نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
کتابدار مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع) شهرستان قوچان
چکیده
کلیدواژه‌ها
مقدمه
کتابخانه‌های عمومی موظف به ارائه خدمات به جامعه‌ای است که برایش تعریف‌شده است. این جامعه را می‌توان به دو زیرمجموعه تقسیم کرد: یکی جامعه بالفعل و دیگری جامعه بالقوه. جامعه بالفعل ناظر بر کسانی است که در عمل به کتابخانه مراجعه می‌کنند و کتابخانه نیز "به تناسب" خدماتی را به آن‌ها ارائه می‌کند. جامعه بالقوه درواقع کسانی هستند که در سیاست‌گذاری ایجاد یا گسترش کتابخانه لحاظ شده‌اند. به‌عنوان‌مثال در آیین‌نامه کتابخانه‌های عمومی کشور آمده است که: "کلیه افراد هر شهر می‌توانند از کتابخانه‌های عمومی آن شهر استفاده کنند"؛ بنابراین جامعه بالقوه کتابخانه در هر نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا اصل در برنامه‌ریزی بر جامعه بالقوه است. جامعه بالفعل نیز درواقع بخشی از جامعه بالقوه است که فعلیت یافته است؛ بنابراین رسالت کتابخانه عمومی ارائه خدمات مناسب به جامعه است. حتی اگر این افراد عملاً به کتابخانه رجوع نکنند. به همین دلیل است که گفته می‌شود کتابخانه عمومی نهادی فعال است نه منفعل، یعنی باید به سوی جامعه حرکت کند، نه آنکه منتظر بماند تا عناصری از جامعه به آن رجوع کنند (جعفری،1392، ص 3). در این بین یکی از حوزه‌های مطالعاتی علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی مطالعه کاربران است که در سه بخش نیاز اطلاعاتی، رفتار اطلاع‌یابی و رضایت کاربران انجام می‌شود. مطالعه نیازهای اطلاعاتی کاربران که محور فعالیت طراحان نظام اطلاع‌رسانی و کتابداران تجربی است، ترکیبی از نظریه‌ها و مفاهیم در ارتباط با افرادی است که نیازمند اطلاعات هستند. همچنین پیشینه مطالعاتی نیاز اطلاعاتی، تأکیدی است؛ لذا برای اکثر فعالیت‌ها و خدمات کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی برآوردن نیازهای مراجعان برای طراحی نظام اطلاعاتی و ارائه خدمات اطلاع‌رسانی، توجه به نیازهای اطلاعاتی جامعه موردنظر ضروری به نظر می‌رسد (عینی، 1390، 73-86). رضایتمندی نیز عبارت است از احساسات خوشایند یا ناخوشایند شخص که از مقایسه عملکرد ذهنی وی در مقایسه با انتظارات او ناشی می‌شود (رشیدی،1392، ص 65-80). هدف کتابخانه‌های عمومی، جلب رضایتمندی کاربران و مراجعه‌کنندگان خود است. بر این اساس توجه به عواملی که می‌توانند سبب افزایش رضایتمندی شوند، از اهمیت و ضرورت اساسی برخوردار است. یکی از اهداف بررسی رضایتمندی کاربران کتابخانه، باید بهبود خدمات ارائه‌شده به آنان باشد. سطح بالای رضایتمندی عمومی کاربران برای تبلیغ خدمات کتابخانه مناسب است. گروه‌های مختلف کاربران کتابخانه انتظارها و اولویت‌های متفاوتی از خدمات دارند و خدمات کتابخانه‌ای خوب، باید انعطاف‌پذیری لازم را داشته باشند تا تمام تقاضاها را برآورده و رضایت کاربران را فراهم کنند (نواح، 1395، ص 97).
