بررسی ویژگیهای کتب چاپ شده در مطبعه طوس: قدیمی ترین مطبعه سربی در مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی

چکیده

کتب موجود در کتابخانه ها نشان می دهد در گذشته مطبعه چاپ سربی در مشهد وجود داشته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی و یژگیهای کتب چاپ شده در مطبعه طوس از لحاظ کتابشناسی و نسخه شناسی مانند، عنوان، نویسنده، موضوع، زبان، جلد و... است. روش پژوهش به شیوه تحقیق کتابخانه‌ای است. با بررسی صورت گرفته، تعداد 25عنوان کتاب طبع شده در این مطبعه شناسایی گردید. یافته ها حاکی از آن است که قدیمی‌ترین کتاب شناسایی و چاپ شده در این مطبعه موسوم به لباس التقوی چاپ سال 1322ق هـ.ق است. بر طبق اسناد موجود و نسخه های شناسایی شده مشخص می‌شود که این نسخه ها علی الظاهر بین سال های 1322- 1385ق در مشهد مقدس در مطبعه سربی طوس چاپ شده است.

کلیدواژه‌ها


مقدمه

تحول‌ عمده‌ در فن‌ چاپ‌ و انتشار مواد چاپی‌، اعم‌ از کتاب‌، روزنامه‌ و مواد دیگر، از دوره ولایتعهدی‌ عباس‌ میرزا قاجار  آغاز شد که‌ مصادف‌ است‌ با پیامدهای‌ جنگهای‌ ایران‌ و روس‌، تلاش‌ شماری‌ از دولتمردان‌ ایرانی‌ برای‌ آشنایی‌ با علوم‌ و فنون‌ جدید و ترویج‌ آنها در کشور و متحقق‌ ساختن‌ برنامه عمومی‌ عباس‌ میرزا برای‌ نوسازی‌ کشور در واقع‌، ایرانیان‌ فارسی ‌زبان‌ در قیاس‌ با بسیاری‌ از کشورها از مزایای‌ چاپ‌ دیرتر بهره‌مند شده‌اند. به‌ همت عباس میرزا، چند تن برای آموختن فن چاپ به کشور انگلستان و روسیه اعزام شدند و پس از آموختن این فن، برای نخستین بار، دستگاه‌های چاپ سربی را به ایران آوردند. میرزا زین‌العابدین تبریزی به‌دستور عباس میرزا به روسیه اعزام شده بود، پس از بازگشت به ایران، چاپخانه‌ای را در تبریز با حروف سربی راه‌اندازی کرد (فرجامی، 1381).

اولین کتابی که در این چاپخانه انتشار یافت رساله جهادیه میرزا عیسی قائم مقام در سال 1233 هجری قمری بوده است. ابتدا کتاب های چاپی سربی با حروف و وسایل ابتدایی منتشر گردید (دبیری، 1384).

مطبعه طوس مشهد که صاحب امتیاز آن میر مرتضی موسوی بود که در روسیه در کار چاپ سابقه عمل و ممارست داشت، این مطبعه را راه اندازی کرده است ( الهی، حسین،1380، ص62).  همچنین روزنامه طوس در این مطبعه منتشر گردیده است. روزنامه طوس در بدو تاسیس هفته ای دوبار منتشر می شود محل تحریر و اداره روزنامه مشهد مقدس ، بالا خیابان و عنوان تلگرافی جریده طوس بود و شرایط اشتراک سالیانه و سایر مشخصات روزنامه نوشته شده بود. میر مرتضی مشهور به رویین تن موسس نخستین چاپخانه سربی در خراسان بود.

منابع منتشر شده در این مطبعه دارای ارزش تاریخی و فرهنگی و بسیار نفیس و ارزشمند بوده و می تواند نشان دهنده گوشه ای از تاریخچه صنعت چاپ و چاپ سربی در مشهد باشد. با این حال تا کنون کتاب‌های چاپ شده در این مطبعه شناسایی و معرفی نشده و مشخص نشده که این منابع از نظر ویژگی های کتابشناسی و نسخه شناسی چه اطلاعاتی را در بر دارند. این پژوهش بر آن است تا در حد امکان کتب چاپ شده در این مطبعه را شناسایی  نماید.

 

روش کار در دستیابی به هدف این مقاله شیوه تحقیق کتابخانه‌ای بوده و منابع این پژوهش مبتنی بر کتاب‌های کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، کتابخانه دانشگاه تهران،کتابخانه ملک، فهرست مشار، فهرست‌ها، کتابشناسی‌ها و ... است. بر این مبنا نخست سعی گردید کتابهای چاپ سنگی چاپ شده در مطبعه سربی طوس از منابع مذکور استخراج گردد.

