مسائل و چالش های کتابخانه های تخصصی در سازمان ها

مقدمه

نقش مهم اطلاعات در دنیای امروز و لزوم استفاده از آن در صنعت و تجارت به ویژه در برنامه ریزی ها، اجرای پروژه های جدید، ساخت تجهیزات و ... ضرورت آگاهی از روزآمدترین اطلاعات علمی و دانش تخصصی را قوت بخشیده است. امروزه سازمان ها برای پیشبرد امور خود نیازمند آخرین یافته های علمی و تخصصی هستند و از آنجائیکه کتابخانه های تخصصی مراکز این گونه اطلاعات به شمار می روند، می توانند در هر سازمانی موجب تسریع و بهبود در نیل به اهدافش شوند (غلامی، 1394). دانش سازمانی، طیف وسیعی از تجارب ناشی از پروژه ها و فعالیت های موفق یا ناموفق یا رویارویی با مشکلات و راه حلهای ارائه شده برای رفع آن مشکلات را در بر می گیرد. حفظ و مدیریت دانش سازمانی، در گروی به کارگیری راه حلهای استفاده شده برای حل مشکلات مشابه آتی می باشد. با این وجود بسیاری از سازمان ها فاقد سازوکار سازمان یافته ای برای مدیریت دانش سازمانی هستند. از این رو نقش کتابخانه های تخصصی و کتابداران این گونه کتابخانه ها، به عنوان مسئولان گردآوری و سازمان دهی و به اشتراک گذاری دانش سازمانی از اهمیت بسزایی برخوردار خواهد بود (حسن زاده، 1390). کتابخانه تخصصی کتابخانه ای است که منابع اطلاعاتی خاصی در حوزه موضوعی ویژه برای مراجعین و مخاطبین متخصص و محدود در آن زمینه ارائه می نماید. بر اساس تعریف مونت[1] و مسعود[2] در کتاب مراکز اطلاعاتی و کتابخانه های تخصصی، کتابخانه های تخصصی سازمان های اطلاع رسانی هستند که از طریق شرکت های خصوصی، موسسات دولتی، تشکیلات غیرانتفاعی یا انجمن های تخصصی حمایت و پشتیبانی می شوند (مونت و مسعود، 2009). کتابخانه هایی که تحت این تعریف هستند شامل واحدهای تخصصی موضوعی کتابخانه های عمومی و دانشگاهی، کتابخانه های موزه ها، کتابخانه های سازمانهای دولتی، کتابخانه های شرکت ها، کتابخانه های بیمارستان ها و ... می باشند.

مفهوم کتابخانه تخصصی به عنوان نوعی خاص از کتابخانه ها در قرن نوزدهم میلادی در ایالات متحده آمریکا و بریتانیا شکل گرفت و در سال 1909 انجمن کتابداران تخصصی[3] با مشارکت 20 کتابدار تخصصی در حوزه های موضوعی مختلف در ایالات متحده آمریکا پایه گذاری شد. مدل اطلاعاتی در کتابخانه‌های تخصصی برای ترسیم مثلث منابع اطلاعاتی، کاربر و کتابداران بر پایه این دو اصل یعنی پژوهش و اشاعه و کاربست آن شکل می‌گیرد و استانداردهای هشتگانه آن، یعنی اهداف و وظایف، سازمان و مدیریت، نیروی انسانی، مجموعه‌‌سازی، سازمان‌دهی، ذخیره و بازیابی، خدمات (اطلاع‌رسانی) فضا و تجهیزات و بودجه بر این دو پایه شکل می‌گیرد (سوانسون[4]، 2014).

با وجود انجام مطالعات و پژوهش های گسترده در دنیا پیرامون عملکرد کتابخانه های تخصصی، در ایران محدود مطالعات مروری و تئوری در این ارتباط صورت گرفته است. بدین منظور در این پژوهش سعی شده است با رویکری مروری-تحلیلی مزایا، فرصت ها و چالش های پیش روی کتابخانه های تخصصی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