نیازسنجی عبارت است از کاربرد فنونی که بتوان به کمک آن‌ها اطلاعات مناسب را درباره نیازها گردآوری کرد و به الگوی نیازها و خواسته‌های فرد، گروه و جامعه دست یافت (بابائی، 1386، ص 17). نیازسنجی، تجزیه و تحلیل نیازهای اطلاعاتی جامعه کتابخانه و رفتارهای اطلاع‌یابی آن‌ها و تعیین نیازهای بالقوه و بالفعل بر اساس وظایف و مأموریت‌های خاص هر گروه و اهداف کتابخانه و سازمان مادر می‌باشد. برای سنجش نیازهای اطلاعاتی ابتدا گروه‌های مختلف جامعه کتابخانه به دقت شناسایی می‌شوند و سپس بر اساس نوع فعالیت‌ها، موضوع و وظایف خاص هر گروه و در نظر گرفتن کارهای جاری و طرح‌های آینده آن‌ها و نیز در نظر گرفتن مجموعه موجود کتابخانه، خلأها و کمبودهای موجود شناسایی می‌شوند تا بر اساس آن‌ها منابع جدید، شناسایی، انتخاب و به مجموعه اضافه گردند. نیازسنجی از مسئولیت‌های مهم کتابخانه است و هرگونه سهل‌انگاری یا اشتباه در شناخت نیازهای اطلاعاتی منجر به تهیه منابعی می‌گردد که نه‌تنها تقاضایی از طرف جامعه کتابخانه برای آن‌ها وجود نخواهد داشت، بلکه هزینه‌های خرید چنین منابعی هزینه‌های اضافی را به کتابخانه تحمیل خواهد کرد (محسنی، 1382، ص 103).
در کتابخانه‌های عمومی، شناسایی عوامل مؤثر بر نیازهای اطلاعاتی کاربران به عنوان ابزار اولیه برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی خدمات اطلاع‌رسانی محسوب می‌شود. ازجمله عوامل مؤثر بر نیازهای اطلاعاتی می‌توان از عوامل اجتماعی، عوامل خانوادگی، عوامل آموزشی، عوامل محیطی و عوامل مذهبی اشاره کرد. اینکه چه عواملی سبب می‌شود تا افراد به منابع اطلاعاتی نیاز پیدا کنند، به نوع کتابخانه و جامعه استفاده‌کنندگان آن بستگی دارد؛ بنابراین لازم است تا میزان تأثیر این عوامل در کتابخانه‌های مختلف و جامعه استفاده‌کنندگان آن موردسنجش قرار گیرد تا با شناخت دقیق عوامل تأثیرگذار، بتوان در جهت ارائه خدمات بهتر به جامعه استفاده‌کنندگان برنامه‌ریزی کرد (عاصمی، 1391، ص 429).
یکی از وظایف مهم کتابخانه‌های عمومی ارائه خدمات امانت و برگشت کتاب و سایر مواد برای استفاده مراجعان در منازل و تهیه کتاب‌های مرجع و فراهم آوردن نشریات و مطبوعات دولتی و سایر مطالب موردنیاز آن‌ها است (عباداللهی،1382، ص 15-21). در این پژوهش از جنبه‌های مختلف خدمات کتابخانه‌ای، فقط از نیازهای اطلاعاتی بحث شده است.
شهر قوچان نخستین بار کار خود در حوزه کتابخانه‌های عمومی را از سال 1347 با تأسیس کتابخانه عمومی امام خمینی (ره) آغاز کرد. در شهر قوچان 5 کتابخانه عمومی موجود می‌باشد. مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع) که زیر نظر سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی می‌باشد. چهار کتابخانه عمومی دیگر زیر نظر نهاد کتابخانه‌های عمومی است که کتابخانه عمومی امامت در باجگیران و کتابخانه‌های عمومی امام خمینی، آقانجفی و بنت الهدی در شهر قوچان موجود می‌باشند.
انتخاب مواد در مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا (ع) بر عهده اداره خدمات کتابداری بخش سفارش و فراهم‌آوری مواد است. با توجه به اینکه انتخاب منابع و مجموعه‌سازی برای تمامی کتابخانه‌ها توسط همین بخش انجام می‌شود، نتیجه این است که در این کتابخانه از روش متمرکز جهت مجموعه‌سازی استفاده می‌شود. در حال حاضر، انتخاب کتاب برای هریک از بخش‌ها و کتابخانه‌های وابسته به سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی توسط کمیته انتخاب کتاب، انتخاب و برای بررسی و انتخاب مجدد بر روی سامانه گذاشته و توسط رؤسای بخش‌ها انتخاب می‌شود. علاوه بر آن سامانه انتخاب کتاب هم برای تمامی کتابخانه‌های وابسته به سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی قرار داده‌شده است که بر طبق بودجه مشخص‌شده و لیست فراهم‌شده کتابخانه‌ها قادر به انتخاب کتاب خواهند بود.
