتر به این خدمات است.

جدول 18. میزان رضایت از عملکرد کتابداران

کتابداران تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی همواره با هدف فراهم آوردن محیطی آرام و دوستانه همراه با نظم و آرامش در کمک به مراجعان و پژوهشگران در امر یافتن منابع اطلاعاتی مناسب و مورد نیاز، کمک به استفاده از امکانات الکترونیکی موجود در تالار، آموزش شیوه­های مناسب استفاده ازمنابع اطلاعاتی گوناگون، همراهی با محققان و پژوهشگران در انجام فعالیت‌های پژوهشی، پیگیری منابع اطلاعاتی مورد نیاز مراجعان، پیگیری تجهیزات و امکانات مورد نیاز آنان، توجه به وضعیت تهویه هوا، نور و سکوت در تالار، اطلاع‌رسانی به موقع از اخبار تالار محققان، در دسترس بودن مراجعان، توجه به برخورد صحیح با مراجعان و رعایت آداب اجتماعی؛ در حال فعالیت می‌باشند. کتابداران در دو شیفت صبح و بعدازظهر در تالار محققان حضور دارند و پاسخگوی نیازهای مراجعان می‌باشند.

همان‌طور که در جدول 18، مشاهده می‏شود 73.6 درصد بانوان و 65.1 درصد از آقایان از عملکرد کتابداران رضایت داشته ‏اند.

نتیجه­گیری

تالار محققان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی با هدف ایجاد فضا و مکانی آرام، متناسب با نیازهای اطلاعاتی و پژوهشی محققان و فارغ­التحصیلان مقاطع دکتری، کارشناسی ­ارشد و معادل آن‌ها در سطح حوزه در صورت داشتن شرایط عضویت، ایجاد­ شده­ است. با توجه به اهداف و وظایف تالار محققان، خدمات و امکانات متنوعی در این تالار به مراجعان جهت کمک به تسهیل امر پژوهش ارائه می­گردد. خدمات دریافت کتاب و منابع اطلاعاتی، ارائه امکانات الکترونیکی، خدمات مرتبط با ارائه تجهیزات، خدمات مشاوره پژوهشی، خدمات رفاهی و ... روزانه در تالار محققان انجام می‌گیرد.

با توجه به اهمیت پژوهش و بالابردن سطح کیفی و کمی خدمات تالار محققان همه ساله نظرسنجی از محققان و مراجعان تالار در خصوص خدمات و امکانات این تالار انجام می­گیرد.  در نظرسنجی سال 1396 مشخص گردید: 60 درصد از بانوان و 55.5 درصد از آقایان از امکانات الکترونیکی رضایت ندارند و برای ارتقای امکانات الکترونیکی باید برنامه‏ریزی کرد ولی از امکانات فیزیکی و رفاهی و همچنین قوانین موجود در تالار رضایت نسبی دارند. 56.4 درصد بانوان و 53.5 درصد از آقایان موافق نصب سیستم الکترونیکی ورود و خروج هستند. این سیستم می‌تواند با استفاده از شماره عضویت اعضا برنامه حضور آنان در تالار را مدیریت نماید و مسئولین تالار را در ارائه بهتر خدمات یاریگر باشد.

با توجه به آمارها مشخص شد مراجعان از بعضی خدمات تالار مانند راهنمایی کتابدار، خدمات اینترنتی، خدمات رفاهی آگاهی دارند ولی نسبت به بعضی از خدمات مانند ارائه خدمات مشاور پژوهشی، تکثیر منابع اطلاعاتی، پاسخگویی تلفنی، استفاده از طرح‏ها و پایان‏نامه‏ها آگاهی کافی نداشته و نیاز است در این زمینه‏ها اطلاع‌رسانی بیشتری انجام شود. البته آمارها نشان می‌دهد کسانی‏که از مشاور پژوهشی تالار استفاده کرده‌ اند از خدمات ارائه شده رضایت داشته ‏اند و مشاوره در امر مطالعه و آموزش استفاده از منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه آستان قدس و آموزش در زمینه روش تحقیق و راهنمایی در دستیابی به مقالات فارسی و لاتین بیشتر از بقیه موارد مورد توجه است.

با توجه به داده های به دست آمده در نهایت مراجعان تالار محققان از عملکرد کتابداران از جمله برخورد و رفتار کتابداران، میزان راهنمایی آنان، در دسترس بودن و میزان تسلط کتابداران به مجموعه، میزان پاسخگویی و غیره، رضایت خوبی داشته‏ اند.

با توجه به افزایش تعداد متقاضیان عضویت در تالار محققان و نیاز به بررسی بیشتر فرآیند پژوهش­های صورت گرفته توسط اعضا و مراجعان این تالار، شورای پژوهش با هدف بررسی دقیق‌تر پرونده­های پژوهشی متقاضیان از مهرماه سال گذشته تشکیل شده است که در طول 38 جلسه که تشکیل شده است به بررسی 1110 پرونده پژوهشی پرداخته است. از این تعداد 900 مورد آن مورد موافقت اعضای شورا قرار گرفته بنابراین این متقاضیان می­توانند با توجه به پژوهش‌های گذشته خود و برنامه پژوهشی ارائه شده آنان برای آینده با مدت زمان معینی از امکانات و خدمات تالار محققان استفاده نمایند. همچنین 210 پرونده پژوهشی با توجه به سابقه و برنامه آینده ارائه شده؛ مورد پذیرش قرار نگرفتند. این آمارها نشان دهنده افزایش پژوهشگران مقاطع کارشناسی­ ارشد و دکتری و همچنین افزایش تقاضای عضویت در تالار محققان است که باید با برنامه ریزی­های صحیح و دقیق جهت استفاده حداکثری از این نیروی پژوهشی در کتابخانه آستان قدس رضوی تلاش نمود.