اهداف و انواع کتابخانه تخصصی

امانت، اشاعه اطلاعات گزینشی، خدمات ارجاعی، خدمات ترجمه، خدمات گذشته نگر، پاسخگویی به سوالات مرجع حضوری و غیر حضوری، ایجاد صفحه وب و پایگاههای اطلاعاتی تحت وب، تهیه فهرستگان، نمایه سازی و چکیده نویسی، خدمت به سازمان مادر، کمک به ارتقا و پیشرفت علمی سازمان، روزآمد نگه‏داشتن و بالا بردن سطح دانش تخصصی کارکنان سازمان مادر، از مهمترین اهداف کتابخانه تخصصی می­باشد. جهت نیل به این مهم، بایستی مجموعه گردآوری شده توصیف و تحلیل شود و اقدامات مهم از قبیل فهرست‏نویسی، رده‏بندی و نمایه­سازی به شیوه مطلوب انجام پذیرد و در نهایت در زمان مناسب در اختیار پژوهشگر و استفاده کننده قرار گیرد (اسفندیاری مقدم و بیات، 1387). کتابداران باید نیازهای جاری و آتی سازمان مادر را بخوبی بفهمند که این امر مستلزم درک عملکرد هر بخش در سازمان و ارتباط بین آنهاست. کتابداران نه تنها به مدیریت اطلاعات بیرونی، بلکه باید به اطلاعات تولید شده در درون سازمان که خود ممکن است بخش عمده ای از اطلاعات مورد استفاده در سازمان را شکل دهد نیز بپردازند (امامی، 1386). کارشناسان متخصص و پژوهشگران مایلند که بخشی از فعالیت‏های مطالعاتی و پژوهشی آنان را کتابداران انجام دهند، که این امر باعث تسهیل و روان‏سازی فرآیند پژوهش می­شود (صابری و پولادرای، 1385). کاربران کتابخانه های تخصصی را کارشناسان و محققان مطلع موضوعی سازمان مادر تشکیل می دهند. کتابداران موظفند تازه‌ترین اطلاعات و دانش را با بهره گیری از انواع منابع اطلاعاتی و دانشی در دسترس آنها قرار دهند (صادری، 1387). طبق نظر فهیمی فر (1387) و قاسمی (1385)، کتابخانه­ها می‏توانند بر اساس موارد زیر تخصصی شوند:

بر اساس کاربران: مانند کتابخانه تخصصی بانوان که توسط مرکز مطالعات زنان در دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران راه‏اندازی شده است. کتاب‏های این کتابخانه فقط در حد خصوصی استفاده بانوان است که این کتاب‏ها بیشتر آموزشی هستند.

بر اساس سازمان: مانند کتابخانه­های دولتی و سازمان بازرگانی. به طور مثال در کشور هند سازمان‌هایی مانند شورای پژوهش‌های علمی و صنعتی، سازمان گسترش و پژوهش‌های صنایع دفاعی، کمیسیون الکترونیک و کمیسیون انرژی اتمی دارای کتابخانه‌های تخصصی غنی می­­باشند. کلیه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی در هندوستان هر کدام کم و بیش کتابخانه‌ای برای خود دارند که برخی نیز بزرگ هستند.

بر اساس عملکرد: مانند کتابخانه­های تحقیقاتی و پژوهشی. یکی از مهم‌ترین کتابخانه‌های تخصصی در اسپانیا کتابخانه تخصصی کنسرسیوم شورای عالی پژوهش علمی، با مجموعه 1500000 جلد است که در دو کتابخانه عمومی و پنجاه کتابخانه دیگر توزیع شده است و به مراکز تخصصی رشته‌های مختلف علوم، فن‌آوری و علوم انسانی خدمت می‌کند. در مالزی نیز بزرگ‌ترین کتابخانه‌های تخصصی در مؤسسات تحقیقاتی کشور وجود دارند که شامل مؤسسه تحقیقات کائوچو، مؤسسه تحقیقات جنگلی، مؤسسه تحقیق و توسعه کشاورزی مالزی که کتابخانه تخصصی تحقیقاتی و پژوهشی هستند.

بر اساس مجموعه: مانند کتابخانه نقشه، عکس و دیجیتال. با اینکه کمتر از سه دهه است که اندیشة کتابخانه­های دیجیتال (دهه ۱۹۹۰)، مطرح شده، این پدیده به مرکز گردآوری و تولید منابع اطلاعاتی گوناگون و قرارگاهی برای ارتباط بین متخصصان، کتابداران و کاربران تبدیل شده است. کتابخانه­های دیجیتال، سازمان‏هایی هستند که با استفاده از کارکنان متخصص به انتخاب، سازماندهی (ساختاردهی)، دسترس­پذیرسازی فکری (معنوی)، تفسیر، توزیع، حفاظت از یکپارچگی و تضمین نگهداشت بلندمدت آثار دیجیتال، فراهم‌آوری و ارائة منابع اطلاعاتی می­پردازند؛ به طوری که این منابع، برای استفادة یک جامعه معیّن، یا مجموعه­ای از جوامع، سریع، آسان و به صرفه در دسترس واقع شوند.