چهار کتابخانه عمومی دیگر زیر نظر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است و انتخاب کتاب آن‌ها از طریق نهاد کتابخانه‌های عمومی تهران انجام می‌شود. نهاد کتابخانه‌های عمومی کتاب‌های تهیه‌شده برای هر کتابخانه را برای آن‌ها می‌فرستند، علاوه بر آن بودجه جداگانه‌ای برای خرید هر کتابخانه عمومی در نظر گرفته‌شده است. از طریق سامانه خرید کتاب که نهاد کتابخانه‌های عمومی تهران برای کتابخانه‌های عمومی قرار داده است این کتابخانه‌ها با توجه به بودجه مشخص‌شده و از بین لیست فراهم‌شده بر طبق نیاز مجموعه‌هایشان اقدام به انتخاب می‌نمایند.
این مقاله بر آن است تا نیازسنجی اطلاعاتی و میزان رضایتمندی کاربران کتابخانه‌های عمومی قوچان از خدمات کتابخانه‌ای را موردبررسی قرار دهد.
پیشینه پژوهش
بررسی پژوهش‌های انجام‌شده در داخل و خارج کشور آشکار شد که این پژوهش‌ها به‌طورمعمول به بررسی "نیازهای اطلاعاتی"،"رضایتمندی" و "نیازسنجی اطلاعات" به‌طور جداگانه پرداخته‌اند و پژوهشی که نیازسنجی اطلاعات و میزان رضایتمندی کاربران کتابخانه‌های عمومی را موردبررسی قرار داده باشد، خیلی کم و بیشتر جامعه کتابخانه‌های دانشگاهی مطرح‌شده است.
بیش‌ترین فراوانی دلایل مراجعه کاربران به کتابخانه‌های عمومی در ایران برای رفع نیازهای تحقیقاتی و انجام پروژه‌های درسی بوده است. در تعدادی از پژوهش‌ها از نرم‌افزاری برای تعیین کردن نیازهای مراجعان و فهرست کردن آن‌ها استفاده‌شده است. تعدادی از پژوهش‌ها هم موضوعات و اولویت‌های موضوعی موردنیاز مراجعان و نیازهای‌اطلاعاتی آن‌ها بررسی و شناسایی نشده است و به بررسی میزان رضایت از خدمات کتابخانه‌ای، تأمین نیازهای اطلاعاتی، رفتار کتابداران و منابع کتابخانه پرداخته‌شده است، همچنین منابع اطلاعاتی به صورت (کتاب‌های موجود، کتاب‌های جدید، مجلات جدید، مطبوعات جاری، مطبوعات آرشیوی، نقشه‌ها، اسناد و ...) مطرح‌شده است. رضایت از خدمات کتابخانه هم بر اساس جنس، سن، شغل، میزان تحصیلات و بر اساس سابقه استفاده از کتابخانه بیان‌شده است.
از مقایسه بین تحقیقات داخلی و خارجی می‌توان چنین استنباط کرد که در داخل ایران کتاب و در خارج از کشور مجله‌های تخصصی مهم‌ترین منابع کسب اطلاعات هستند و گرایش به استفاده از منابع الکترونیکی و اینترنت در سال‌های اخیر در پژوهشگران خارجی بیشتر از پژوهشگران داخلی بوده است.
خوشرو (1384) در پژوهش خود به بررسی میزان رضایت مراجعان از خدمات کتابخانه‌های عمومی شهر کرمان پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان داد منابع موجود در کتابخانه به‌طور متوسط نیازهای‌اطلاعاتی آنان را برآورده می‌سازد.
حصاری (1385) در پژوهش خود به بررسی نیازهای اطلاعاتی زنان خانه‌دار در مشهد می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد بین سطح تحصیلات، اولویت موضوعی و مجموع نیازهای آن‌ها رابطه معناداری وجود ندارد.
ستاری (1385) در پژوهش خود به بررسی نیازسنجی منابع‌اطلاعاتی کتابخانه‌های عمومی استان اردبیل پرداخت. نتایج پژوهش نشان داد از نظر اولویت نوع منابع اطلاعاتی کتاب‌های درسی و کمک‌درسی است. همچنین گروه تحصیلی راهنمایی دارای بالاترین میزان رضایت می‌باشند.
خادمیان (1385) در پژوهش خود به بررسی نیازهای اطلاعاتی و رضایت مراجعان در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان داد. بیش‌ترین نیاز مطالعاتی مراجعان کتاب‌های درسی و کمک‌درسی است. از نظر اولویت منابع اطلاعاتی داستان و رمان بیان‌شده است.