 

اهمیت و ضرورت پژوهش

بر اساس شواهد و قرائن در مشهد در مطبعه طوس ار روش سربی برای چاپ منابع استفاده شده است. این منابع دارای ارزش علمی، تاریخی و فرهنگی می باشند. مسئله مهم در مورد نسخه های چاپ مطبعه طوس شناسایی و تعیین قدمت آنهاست به ویژه که دارای ارزش هنری و علمی نیز هستند. از آنجایی‌که تحقیق جامعی در مورد این منابع صورت نگرفته است، تحقیق روی مجموعه کتب چاپ شده در مطبعه طوس می‌تواند گوشه‌ای از تاریخ چاپ و نشر در مشهد را نمایان و ویژگی‌های این کتب را مورد بررسی و در اختیار محققان، اندیشمندان، کتابداران و دوست داران تاریخ چاپ قرار دهد.

 

یافته ها

بر اساس بررسی کتب موجود در کتابخانه های ایران (کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، کتابخانه ملک، کتابخانه دانشگاه تهران و ...)، فهرستها، کتابشناسیها و ... نسخه های زیر شناسایی گردید.

لباس التقوی ذلک خیر از  ملا داود ملاباشی ، ‎۱۳۲۲ق(تصاویر شماره1،2 )، رساله دادخواهی از  حسین ملک (تصاویر شماره3،4 )، ‎۱۳۲۷ق، طلیعه شمس از صحافباشی درویش مهاجر طهرانی، ‎۱۳۲۷ق، خیرالمقال از  محمدحسن تاجرقزوینی، ‎۱۳۲۷ق (تصاویر شماره5،6 )، افتخار عوالم شیعه، اعمال زیارت از تالیف سایکس، ‎۱۳۳۱ق (تصاویر شماره7،8 )، مطلع الشموس از ناظم میرزا فضل‌الله بدایع نگار، ‎۱۳۳۱ق، سرگذشت لمباجیا از محمد جمال؛ ترجمه بقراط الحسینی طبسی، ‎۱۳۳۳ق (تصاویر شماره9،10 )، منتظم احمدی از بدایع نگار، ‎۱۳۳۵ق، موعظه از ابراهیم صحافباشی طهرانی، ‎۱۳۳۶ق (تصاویر شماره11،12 )، نطق افتتاحیه دارالشفاء مبارکه از امیر اعلم ، 1336ق (تصاویر شماره13 )، اصول دموکراسی: شرح مرامنامه دموکرات، ‎۱۳۳۶ق، نطق حیات جلالماب اجل آقای محمد سامی بیک باش شهبندر، 1341ق، رساله فی تداخل الاغسال از محمد مهدی الکاظمی الخالصی، ‎۱۳۴۲ق (تصاویر شماره14،15)، ترجیع بند چاوش اصفهانی، 1347 ق، نظامنامه اساسی آستان قدس، ‎۱۳۰۵ش (تصاویر شماره18،19)، نظامنامه خدمات کشیکی، ‎۱۳۰۷ش، دستورالعمل برای ترقی محصول پشم و خامه و نگهداری گوسفند ، ‎۱۳۰۸ق، جنگ عظیم چطور واقع شد(تصاویر شماره 16،17)، شرح حدیث نبوی و اخبار آن مظهراللهی از حدوث طیاره و کشتی هوائی و بالون و آرپلان قبل اقتراب الساعةای ظهورا امام الانس و الجان صاحب العصر از محمد بن محمد علی لاهیجی معروف به صدرالمتألهین، ‎۱۳۵۰ق، فهرست کتب خطی کتابخانه آستان قدس رضوی/ عبدالعلی اوکتایی، جلد اول، 1346ق= 1305ش، جلد دوم،1346ق= 1305ش ، جلد سوم، 1346ق= 1305ش ، جلد چهارم، 1325ش، جلد پنجم، 1329ش ، جلد ششم 1344ش

 

علاوه بر کتب مذکور نشریات طوس، شرق ایران،  روزنامه نوبهار(نخستین شماره سال  اول نوبهار در پنج شنبه 9 شوال 1328ق (1288ش) در چهار صفحه سه ستونی در شهر مشهد در  مطبعه طوس در هفته دوبار انتشار یافت)، روزنامه بشارت، ال‍ک‍م‍ال‌، م‍ه‍ر م‍نیر، روزنامه خورشید، شرق ایران، روزنامه آزاد، روزنامه حافظ ایران در این مطبعه انتشار یافته اند.