بر اساس موضوع: مانند کتابخانه حقوق، پزشکی و کشاورزی. به طور مثال شورای تحقیقات کشاورزی و شورای پژوهش‌های علوم پزشکی هند از این نوع می­باشند. بنابراین، هنگامی که می­گوییم کتابخانه نابینایان، نقشه و یا پزشکی دیگر با مشکل یا ابهام مواجه نشده و می­توانیم مفهوم دقیق کتابخانه تخصصی را برای دیگران بیان نماییم.

مؤلفه های کلیدی کتابخانه تخصصی

به طور کلی کتابخانه های تخصصی دارای چهار مؤلفه کلیدی هستند: مجموعه ای قابل دسترس و سازمان دهی شده باشد؛ دارای فضای اختصاصی در سازمان خود باشد؛ خدمات اطلاعاتی به صورت پویا برای جامعه مخاطب تأمین گردد؛ حداقل یک فرد به منظور نظارت بر عملکرد کتابخانه در نظر گرفته شود (کرامپتون و پورترفایک[5]، 2016). اگر وظیفه عمومی هر کتابخانه را گردآوری، ذخیره و بازیابی و اشاعه اطلاعات در نظر بگیریم، در یک کتابخانه تخصصی این وظایف به شکل ویژه‌ای که باعث پیشبرد اهداف سازمان مادر است به کاربران و استفاده‌کنندگان محدود و تعریف شده‌ای انجام می‌گیرد. این مجموعه‌ها در سازمان‌هایی تحت عنوان سازمان یادگیرنده[6]، بهترین نقش را ایفا می‌نمایند. سازمان یادگیرنده جایی است که الگوهای جدید تفکر رشد می‌یابند، اندیشه‌های جمعی و گروهی ترویج می‌شوند و افراد چگونگی آموختن را به اتفاق هم می‌آموزند. سازمان‌های یادگیرنده را به تعبیری دیگر می‌توان سازمان‌های دانش‌آفرین نامید، سازمان‌هایی که در آنها خلق دانش و آگاهی‌های جدید، ابداعات و ابتکارات یک کار تخصصی و اختصاصی نیست، بلکه نوعی رفتار همگانی است (کرامپتون و پورترفایک، 2016).

وظایف کتابخانه­های تخصصی

اغلب کتابداران تخصصی با توجه به زمینه و موضوع فعالیت خود معرفی می شوند و معمولا یک انجمن حرفه ای یا بخشی از آن به نیاز های منحصرفرد این زمینه اختصاص می یابد. از این دست می توان به کتابداران تخصصی هنری، تجارت، علوم بهداشت، قانون، موسیقی و موزه، نظامی، مذهبی اشاره نمود (لاتون[7]، 2016). با این توصیف کتابخانه تخصصی تفاوت‏های چشمگیری با دیگر کتابخانه­ها دارد. در کتابخانه تخصصی نوع کاربران یا جامعه استفاده کننده به طور معمول از کارشناسان و پژوهشگران تشکیل می‌شود که برای ایشان اجباری به مراجعه مرتب و مستمر به کتابخانه وجود نداشته و امکان تغییر سریع در این کتابخانه‌ها در زمینه گزینش و فراهم‌آوری مواد، سازماندهی و ارائه خدمات مبتنی بر نیاز کاربران بیشتر است. به طور خلاصه وظایف کتابخانه تخصصی به شرح ذیل می­باشد:

الف) گردآوری و فراهم­آوری مدارک و مواد مورد نیاز برای انجام تحقیق و کسب اطلاعات تخصصی؛

ب)  سازماندهی و آماده‏سازی مواد گردآوری شده جهت دسترسی سریع؛

ج) تهیه چکیده­ها ونمایه­های موضوعی از مواد رسیده به کتابخانه و خدمات تحویل مدرک (کتابخانه از این طریق می‏تواند امکان درآمدزایی را فراهم نماید و ایجاد ارزش افزوده برای اطلاعات کند که از مهمترین وظایف کتابداران نمایه­ساز در کتابخانه تخصصی می­باشد)؛