امیدخدا و سپهر (1387) در پژوهش خود به بررسی نیازهای اطلاعاتی اعضای جوان کتابخانه‌های عمومی شهر تهران پرداخته‌اند. نتایج نشان داد موضوع فناوری و علوم کاربردی بیش‌ترین نیاز اطلاعاتی بوده‌اند.
صالحی ده پادکانی و شریف آبادی (1388) به بررسی نیازهای اطلاعاتی دانش‌آموزان عشایر کوچنده ایل قشقایی استان فارس پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد دانش‌آموزان به موضوعات فرهنگی و ورزشی نیاز بیشتری دارند.
شکوهیان (1390) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود به بررسی نیازهای اطلاعاتی نوجوانان (15-18 ساله) کتابخانه‌های عمومی شهر اصفهان می‌پردازد. نتایج نشان داد از نظر نوع منابع اطلاعاتی کتاب‌های کمک‌درسی و از نظر اولویت موضوعی علوم و اطلاعات عمومی بیان‌شده است.
طباطبایی نسب (1392) در پایان‌نامه خود به بررسی میزان رضایتمندی کاربران کتابخانه‌های عمومی یزد پرداخت. بر اساس یافته‌های پژوهش بین میزان استفاده از منابع موجود، سطح تحصیلات و میزان رضایتمندی کاربران رابطه معناداری وجود ندارد.
مسلمی (1393) در پایان‌نامه خود به بررسی رضایتمندی کاربران از خدمات کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان غربی پرداخت. یافته‌ها نشان داد بین میزان رضایتمندی کاربران مقاطع تحصیلی مختلف از خدمات کتابخانه تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین خدمات باکیفیت بیشتر باعث رضایت کاربران کتابخانه‌ها می‌گردد. میزان رضایت کاربران از خدمات منابع دیداری و شنیداری بالاتر از حد متوسط است.
هاشم‌زاده و فرامرزی (1395) در پژوهش خود به بررسی نیازهای اطلاعاتی کاربران کتابخانه‌های عمومی استان خراسان جنوبی بر اساس الگوی هیل پرداخته‌اند. یافته‌های پژوهش نشان داد مهم‌ترین نیازهای موضوعی کاربران، منابع درسی و کمک آموزشی، ادبیات و دین و مهم‌ترین منابع کسب اطلاعات آن‌ها به ترتیب کتاب، نشریات ادواری و اینترنت است.
سنویراتن[1] (2006) در پژوهش خود به سنجش رضایت کاربران کتابخانه شعبه پی‌جی‌آی‌ام در پرادنیا پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان داد که میزان رضایت کاربران از مجموعه چاپی در حد متوسط است.
بوربلی[2] (2011) در پژوهش خود به بررسی رضایتمندی مراجعان از طریق نرم‌افزار مخصوص اندازه‌گیری کیفیت خدمات کتابخانه پرداخته است. نتایج پژوهش نشان داد عواملی که در رضایتمندی تأثیر دارند، متغیر هستند. میزان رضایتمندی زنان بیشتر از مردان است. همچنین استفاده‌کنندگان با تحصیلات بالا رضایت بیشتری دارند.
آیویهو[3] (2012) در پژوهش خود به بررسی وظیفه کتابخانه در فراهم کردن رضایت برای دسترسی به اطلاعات و کیفیت خدمات پرداخته است. نتایج پژوهش نشان داد سه سطح میزان رضایت منابع اطلاعاتی، امکانات و خدمات در کتابخانه اگر به‌طور صحیح استفاده شوند باعث رضایت مراجعان می‌شوند.
اکنو اجوهی و ادگبیلر[4] (2014). در پژوهش خود به بررسی رضایت مراجعان از خدمات کتابخانه‌های عمومی جنوب غرب نیجریه در قرن 21 پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان داد بیش‌ترین خدمات استفاده مراجعان از کتابخانه‌های عمومی استفاده فرهنگی، مرجع، امانت و خدمات آگاهی رسانی جاری است.
سؤالات پژوهش
نوع و روش پژوهش
این پژوهش از نوع کاربردی و به روش پیمایشی انجام‌شده است. جامعه پژوهش 12993 که حجم نمونه بر اساس جدول مورگان برای 375 نفر تعیین گردید؛ کتابداران و مسئولان کتابخانه‌ها هم 18 نفر می‌باشند. در این پژوهش جهت سنجش روایی پرسشنامه‌ها از نظرات متخصصان موضوعی استفاده شد و با مقداری تغییر، اساتید راهنما و مشاور هم آن را تأیید کردند. پایایی دو پرسشنامه با استفاده از روش اندازه‌گیری آلفای کرونباخ محاسبه شد. داده‌های حاصل از پاسخگویی با استفاده از نرم‌افزار آماری spss نسخه 23 و با استفاده از آمار استفاده شد.