 

 

نسخه ها به ترتیب تاریخ نشر معرفی گردیده است.

 

بدایع نگار، فضل‌الله بن داود، ۱۲۹۶ - ‎۱۳۴۳ق

و لباس التقوی ذلک خیر/ ملا داود ملاباشی.- مشهد: دارالطباعه طوس، ‎۱۳۲۲ق

‎۳۲ ص

فارسی

آغاز: بسمله. حمدله. اما بعد کمترین بنده حضرت پروردگار و کهترین چاکر ائمه اطهار فضل الله بدایع نگار...

انجام: ... و کذلک شیعتنا فازداوسعدو فی الدنیا و الاخره.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی؛ جدول دور سطور

لباس‌ التقوی‌، منظومه‌ای‌ در 51 بیت‌، به‌ عربى‌ دربارة حدیث‌ کساء. این‌ اثر ملحقاتى‌ نیز دارد که‌ شامل‌ شرح‌ لغات‌ منظومه‌، روایاتى‌ از برخى‌ بزرگان‌ مانند ابوعثمان‌ خالدی‌، دیک‌ الجن‌ و زمخشری‌ دربارة حدیث‌ کساء و شعری‌ به‌ بحر متقارب‌ از میرزا محمدحسین‌ صاحب‌، ملقب‌ به‌ شمس‌ المناقب‌ لکهنوی‌ است‌

‎۱.احادیث خاص (کساء). الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس، کتابخانه ملی

 

 

ملک، حسین

رساله دادخواهی/  حسین ملک

مشهد: مطبعه طوس، ‎۱۳۲۷ق

‎۲۸ ص.

آغاز: بسمله فسانه ها همه خواب آورد فسانه من...

انجام: ... زیرا که سبب تمام خسارات ایشان بوده اند

جیبی، جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

رساله دادخواهی از حاج حسین بن محمد کاظم ملک التجار نسبت به ملک فریمان که توسط شاهزاده عین الدوله تصرف شده است.

‎۱.ایران - تاریخ - قاجاریان، ۱۱۹۳ - ‎۱۳۴۴ق. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

درویش، ابراهیم، قرن ‎۱۳ق.

طلیعه شمس/  صحافباشی درویش مهاجر طهرانی

مشهد: مطبعه طوس، ‎۱۳۲۷ق

‎۱۶ ص.

آغاز: کریستف کلمب مردی بود از اهالی ایطالیا بعد از آنکه خداوند...

انجام: این صنعت نحس از میان قوم برداشته شود و نام نیک تحصیل گردد.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

‎۱.مقاله‌های فارسی - قرن ‎۱۳ق. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

تاجرقزوینی، محمدحسن

خیرالمقال/  محمدحسن تاجرقزوینی.- مشهد: دارالطباعه طوس، ‎۱۳۲۷ق.

‎۱۷ ص.

آغاز: بسمله. اینک که بحمدالله و حسن توفیقه کوکب اقبال ملت و ممالک ایران بهمت و مجاهدت عقلا و امنا وطن عزیر...

انجام: و خواهد گفت اگر عالم این است جاهل کدام است و اگر عاقل این است دیوانه کیست.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

‎۱.ایران. مجلس شورای ملی - انتخابات - ‎۱۳۲۷ق. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

س‍ایک‍س‌، پ‍رسی‌ م‍ول‍زورث‌، ‏‫۱۸۶۷ - ‏۱۹۴۵م.‏   Sykes, Percy Molesworth

افتخار عوالم شیعه اعمال زیارت/  تالیف سایکس؛ بمعاونت احمد دین خان اتاشی؛ بهمراهی حسن منشی اول

 مشهد: مطبعع طوس، ‎۱۳۳۱ق

‎۲۲۷ ص.

آغاز: بسمله حمد بیحد و سپاس بیعد حضرت مالک الملک را روا و سزد که...

انجام: ... و شعف در قلب من ظاهر شده بی اندازه مسرور و محفوظ گردیدم.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی؛ ‏ باهتمام مبارکعلی شاه به طبع رسیده است.

کتاب حاضر سرگذشت و شرح سفر نورالله بن محمدحسین اصفهانی به ایران و مشهد مقدس است.