د) خدمات مرجع و امانت؛

س) تهیه فهرست مندرجات مجلات رسیده و ارسال یک نسخه از آن به کارکنان سازمان؛

ش) خدمات ترجمه به ویژه مطالب روزآمد؛

 و) نشر منابع کتابخانه­ای به گونه­ای که پژوهشگران بتوانند به سهولت و سرعت از محتوای انتشارات مربوط به رشته خود اطلاع یابند؛

ه) گزینش، پیکر­بندی و ارزیابی نظام­های انفرادی؛

ی) طراحی، توسعه و عرضه خدمات نوین و محصولات اطلاعاتی (فتاحی، 1383).

استراتژی های بهبود عملکرد کتابداران تخصصی در سازمان ها

حتی در چارچوب کتابخانه های سنتی همانند کتابخانه های عمومی و دانشگاهی، کتابداران تخصصی به کتابخانه محل خدمت خود کمک شایانی در جهت ارائه خدمات خاص موضوعی می نمایند. حضور این کتابداران متخصص باعث به روز بودن فرآیندها و فعالیت ها، بهبود برنامه ها و خدمات دهی بهتر، بهبود روابط عمومی با مراجعین، تفسیر و مستندسازی مناسب منابع و مصرف بهینه انرژی، سرمایه و زمان کارکنان در کتابخانه و سازمان خواهد شد (لاتون، 2016). ارائه ارزشهای کتابدار تخصصی با رویکردی ملموس و قابل مشاهده برای ذینفعان بسیار ضروری است و روشهای زیادی بدین منظور وجود دارند که عبارتند از استفاده از کارتهای امتیازی[8]، بازگشت سرمایه[9] بر اساس نقشه های اطلاعاتی[10]، استفاده از استانداردهای بین المللی اسناد و اطلاعات و شاخصهای عملکرد کتابخانه ها، روشها و رویکردهای ارزیابی تأثیر کتابخانه ها. بر اساس مطالعات جامع صورت پذیرفته توسط کرامپتون و پورترفایک (2016) و بهره گیری از تجربیات کتابداران تخصصی، می توان نکات و استراتژی های بهبود عملکرد، نمود و تأثیر این کتابداران را بدین شرح مطرح کرد:

1. هر از چند گاهی به منظور تعامل با مخاطبین و بررسی و تحلیل شرایط از کتابخانه خارج شوید.
2. از لحاظ کاری با مدیریت سازمان و مجموعه خود درگیر شوید.
3. بخشی از تیم پروژه عملیاتی سازمان خود باشید.
4. در جلسات و نشست های کاری تیمهای عملیاتی سازمان خود شرکت کنید.
5. داده ها و اطلاعات تأثیر گذار را جمع آوری و آشکار نمایید.
6. در مورد واژه کتابدار تفکر نموده و بررسی نمایید آیا این شغل یا عنوان شغلی جایگزین دیگری در سازمان شما معنی دار است.
7. در مورد واژه کتابخانه تفکر نموده و بررسی نمایید آیا این مکان یا مراکز جایگزین دیگری نظیر مراکز اطلاع رسانی، مراکز دانش محور یا مراکز اطلاعاتی در سازمان شما معنی دار است.
8. موقعیت مکانی کتابخانه در سازمان از نظر استراتژیک بسیار مهم بوده و باید در مجاورت نواحی شلوغ سازمان (به عنوان مثال در مجاورت میز پذیرش یا سالن غذاخوری) قرار گیرد.
9. یک پروفایل شاخص در سامانه آنلاین سازمان خود داشته باشید.
10. به تعامل شبکه ای اهمیت دهید.
11. ارتباط تنگاتنگ شخصی با افراد ایجاد نمایید. تنها به ایمیل و رسانه های اجتماعی جهت ایجاد ارتباط با افراد سازمان بسنده نکنید.
12. اعتبار و وجهه حرفه ای خود را مدیریت کنید و برای آن وقت بگذارید.
13. به کمیته های راهبردی که همجهت با اهداف کتابخانه شما هستند بپیوندید.
14. نسبت به خروج از نقش تعریف شده خود نگران نبوده و وارد فرصت ها و موقعیت های چالش برانگیز شوید.
15. برای سؤالات به دنبال پاسخ های مستند و مستدل باشید.
16. از مهارت تفکر انتقادی خود بهره ببرید.
17. شنونده خوبی باشید.
18. از رسانه های اجتماعی استفاده مؤثر نمایید.
19. در دنیای مجازی حضور فعال و تعاملی داشته باشید.
20. از روشهای بازاریابی رسمی و غیررسمی برای انتقال پیام خود به خوانندگان و ذینفعان استفاده کنید.
21. در فعالیت خود از رویکرد تحقیقاتی استفاده کنید.
22. با مراجعین مصاحبه اطلاعاتی داشته باشید.
23. برای کتابداران عادی دوره های آموزشی برگزار کنید.
24. در سازمان و محیط حرفه ای خود شبکه های اطلاعاتی ایجاد نمایید.
25. اصطلاحات کتابخانه ای را از محیط فیزیکی و مجازی کتابخانه خود حذف نمایید.
26. به تمامی منابع اینترنتی نام تجاری تخصیص دهید.
27. با مراجعین خود صحبت کنید، از آنها سؤال بپرسید و بر اساس بازخوردهای آنها عمل نمایید.