جامعه پژوهش
جامعه آماری این پژوهش را کتابداران و کاربران کتابخانه‌های عمومی شهرستان قوچان تشکیل می‌دهند. کتابخانه‌های عمومی مدنظر این پژوهش شامل تمامی کتابخانه‌های عمومی این شهرستان اعم از کتابخانه‌های زیر نظر نهاد کتابخانه‌های عمومی و وابسته به آستان قدس است. جامعه پژوهش تمام اعضای کتابخانه‌های عمومی شهر قوچان است که نهایتاً 12993 نفر هستند و جامعه پژوهش کتابداران و مسئولان کتابخانه‌ها 18 نفر می‌باشند.
برای نمونه‌گیری از میان کتابخانه‌های عمومی این شهرستان، روش طبقه‌ای با احتمال متناسب با اندازه استفاده شد. پرسشنامه‌های طراحی‌شده، با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای (زن و مرد)، با توجه به تعداد اعضای این کتابخانه‌ها توزیع شد. کتابداران کتابخانه‌ها به روش سرشماری انتخاب شدند.
حجم نمونه بر اساس تعداد اعضای جامعه و با استفاده از جدول مورگان تعیین گردید. تعداد کل اعضای جامعه کتابخانه‌های عمومی شهرستان قوچان 12993 نفر بودند که بر اساس جدول مورگان حجم نمونه برای این تعداد جامعه 375 نفر تعیین شد.
جدول 1. حجم نمونه در کتابخانه‌های عمومی شهر قوچان
ابزار گردآوری اطلاعات
ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه است و دو پرسشنامه کاربر و کتابدار تهیه گردید این پرسشنامه از مقاله خادمیان و خواجه نامقی به‌دست‌آمده که تغییراتی در آن اعمال‌شده است. در پرسشنامه‌ها از طیف لینکرت پنج گزینه‌ای خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم استفاده‌شده است. طیف لینکرت یکی از رایج‌ترین مقیاس‌های اندازه‌گیری در تحقیقاتی است که بر اساس پرسشنامه انجام می‌شود. در این طیف محقق با توجه به موضوع تحقیق خود، تعدادی گویه را در اختیار شرکت‌کنندگان قرار می‌دهد تا بر اساس گویه‌ها و پاسخ‌های چندگانه، میزان گرایش خود را مشخص کنند. معمولاً در پرسشنامه‌ها از حالت پنج‌گانه استفاده می‌شود. حاصل جمع عددی این ارزش‌ها نمره را در این مقیاس به دست می‌دهد که بیانگر گرایش پاسخ‌دهندگان است.
روایی و پایایی ابزار گردآوری اطلاعات
روایی و پایایی ویژگی‌هایی هستند که هر ابزار سنجش ازجمله پرسشنامه باید دارا باشد. روایی به میزان کارایی آزمون برای اندازه‌گیری خصیصه‌ای که به منظور اندازه‌گیری آن خصیصه ساخته‌شده است اشاره می‌کند. در این پژوهش جهت سنجش روایی پرسشنامه‌ها، از نظرات متخصصان موضوعی استفاده شد و اساتید راهنما و مشاور هم آن را تأیید کردند. پرسشنامه‌های پژوهش جهت سنجش روایی به 5 نفر از متخصصان ارسال شد. پس از انجام اصلاحات موردنیاز، جهت گردآوری اطلاعات مورداستفاده قرار گرفت. برای سنجش پایایی پرسشنامه‌های پژوهش، این پرسشنامه‌ها میان 30 نفر از اعضاء جامعه پژوهش توزیع شد و سپس با استفاده از نرم‌افزار spss موردبررسی قرار گرفت. پایایی دو پرسشنامه (قابلیت اعتماد) با استفاده از روش اندازه‌گیری آلفای کرونباخ محاسبه شد که این مقدار برای پرسشنامه مربوط به کاربران 889/0 و برای پرسشنامه مربوط به کتابداران 854/0 شده است.