‎1.ایران - سیر و سیاحت. 2.ایران - آداب و رسوم و زندگی اجتماعی - قرن ۱۳ق.  3.‏کرمان - اوضاع اجتماعی

‏ مشهد - سیر و سیاحت

 الف.خان اتاشی، احمددین. ب.منشی اول، حسن، مترجم. ب. احمد دین خان، بهادر. ‏ ج.‏مبارکعلی شاه، گردآورنده . د.‏میرزاحسن خان، قرن ۱۳ق.  ج.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس، کتابخانه ملی، کتابخانه دانشگاه تهران

 

 

بدایع نگار، فضل‌الله بن داود، ۱۲۹۶ - ‎۱۳۴۳ق.

مطلع الشموس/ مؤلف ناظم میرزا فضل‌الله بدایع نگار.- مشهد: [بی نا]، ‎۱۳۳۱ق

‎۴۶ ص.

آغاز:بسمله. الحمدلله الذی خلق السموات و ما فیهن و الارضین ... این جغرافیای مقدماتی سطحی است که محض تسهیل حفظ ...

انجام: درین سال فتنه سالاری مرتفع و شهر مشهد روز یکشنبه نهم جمادی الاولی بدست مرحوم حسام السلطنه فتح می شود.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی؛ جدول داخل متن، غلطنامه در انتها

کتاب مطلع الشموس در علم جغرافیا به حسن انشاء آقای میرزا فضل الله بدایع نگار آستان قدس تالیف گردیده است و از ماخذ صحیح و کتب اساتید دوره مقدماتی آن علم را به طریق سوال و جواب به زبان ساده سهل ممتنع به بحور مختلف به رشته نظم کشیده و خاتمه آن به ذکر جغرافیای تاریخی مشهد مقدس است. و برای تعلیم اطفال مکاتب و شاگردان ابتدایی بسیار مفید بوده است. مقدمه در تعریف علم جغرافیا،  فایده علم جغرافیا فضیلت علم جغرافیا، نسبت علم جغرافیا، موضوع علم جغرافیا، واضع علم جغرافیا، اقسام عمده جغرافیا، جغرافیای طبیعی، جغرافیای سیاسی، جغرافیای وصفی، جغرافیای اقتصادی، جغرافیای تاریخی، جغرافیای ریاضی است. متن در باره دریاهای ایران، جدول ممالک آسا، کوههای ایران، ایالتهای مملکت ایران، معادن ایران، حکومتهای ایران حدوود ممالک اروپا، ممالم آفریقا، ممالک آمریکا، اماکن مقدسه و ... است. جدولى‌ نیز در پایان‌ اثر وجود دارد که‌ نشان‌ دهندة تاریخ‌ بنای‌ ابنیه‌ و نیز تاریخ‌ حوادث‌ مهم‌ مشهد است‌.

‎۱.جغرافیا. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس

 

 

جمال، محمد

سرگذشت لمباجیا/  تالیف محمد جمال؛ ترجمه بقراط الحسینی طبسی

مشهد: مطبعه طوس، ‎۱۳۳۳ق

‎۶۹ ص.

فارسی

آغاز: بسمله. بعد از حمد و نعت بر رسول معروض حضور آقایان...

انجام: ... و شروع گرد به گریستن (لمباجیا) و هم شوهر خود را در حزن و اندوهش از فوت این مرد بزرگ عظیم الشان همراهی کرد.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی؛دارای تقریظ در انتها

کتاب دربردارنده سرگذشت لمباجیا است.

1.لمباجیا- سرگذشتنامه

الف.حسینی طبسی، بقراط، مترجم. 

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، کتابخانه ملی

 

 

بدایع نگار، فضل‌الله بن داود، ۱۲۹۶ - ‎۱۳۴۳ق.

منتظم احمدی/  تألیف و نگارش بدایع نگار

مشهد: مطبعه طوس، ‎۱۳۳۵ق

‎۳۹ ص.

آغاز: بسمله. حمدله... چنین گوید فضل الله بدایع نگار آستان قدس رضویه...