چالش های پیش روی کتابداران و کتابخانه های تخصصی

کتابداران موفق با تکیه بر مهارت های تجاری و آشنایی با حوزه مدیریت دانش می توانند اثربخشی واحدشان را در بهره وری آشکار سازند. از آنجایی که هدف اصلی کتابخانه های تخصصی حمایت از اهداف و برنامه های سازمان مادر است، به همین دلیل کتابداران باید نیازهای جاری و آتی سازمان مادر را بخوبی بشناسند که این امر مستلزم درک عملکرد هر بخش در سازمان و ارتباط بین آنهاست. آنچه از پژوهش های پیشین بر می آید بیانگر نقش منفعل کتابخانه های تخصصی در سازمان های مادر بوده است. حتی آن دسته از کتابخانه های به ظاهر موفق که به منابع نیروی انسانی متخصص و فناوری جدید مجهز هستند نیز قادر به تثبیت نقش خود در افزایش بهره وری در سازمان متبوع خود نبوده اند. شاید به جرأت بتوان گفت یکی از دلایل عدم موفقیت کتابداران نداشتن خودباوری و اعتماد به نفس لازم در برابر کارشناسان دیگر بخش های سازمان است. کتابداران کتابخانه های تخصصی پذیرفته اند که در افزایش سودرسانی و بهره وری یا کاهش موفقیت سازمان بی تأثیر هستند (کوپر و کروم، 2013). چنانچه کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی موفق عمل کند در افزایش مهارتهای پژوهشی سازمان خود موفق بوده است و این مهارتهای تحقیقی در بستر زمان تکامل می یابند و پس از طی مرحله بلوغ به حدی می رسند که فرد از مجموع یافته های خود به نظرات جدید و مهندسی دوباره می رسد. در این مهارتها با گذشت زمان زواید حذف و مطالب ناب، آشکار و برجسته می شود. یکی دیگر از عواملی که باعث نقش کمرنگ کتابخانه در تأثیر بهره وری در سازمانها می شود، عدم تبلیغات مناسب و بازاریابی در جلب مشتری بوده است. امروزه کتابداران بایستی از چارچوب محافظه کارانه پیشین خارج شوند و ریسک پذیر باشند و بپذیرند نقطه قوت کتابخانه در سودرسانی به مشتری است که در مجموع سود اقتصادی سازمان را سبب می شود و آشکار کردن این نقش در سازمان ممکن نخواهد بود، مگر با تکیه بر مهارتهای بازاریابی در کتابداران. متخصصان کتابداری پیش از این از توانایی تئوری و عملی لازم برای مدیریت اطلاعات که از جمله عناصر مدیریت دانش است، برخوردار شده اند با این وجود، موقعیتهایی نیز برای این متخصصان وجود دارد که مهارتهایشان را به طریقی مبتکرانه همراه با قوه تخیل به کار گیرند تا بر تدابیر اطلاعاتی در سطح هیئت مدیره و تصمیم گیریهای سازمان تأثیرگذار باشند. تجهیز کتابداران به مهارتهای تجاری نیز از جمله نیازمندیهایی است که در مطالعات اخیر به طور مؤکد توصیه شده است. کتابداران باید نه تنها به مدیریت اطلاعات بیرونی بلکه به اطلاعات تولید شده در درون سازمان که خود ممکن است بخش عمده ای از اطلاعات مورد استفاده در سازمان را شکل دهد نیز بپردازند. مدیریت دانش خودباوری را در کتابداران افزایش می دهد و جایگاه بالایی برای کتابداران به عنوان رکن اساسی در چرخه تجاری سازمانها و کمک به حفظ بقای آنها در فضاهای رقابتی به وجود می آورد.