جدول 2. نتایج حاصل از بررسی پایایی پرسشنامه‌ها
داده‌های حاصل از پاسخگویی مراجعان، کتابداران و مسئولین کتابخانه‌ها به دو پرسشنامه پژوهش، جهت کسب یافته‌های لازم و پاسخگویی به سؤالات پژوهش، با استفاده از نرم‌افزار آماری spss، استفاده از آمار توصیفی (فراوانی و درصد) و میانگین هم استفاده‌شده است و پیشنهادهای مناسب ارائه شد.
پاسخ به پرسش‌های پژوهش
1- مراجعان و کتابداران کتابخانه‌های عمومی قوچان از چه ویژگی‌های جمعیت شناختی (جنسیت، تحصیلات، رشته) برخوردارند؟
جدول 3. توزیع فراوانی اطلاعات جمعیت شناختی پاسخگویان کتابخانه‌های عمومی شهرستان قوچان
یافته‌های مربوط به سؤال اول پژوهش نشان می‌دهد 53/44 درصد از پاسخگویان به پرسشنامه‌های توزیع‌شده زن و 75/67 درصد آن‌ها مرد بوده‌اند. 52 درصد از پاسخگویان دارای تحصیلات دبیرستانی، 43 درصد دانشگاهی و 5 درصد حوزوی بودند. 20 درصد از افراد پاسخگو دارای تحصیلات زیر دیپلم، 34 درصد دیپلم، 8 درصد فوق‌دیپلم، 30 درصد لیسانس، 6 درصد فوق‌لیسانس و 2 درصد دکترا بودند.
جدول 4. توزیع فراوانی اطلاعات جمعیت شناختی کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان قوچان
همان‌طور که در جدول 4 مشاهده می‌شود 11/61 درصد پاسخگویان زن، 89/38 درصد مرد، 66/66 درصد دارای مدرک کتابداری، 34/33 درصد مدرک غیر کتابداری، 05/0 درصد دارای تحصیلات فوق‌دیپلم، 55/55 درصد لیسانس و 89/38 درصد دارای تحصیلات فوق‌لیسانس می‌باشند.
2- اولویت‌های نوع منابع اطلاعاتی موردنیاز از دیدگاه مراجعان و کتابداران کتابخانه‌های عمومی قوچان چیست؟
جدول 5. مقایسه اولویت‌بندی نوع منابع موردنیاز از دیدگاه کتابداران و کاربران
یافته‌های مربوط به سوال دوم پژوهش نشان می‌دهد اکثر مراجعان و کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان قوچان در میان نوع منابع اطلاعاتی کتاب‌ها را به عنوان اولویت اول خود در گزینش منابع انتخاب نمودند. منابع الکترونیکی و سمعی و بصری نیز کمترین علاقمندی را دارد.
3- اولویت‌های موضوعی منابع اطلاعاتی مورد نیاز از دیدگاه مراجعان و کتابداران کتابخانه‌های عمومی قوچان چیست؟
جدول 6. مقایسه اولویت‌بندی موضوع از دیدگاه کتابداران و کاربران
یافته‌های مربوط به سؤال سوم پژوهش نشان می‌دهد 43% مراجعان کتابخانه‌های عمومی قوچان در میان موضوعات، موضوع کلیات (به دلیل اینکه بیش از نیمی از مراجعان تحصیلات دبیرستانی داشتند و وارد حوزه‌های تخصصی نشده بودند) را به عنوان اولویت اول خود در گزینش منابع با نمره 8/2 انتخاب نمودند. بعدازآن نیز رده ادبیات با 7/2 بیشتر توجه کاربران را به خود اختصاص داده است. رده‌های فلسفه و روان‌شناسی و ادبیات و هنرها با 9/1 و 8/1 کمتر موردتوجه کاربران قرارگرفته است.
کتابداران کتابخانه‌های عمومی قوچان در میان موضوعات، موضوعات کلیات را با نمره 8/4 به عنوان اولویت اول موضوعی موردنظر برای کاربران انتخاب کرده‌اند و موضوع ادبیات با نمره 25/4 موضوع دوم موردنظر کتابداران بوده است. زبان‌شناسی با نمره 8/1 از میان تمامی موضوعات کمتر موردتوجه کتابداران قرارگرفته است.