انجام: دشمن نوع و وطنش دان نه دوست    می کند از دوستی از ملک پوست

جیبی، جلد مقوایی با روکش کاغذ؛ کاغذ فرنگی

فضل‌ الله‌ آل‌داوود بَدایِع‌ْ نِگار، ادیب‌ و نویسندة معاصر، او در مشهد متولد شد. پدرش‌ شیخ‌ مولى‌ داوود خراسانى‌، معروف‌ به‌ مولى‌ باشى‌، یا فاضل‌ سود خروی‌ و نیز قاضى‌ زاده‌ از فقها و علمای‌ روزگار خود بود. بدایع‌ نگار نزد پدر و نیز میرزا عبدالرحمان‌ مدرس‌ دانش‌ آموخت‌ و فقه‌، اصول‌، ادبیات‌ و ریاضى‌ را فرا گرفت‌ او به‌ خدمت‌ در آستان‌ قدس‌ و نیز اشتغال‌ در مراکز دولتى‌ و فرهنگى‌ مانند ریاست‌ فوائد عامه‌، کفالت‌ معارف‌ خراسان‌ و سیستان‌ و ریاست‌ معارف‌ خراسان‌ درآمد (بدایع‌ نگار سرانجام‌ در مشهد در گذشت‌ و در دارالضیافة آستان‌ قدس‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد. منتظم‌احمدی‌، رساله‌ای‌ منظوم‌، در تاریخ‌ وقایع‌ عمدة اسلامى‌. این‌ اثر نیز همانند دیگر آثار مؤلف‌ جنبة آموزشى‌ دارد و در ذکر برخى‌ از وقایع‌ مهم‌ تاریخ‌ ایران‌ برای‌ یادگیری‌ دانش‌ آموزان‌ است‌.

‎۱.ایران - تاریخ - شعر. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس

 

 

درویش، ابراهیم، قرن ‎۱۳ق

موعظه/  ابراهیم صحاف باشی طهرانی

 مشهد: مطبعه طوس، ‎۱۳۳۶ق

‎۱۱ ص.

آغاز: اگر چه این بنده نه فائده از انگلیسها برده و نه طرفدار آنها می باشم بلکه یک ادعای مالی و شرفی از آنها دارم...

انجام: و الا بمنزله وز وز مگس از سوراخ گوش وارد شده و از سوراخ دیگری بیرون می رود.

نویسنده در این کتاب به مباحث استعماری انگلیس در ایران پرداخته است.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

‎۱.ایران - استعمار. ‎۲.استعمار انگلستان. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

اعلم، امیر، ‎۱۲۵۶؟ - ‎۱۳۴۰.

نطق افتتاحیه دارالشفاء مبارکه/ نطق امیر اعلم.- مشهد: مطبعه طوس، 1336ق

‎۴۲ ص.

آغاز: بسمله. امروز که فضل الهی و توجهات باطنی حضرت ثامن الائمه علیه السلام و به اقبال بی زوال...

انجام: این دارالشفاء که در سایه فتوت و جوانمردی آنها حیاتی تازه پیدا کرده به حالت اولیه خود عودت نماید.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی؛ غلطنامه در انتها

نسخه دربردارنده  نطق و  سخنرانی امیر اعلم رئیس مجلس حفظ الصحه دولتی هنگام افتتاح دارالشفاء در حضور جمع ایراد نموده است.

‎۱.دارالشفاء مبارکه. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

اصول دموکراسی: شرح مرامنامه دموکرات

[مشهد]: مطبعه طوس، ‎۱۳۳۶ق

‎۴۶ ص.

آغاز: بسمله. چون مسئله وجود فرقه های مختلف سیاسی در مجلس مبعوثان عثمانی و مجلس شورای ملی...

انجام: ... و این ترتیبی است که شرعاً مانعی ندارد و بحسب عقل و هر ترتیب نفع عموم مالکین و زارعین است.

جلد مقوایی با روکش گالینگور با عطف و گوشه پارچه؛ کاغذ فرنگی

کتاب مشتمل بر یک مقدمه و 6 فصل است. فصل اول در تربیت سیاسی. دوم حقوق مدنی، فصل سوم قانون انتخاباتفصل چهارم قضاوت.فصل پنجم امور روحانی و معارف، فصل ششم دفاع ملی، فصل هفتم اصول اقتصادی است.

‎۱.دموکراسی. ‎۲.حقوق.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

بیک‌باش، محمدسامی

نطق حیات جلالماب اجل آقای محمد سامی بیک باش شهبندر

مشهد: مطبعه طوس، 1341ق

‎۷۰ ص.

آغاز: برافراشتن بیرق اسلامی عصر روز دوشنبه گذشته پرچم محترم...