تغییرات سریع و همه جانبه، کتابخانه های تخصصی و کتابداران متخصص در این کتابخانه ها را در آستانه عصر جدیدی قرار داده است که با گذشته نه چندان دور بسیار متفاوت است. این پیشرفتها پیامدهای عمیقی برای مراجعان به کتابخانه های تخصصی، استفاده کنندگان اطلاعات و برای کتابداران مراکز اطلاع رسانی تخصصی دارد. چنین پیشرفتهایی، هم می تواند جای کتابداران سنتی و متخصصان اطلاعاتی را بگیرد و هم قادر است اهمیت آنها را در همکاری با محققان و در روند انتقال اطلاعات بیشتر سازد. امروزه جریان سریع تغییر فن آوری، حرفه کتابداری از جمله برکار کتابداران تاثیر زیادی گذاشته است که کتابداران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تخصصی مستثنی از این قاعده نیستند. کتابداران در حالی که خدمات سنتی اطلاع رسانی را ارائه می دهند، باید به دنبال توسعه مجموعه ای از مهارتهای جدید بوده و نقش ها و وظایف تازه ای را در خود پرورش دهند. فن آوری تقریبا تمام جنبه های کار کتابخانه را تحت تاثیر خود قرار داده است؛ کتابداران شاغل در بخش فراهم آوری اکنون باید به دنبال راهی جهت دسترسی مراجعان به منابع دیجیتالی باشند، فهرستنویسان باید این منابع را دسترس پذیر سازند و کتابداران مرجع نیز ضمن کمک به مراجعان در داخل کتابخانه باید پاسخگوی مراجعین از راه دور باشند. کتابداران متخصصی که می خواهند در بخش فهرستنویسی باقی بمانند، باید از توانایی کافی در کاربرد رایانه و امکانات شبکه ها به خصوص اینترنت، برخوردار باشند. همچنین، بتوانند در رفع نیازها و مشکلات این بخش با مدیران شبکه یا سیستم رایانه ای کتابخانه همکاری و باتوجه به برخورداری آنها از دانش تخصصی کتابداری، سیستمی کارآمد را برای کتابخانه ها طراحی کنند. از این رو، اقتدار فهرستنویسان و سایر کتابداران متخصص تحت الشعاع متخصصان رایانه ای قرار گرفته که حضور خود را در کتابخانه ها به تدریج بیشتر می کنند. به لحاظ تاریخی شواهدی که در متون تخصصی وجود دارد حکایت از آن دارد که گرچه در کارکردهای جدید سازماندهی منابع اطلاعاتی، فناوری رایانه قادر است در کار سازماندهی یکدستی، سرعت و سهولت ایجاد کند و حتی در برخی زمینه ها به شکل خودکار به این امر بسپارد؛ اما تنها ذهن تحلیلگر و خلاق فهرستنویس و نمایه ساز حرفه ای است که می تواند محتوای اطلاعاتی آثار راکشف کند و ارتباط آثار را با یکدیگر شناسایی و کنترل نماید. با وجود  تلاش بی وقفه کتابداران و متخصصان علوم اطلاعات، توجه به این کتابخانه ها در سازمانها نسبت به گذشته کمتر و کمتر شده و علت اصلی آن را می توان بها ندادن به امر تحقیق و پائین آوردن مفهوم کتابخانه در حد قفسه های کتاب و نشریات دانست که منشاء آن ناآگاهی مدیران ارشد مستقیم و غیر مستقیم این سازمانها در مورد نقش کتابخانه در سازمان است. متاسفانه این مدیران، در زمینه ی تخصصی که دارند، خود را صاحب نظر می دانند. به همین دلیل اغلب بدون توجه و آگاهی، لطمه هایی به کتابخانه می زنند و تصمیماتی می گیرند که ناشی از تصورات نادرست آنها از کتابخانه است.