4- رضایت مراجعان از کمیت موضوعی هر یک از کتابخانه‌ها در چه حد است؟
جدول 7. میانگین رضایت مراجعان کتابخانه‌های عمومی شهرستان قوچان
در این پژوهش میزان رضایت مراجعان به کتابخانه‌ها از نظر کمیت کتاب‌های مربوط به هر موضوع موردبررسی قرار گرفت. همان‌طور که جدول 9-4 نشان می‌دهد در بین کتابخانه‌های موردبررسی کتابخانه امامت باجگیران و امام رضا بیش‌ترین میزان رضایت کاربران (66/3 و 49/3) را به خود اختصاص دادند و کمترین رضایت مربوط به کتابخانه آقانجفی (64/2) بوده است.
5- رضایت کتابداران کتابخانه‌های عمومی قوچان از شیوه فعلی انتخاب کتاب در چه حد است؟
جدول 8. میزان رضایت کتابداران کتابخانه‌های عمومی قوچان از شیوه انتخاب کتاب
میزان رضایت کتابداران کتابخانه‌های عمومی قوچان از شیوه انتخاب کتاب در حال حاضر 94/1 است که این میزان نشان می‌دهد که کتابداران این کتابخانه‌ها از شیوه کنونی انتخاب کتاب رضایت ندارند. بیش‌ترین میزان رضایت مربوط به کتابداران کتابخانه بنت‌الهدی است که نمره آن 3 است و رضایت آن‌ها متوسط می‌باشد. کمترین آن‌ها مربوط به کتابخانه آقانجفی با نمره 1 است.
6- عوامل تأثیرگذار در انتخاب کتاب از نظر کتابداران کدام است؟
در مورد عوامل تأثیرگذاری که بر انتخاب کتاب توسط کتابداران تأثیر می‌گذارند می‌توان به محدود بودن انتخاب کتاب‌هایی که توسط ناشر گذاشته‌شده، عدم انگیزه کافی مسئولان، عدم بررسی کتاب‌ها توسط کتابداران مسئول و عدم اجازه خرید مستقیم توسط هر کتابخانه که بیش‌ترین میزان (87%) از نظرات کتابداران را دارا می‌باشد، اشاره نمود.
7- میزان رضایت مراجعان با تحصیلات مختلف از خدمات کتابخانه‌های عمومی قوچان در چه حد است؟
جدول 9. میزان رضایت کلی مراجعان با تحصیلات مختلف از خدمات کتابخانه‌های عمومی قوچان
نتیجه‌گیری
کتابداران و کاربران کتابخانه‌های عمومی شهرستان قوچان در اولویت‌بندی، نوع منابع اطلاعاتی موردنیاز کتاب را بیان کرده‌اند. ازآنجاکه بیشتر مراجعان کتابخانه‌های موردبررسی با تحصیلات دبیرستانی هستند، بیش‌ترین نیاز مطالعاتی آن‌ها کتاب‌های درسی و کمک‌درسی دبیرستان است. به دلیل کمبود منابع سمعی‌و‌بصری، کمبود منابع الکترونیکی و اینکه بیشتر نشریات موجود در کتابخانه‌های موردبررسی عمومی هستند و تنها دو یا سه مجله تخصصی وجود دارد، بنابراین مراجعان برای برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی خود بیشتر به کتاب‌ها روی آورده‌اند.
مراجعان کتابخانه‌های عمومی شهرستان قوچان در میان موضوعات، موضوع کلیات (به دلیل اینکه بیش از نیمی از مراجعان تحصیلات دبیرستانی داشتند و وارد حوزه‌های تخصصی نشده بودند) را به عنوان اولویت اول خود در گزینش منابع انتخاب نمودند. بعدازآن نیز رده ادبیات بیشتر توجه کاربران را به خود اختصاص داده است. نظر کتابداران هم مانند نظر مراجعان بیان‌شده است. مراجعان به کتابخانه‌های عمومی شهرستان قوچان موضوعات دیگری چون موضوعات فنی و مهندسی به ویژه برق، نجوم و ستاره‌شناسی، حسابداری و دام و طیور و دامداری را مدنظر قرار دارند که این کتابخانه‌ها از نظر این موضوعات کمبود دارند.
در این مقاله میزان رضایت مراجعان به کتابخانه‌ها از نظر کمیت کتاب‌های مربوط به هر موضوع موردبررسی قرار گرفت. در بین کتابخانه‌های موردبررسی کتابخانه امامت باجگیران و امام رضا بیش‌ترین میزان رضایت کاربران را به خود اختصاص دادند و کمترین رضایت مربوط به کتابخانه آقانجفی بوده است. میزان رضایت کتابداران کتابخانه‌های عمومی قوچان از شیوه انتخاب کتاب نشان می‌دهد که کتابداران این کتابخانه‌ها از شیوه کنونی انتخاب کتاب رضایت ندارند. بیش‌ترین میزان رضایت مربوط به کتابداران کتابخانه بنت‌الهدی است و کمترین آن‌ها مربوط به کتابخانه آقانجفی است.