انجام: با این احکام جبری علایق روحانی مسلمین را از هم قطع نماید این خیال است و محال؟

جیبی؛ جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

دولت عثمانی در دورۀ قاجار حضور سیاسی در مشهد نداشت، ولی از زمان شروع جنگ جهانی اول که موضوع اتحاد جهان اسلام مطرح شد، طرفدارانی در مشهد یافت که ترک های قفقازی مهم ترین آنها بودند. پس از شکست عثمانی و تشکیل مجلس بزرگ ملی ترک، روابط حکومت جدید با ایران و افغانستان بیشتر شد و مشهد یکی از کانون های ارتباط این سه دولت اسلامی بود. با تأسیس کنسولگری افغانستان در اواخر دوره قاجار، ترکیه نیز شهبندری خود را در سال 1341 قمری در مشهد دایر کرد. با ورود محمد سامی بیک برای برافراشتن «بیرق ماه و ستاره» در مشهد، گام های مهمی برای جلب اتحاد جهان اسلامی برداشته شد و اقدامات عملی برای اتحاد ایران، ترکیه و افغانستان صورت گرفت و زمینه ای برای اتحاد بیشتر شد.

‎۱.وحدت اسلامی - گفتارها و سخنرانیها. ‎۲.ترکیه - تاریخ. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

خالصی کاظمی، محمد مهدی بن حسین، ‎۱۲۷۷؟ - ‎۱۳۴۳ق.

رساله فی تداخل الاغسال/  محمد مهدی الکاظمی الخالصی

 مشهد: مطبعه طوس، ‎۱۳۴۲ق.

‎۳۲ ص.

عربی

آغاز: بسمله. حمدله. اما بعد فانی لما تشرفت بالمشهد الشریف الرضوی...

انجام: لایخلو من نظر و دفعه اوضح من ان یحتاج الی البیان و الله حسبی و  و هو المستعان و علیه التکلان و لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

شیخ مهدی کاظمی از برجسته ترین علمای مجاهد و ضد استعمار شیعه عراق در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری. وی فرزند شیخ حسن کاظمی بود و رد ۹ یا ۱۵ ذیحجه ۱۲۷۶ ق در کرخ کاظمین به دنیا‌ آمد و در میان طایفه خود (خالصی)‌ پرورش یافت. برخی مقدمات علوم دینی را نزد پدرش در نجف آموخت، سپس به زادگاهش بازگشت و تحصیلات خود را در فقه و اصول و کلام نزد استادان فاضل کاظمین از جمله شیخ عباس جصانی تکمیل کرد و بار دیگر به نجف اشرف بازگشت و در حوزة درس علما و مدرسان آنجا حاضر شد و از فضلای معروف گردید. سپس به سامرا رفت و از درس میرزای شیرازی استفاده کرد و بعد از رحلت او به زادگاهش کرخ بازگشت و به تدریس پرداخت. از تالیفات ایشان رساله فی تداخل الاغسال است.

‎۱.فقه جعفری. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

ترجیع بند چاوش اصفهانی/ چاوش اصفهانی

مشهد: مطبعه طوس، 1347 ق

21 ص

آغاز دیباچه: نیم قرن پیش که بازار داشی واتدنگی یا با اصلاح خراسانیها (داش علومی)...

آغازمتن: بسوی قهوه خام دیدم دوش...

انجام:طباکی گلشهره نشان شب عید است

جلد مقوایی با روکش کاغذ با عطف تیماج؛ کاغذ فرنگی

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

 

جنگ عظیم چطور واقع شد

 مشهد: مطبعه طوس

‎۱۷ ص.

آغاز: بعد از آنکه اتباع اطریش بسرحد خودشان در 28 ژوئن 1914 ...

انجام: ... در حقیقت آلمان بهمم زننده امنیت و سک تمام ملل است.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

نسخه دربردارنده علل جنگ جهانی از: رقابت اتریش و روسیه در بالکان، اختلاف بین فرانسه و آلمان ؛ اما بهانهٔ شروع جنگ این بود که فردیناند ولیعهد امپراتوری اتریش به قتل رسید و اتریش ادعا کرد صربستان در این کار دخالت داشته و تقاضا نمود تحقیقاتی صورت پذیرد که دولت صربستان تحقیقات را قبول نمود ولی با حضور نمایندگان خارجی مخالفت کرد. دولت اتریش به صربستان اعلان جنگ داد و روسیه بسیج عمومی اعلام کرد و آلمان هم به حمایت از اتریش به روسیه و فرانسه اعلان جنگ داد. قوای آلمان به بلژیک حمله کرد و این اقدام یعنی حمله به یک کشور بی‌طرف موجب دخالت انگلیس در جنگ شد.

‎۱.جنگ جهانی اول، ۱۹۱۴ - ‎۱۹۱۸م.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

اسدی، محمدولی

نظامنامه اساسی آستان قدس/ محمد ولی اسدی.- مشهد: مطبعه طوس، ‎۱۳۰۵ش

‎۱۶ ص.

آغاز: ماده 1 نظر بتولیت شرعیه سلطان عمر در آستان قدس رضوی کلیه امور آستانه مقدسه...