نتیجه گیری

در موسسات و شرکت های خصوصی، ارزش حضور کتابداران تخصصی در به کارگیری روشهای خلاقانه مختلف به منظور کاهش هزینه ها و افزایش سطح درآمد می باشد ولی به طور کلی محاسن کیفی به کارگیری این کتابداران در سازمان شامل ارائه اطلاعاتی در مورد راه حلهای موجود از منظر احتیاجات مراجعین، استفاده مؤثر و بهینه از منابع و جهت دهی به دانش مشترک در رشته های تخصصی چندگانه است. همچنین، از جمله مزایای کمی به کارگیری کتابداران تخصصی می توان به صرفه جویی در هزینه با استفاده از منابع داخلی کتابخانه ها در مقایسه با به کارگیری مشاور، کاهش ریسکی ایجاد شده از طریق اجتناب از نقض قانون کپی رایت، جلوگیری از ایجاد هزینه به اشتراک گذاری چندین باره مدارک و صرفه جویی در انرژی و زمان کارکنان اشاره نمود. ایجاد روابط داخلی و عمومی قوی تر، تمرکز بر روی خدماتی نظیر آموزش و پرورش که در شرح وظائف کتابخانه های سنتی وجود ندارد، آموزش کاربران در مورد کیفیت اطلاعات، تطبیق فرآیندهای انتشار اطلاعات، دیجیتال سازی منابع و سرمایه گذاری در زیرساخت های فناوری و ایجاد سازگاری عمومی از مؤلفه ای پیش روی آتی کتابخانه های تخصصی موفق خواهد بود. در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات ضروری است کتابداران کتابخانه های تخصصی جهت بازاریابی خدمات و منابع از هر دو روش رو در رو و آنلاین بهره گیرند. هر چند ورود به محیط فناوری اطلاعات و عصر دیجیتال نوین در کنار ایجاد فرصت های مهیج برای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، می تواند چالش هایی نیز به همراه داشته است. مدیریت تغییر، قوانین حقوقی سامانه های انتشاراتی دیجیتالی دگرگون شده و جذب سرمایه گذاری های سازمانی از جمله چالش های پیش روی کتابخانه های تخصصی است.

کتابخانه‌های تخصصی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه واقعی سازمان و به‌تبع آن توسعه کشور محسوب می‌شوند. این در حالی است که تاکنون سازمان‌ها در کشور ما به‌طور جدی به این مقوله توجه ننموده‌اند. بی‌توجهی به اطلاعات مداری و تکیه‌بر اطلاعات در تصمیم‌گیری و باورمند نبودن به نقش کتابخانه‌های تخصصی در توسعه سازمان نیز به‌نوعی باعث غفلت از نقش این مراکز پراهمیت شده است. در کنار لزوم توجه بیشتر مدیران سازمان‌ها به نقش کتابخانه‌های تخصصی، کتابداران نیز باید با ارائه هر چه بیشتر و بهتر ارزش‌های خود؛ در تبدیل دانش ضمنی افراد به دانش عینی و کاربردی کوشیده و اعتماد افراد را در جهت نیل به اهداف سازمانی جلب نمایند. کتابداران کتابخانه‌های تخصصی باید خود را به عنوان یک کـــارشناس اثرگذار همـانند کارشناسان بخش‌های دیگر سازمان بـــاور داشته باشند و در جهت تقویت خودباوری حرفه‌ای تلاش کنند. علاوه بر این کتابداران کتابخانه‌های تخصصی برای اینکه بتوانند بهتر به فعالیت خود ادامه دهند باید در فراگیری مهارت‌های ویژه نظیر مهارت‌های ارتباطی، رهبری، تسهیل گیری، شبکه‌سازی، فن مذاکره و بحث، سازگاری، سواد اطلاعاتی، سواد رایانه‌ای و کار گروهی اهتمام بورزند و از هوش معنوی خود در این راستا بهره بگیرند. به همین منظور و برای بررسی وضع موجود، شناسایی نیاز سازمان‌های تخصصی از بعد اطلاعاتی، برنامه‌ریزی برای بازآموزی کتابداران به ویژه در حوزه مسائل مرتبط با مدیریت دانش سازمانی ضرورت دارد.