در مورد عوامل تأثیرگذاری که بر انتخاب کتاب توسط کتابداران تأثیر می‌گذارند می‌توان به محدود بودن انتخاب فقط به کتاب‌های جلسه، عدم انگیزه کافی مسئولان، عدم بررسی کتاب‌ها توسط کتابداران مسئول و عدم اجازه خرید مستقیم توسط هر کتابخانه اشاره نمود.
از نظر میزان رضایت از خدمات کتابخانه‌های عمومی در مراجعان با تحصیلات مختلف در کتابخانه امامت باجگیران بیش‌ترین رضایت در بین گروه فوق‌دیپلم و از تعداد نسخه‌های موجود، کتابخانه امام خمینی در افراد زیر دیپلم و در جامع بودن کتاب‌های مربوط به موضوع، کتابخانه آقانجفی در افراد زیر دیپلم و در کیفیت محتوای کتاب‌ها، کتابخانه بنت الهدی در افراد زیر دیپلم و جامع بودن کتاب‌های مربوط به موضوع، کتابخانه امام رضا در افراد دکترا و از کیفیت محتوای کتاب‌ها است.
پیشنهادهای کاربردی پژوهش
ازجمله پیشنهادهایی که بر اساس یافته‌های پژوهش می‌توان مطرح نمود عبارت‌اند از:
10.شکوهیان، محبوبه (1390). بررسی نیازهای اطلاعاتی نوجوانان (15-18 ساله) از کتابخانه‌های تحت پوشش نهاد کتابخانه‌های عمومی شهر اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
11.صالحی ده‌پادکانی، هاجر؛ برادر، رویا؛ رضایی شریف‌آبادی، سعید (1388). بررسی نیازهای اطلاعاتی دانش‌آموزان عشایر کوچنده ایل قشقایی استان فارس، طایفه عمله، تیره صفی‌خانی: ارائه الگویی جهت تأمین خدمات کتابخانه‌ای. فصلنامه کتاب 80.
12.طباطبایی نسب، بی‌بی سکینه (1392). مطالعه میزان رضایتمندی کاربران کتابخانه‌های عمومی یزد از ارائه خدمات، فضا و موقعیت کتابخانه‌ها. پایان نامه کارشناسی ارشد، مشهد: دانشگاه پیام نور.
13.عاصمی، عاطفه؛ زمانی، بی‌بی عشرت؛ میرزایی، امین (1391). عوامل مؤثر بر نیازهای اطلاعاتی کاربران دبیرستانی کتابخانه‌های عمومی شهر مشهد. کتابداری، آرشیو و نسخه پژوهی: تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی. شماره 70.
14.عباداللهی، نورالله (1382). خدمات و اهمیت کتابخانه‌های عمومی. کتابداری، آرشیو و نسخه پژوهی: تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی. شماره 50 و 51.
15.عینی، اکرم (1390). مفهوم نیاز اطلاعاتی از دیدگاه پیشگامان علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی. فصلنامه علوم اطلاع‌رسانی. دوره 20. شماره سوم و چهارم.
16.محسنی، حمید (1382). مجموعه‌سازی و خدمات تحویل مدرک. نشر کتابدار.
17.مسلمی، معصومه (1393). مطالعه میزان رضایتمندی کاربران از خدمات الکترونیکی و سنتی کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان غربی. پایان نامه کارشناسی ارشد، مشهد: دانشگاه پیام نور.
18.نواح، عبدالرضا؛ مقتدایی، فاطمه؛ فاضلی، عبدالله (1395). بررسی رابطه‌ی کیفیت خدمات‌دهی و رضایتمندی اعضای کتابخانه: (مورد کتابخانه‌های عمومی استان لرستان).مجله مطالعات کتابداری و علم اطلاعات دانشگاه شهید چمران اهواز. شماره پیاپی 17.
19.هاشم زاده، محمدجواد؛ فرامرزی، معصومه (1395). کاربران کتابخانه‌های عمومی استان خراسان جنوبی: تبیین نیازهای اطلاعاتی با تکیه‌بر الگوی هیل.فصلنامه تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی (پیام کتابخانه سابق). سال بیست و دوم. شماره 86.
)