انجام:... و در وزارت دربار اداره مخصوصی برای امور آستانه مقدسه تاسیس خواهدشد.

جلد مقوایی با روکش پارجه؛ کاغذ فرنگی

نظامنامه مشتمل بر 27ماده است راجع به تولیت، تقسیمات آستانه مقدسه، وظایف نائب التولیه، وظایف اداره محاسبات، وظایف اداره وصول و ایصال، وظائف دائره ملزومات، وظایف خزانه یا تحویل خانه، وظائف دائره مهندسی و نقشه برداری، وظایف مستخدمین آستانه مقدسه، تقسیمات مستخدمین، تادیه حقوق و مخارج خارج ار بودجه، فوت وظیفه کنندگان، مناصب موروثی، انتصاب، انفصال، حقوق و غیبت اعضاء و اجزاء آستانه، بودجه سالیانه، اقامه دعاوی بر ضد رقبات آستانه، تخفیفات آستانه، اداره نمودن املاک، اجاره و مستاجرین، انقضاء و فسخ اجارات و چگونگی اطلاع پیشگاه همایونی از امور آستانه می باشد.

‎۱.آستان قدس رضوی -- قوانین و مقررات. 

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس

 

 

آستان قدس رضوی

نظامنامه خدمات کشیکی/ آستان قدس رضوی.- مشهد: مطبعه طوس، ‎۱۳۰۷ش

‎۱۶ ص.

آغاز: برحسب اختیاراتی که به موجب ماده نهم نظامنامه اساسی...

انجام:... ماده پنجاهم – ترتیب مجازات متخلفین از این قرار است 1. توبیخ شفاهی. 2. توبیخ کتبی. 3. توبیخ کتبی با قید در تعرفه خدمت. 4. کسر حقوق. 5. تعلیق از خدمت از یک الی شش ماه. 6. انفصال از خدمت دائم.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

کتاب مشتمل بر شش فصل است. فصل اول کلیات. فصل دوم وظایف سرکشی و خادم باشی. فصل سوم وظایف خدام. فصل چهارم در وظایف فراشان و دربانان. فصل پنجم وظایف سایر مستخدمین کشیکی.فصل ششم جزا.

‎۱.آستان قدس رضوی -- قوانین و مقررات. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

دستورالعمل برای ترقی محصول پشم و خامه و نگهداری گوسفند.- مشهد: مطبعه طوس، ‎۱۳۰۸ش

‎۴۸ ص.

آغاز: محصول پشم و تجارت خامه در خراسان چندین پیش آمد در این اواخر باعث شده است...

انجام: ... و نتیجه مطلوبی از انجام آن حاصل ملت و مملکت بشود.

نسخه دربردارنده دستورالعملهایی برای افزایش تولید پشم و خامه و شیوه های نگهداری گوسفندان است.

جلد مقوایی باروکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

‎۱.گوسفندداری.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

صدرالمتالهین لاهیجانی، محمد بن محمد علی، ۱۲۹۲ - ‎۱۳۵۴ق.

شرح حدیث نبوی و اخبار آن مظهراللهی از حدوث طیاره و کشتی هوائی و بالون و آرپلان قبل اقتراب الساعةای ظهورا امام الانس و الجان صاحب العصر/ محمد بن محمد علی لاهیجی معروف به صدرالمتألهین.- مشهد: دارالطباعه طوس، ‎۱۳۵۰ق.

۲۰۳، ‎۶ ص.

آغاز:بسمله. الحمدلله و سلام علی عبادالذین اصطفی اما بعد (قطب ربانی) ...

انجام:بشنود برای تصدیق او کافی نخواهد بود.

جلد مقوایی با روکش پارچه؛ کاغذ فرنگی

‎۱.آخرالزمان. الف.عنوان.

محل نگهداری: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

 

 

آستان قدس رضوی. کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد

فهرست کتب خطی کتابخانه آستان قدس رضوی/ عبدالعلی اوکتایی ... [و دیگران].- مشهد: کتابخانه آستان قدس رضوی،

فهرست کتابخانه آستان قدس به همت چند تن از فضلاء افسر، شیخ محمد خالصی، مرتضی قلیخان نائینی، حاج عمادالمحققین طهرانی معروف به عماد فهرستی ، میرزا علی اکبر شهیدی ثقه الاسلام و اوکتایی نوشته شد. علامه قزوینی درباره این فهرست می نویسد یک کشف الظنون مبسوط جامعی است در فن معرفه الکتاب است. فهرست موضوعی است و موضوعات فرعی در نظر نگرفته شده و علوم که نزدیک هم است مانند صرف و نحو در کنار هم است. کتابهای هم موضوع به ترتیب حروف الفبایی با رعایت  سه حرف اول آمده است. در توصیف هر کتاب به غرض و هدف و ابواب کتاب اشاره شده  و شرح حال مولف نیز آمده است.

 

جلد اول در سال  1346ق= 1315ش دارالطباعه طوس( میر مرتضی الموسوی)

در چهار فصل. فصل اول در حکمت، کلام و تصوف، فصل دوم منطق، فصل سوم تفسیر. فصل چهارم اخبار

 

جلد دوم در سال  1346ق= 1305ش در دارالطباعه طوس(میر مرتضی الموسوی)

در  فقه، اصول فقه، تجوید، ادعیه، اخلاق، مواعظ، رجال، انساب و لغت

 

جلد سوم 1346ق= 1305ش دارالطباعه طوس میر مرتضی الموسوی

در صرف، نحو، معانی، بیان، تاریخ، افسانه، ادبیات، طبّ و ریاضی

 

جلد چهارم چاپ 1325ش (1047 خطی و 857چاپی)، چاپخانه طوس (مجید روئین تن مدیر روزنامه و چاپخانه طوس)

 در ابواب حکمت، کلام، فلسه هو منطق و تفسیر

 

جلد پنجم چاپ 1329ش، چاپخانه طوس (مجید روئین تن مدیر روزنامه و چاپخانه طوس)

در اخبار، احادیث، فقه

 

جلد ششم، 1344ش، چاپخانه طوس(خیابان خسروی )، شامل اصول فقه، تجوید، قرائت و ادعیه، مزار، اخلاق، رجال، انساب، درایه

 

سخن پایانی

از آنجایی که تاکنون پژوهشی با این سبک در مورد ویژگیهای کتب چاپ شده در  مطبعه سربی طوس صورت نگرفته است. تحقیق حاضر می تواند بسیار ارزشمند باشد. 25عنوان از کتب چاپ شده در این مطبعه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی  و کتابخانه های ایران  شناسایی گردید. اطلاعات جدیدی درباره هر یک از جنبه های کتابشناسی و نسخه شناسی مورد نظر پژوهش بدست آمد. بررسی ها نشان داد کتب چاپ شده در این مطبعه اغلب در زمینه مذهبی، تاریخ، شعر، پزشکی و  ادبیات   بوده است. همچنین این منابع همچنین از لحاظ هنری، تاریخی، علمی، فرهنگی و ... مفید می باشد.

 

تصویر شماره  :1لباس التقوی

 

تصویر شماره 2: لباس التقوی

 

 

تصویر شماره3: رساله دادخواهی

 

 

 

تصویر شماره4: رساله دادخواهی

 

 

تصویر شماره 5: خیر المقال

 

 

تصویر شماره 6: خیر المقال

 

 

تصویر شماره 7: افتخار عوالم شیعه

 

تصویر شماره 8: افتخار عوالم شیعه

 

 

تصویر شماره 9: سرگذشت لمباجیا

 

 

 

تصویر شماره 10: سرگذشت لمباجیا

 

 

            تصویر شماره 11: موعظه

 

 

 

تصویر شماره 12: موعظه

 

 

 

تصویر شماره 13: نطق افتتاحیه دارالشفا

 

 

تصویر شماره14: رساله فی تداخل الاغسال

 

 

تصویر شماره15: رساله فی تداخل الاغسال

 

 

تصویر شماره16: جنگ عظیم چطور واقع شد

 

 

تصویر شماره17: جنگ عظیم چطور واقع شد

 

تصویر شماره 18: نظامنامه اساسی آستان قدس

 

 

 

تصویر شماره19 : نظامنامه اساسی آستان قدس

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

الهی، حسین(1380). روزنامه و روزنامه‌نگاری در خراسان از شهریور ‎۱۳۲۰ تا مرداد ‎۱۳۳۲.مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد
‏ دبیری، اکرم(1384).چاپ سنگی و دلایل رواج آن در ایران. فصلنامه کتاب، دوره 6، شماره2(تابستان)،59- 66
صالحی، نصرالله. تاریخچه روزنامه نوبهار مشهد (از 9شوال 1328 تا 10ذیقعده 1332). تهران. فصلنامه پیام بهارستان ، سال دوم، شماره 8
‏ فرجامی (1381). چاپ و چاپخانه در ایران ، دایره المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. جلد1، ص.