تعیین میزان آسیب‌ های شغلی از نظر اصول ارگونومی در کتابداران کتابخانه آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سازمان کتابخانه ها. رئیس کتابخانه مسجد پیغمبر اکرم(ص)

2 عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، ‌واحد مشهد

چکیده

آسیب های اسکلتی- عضلانی ناشی از کار از شایع ترین آسیب های شغلی است. این پژوهش با هدف تعیین میزان آسیب‌های اسکلتی–عضلانی کتابداران آستان قدس رضوی  انجام شد.این پژوهش، پیمایشی تحلیلی و از نوع کاربردی است. جامعه آماری شامل  325کتابدار کتابخانه آستان قدس رضوی در شهر مشهد در سال1392بود.که با توجه به نمونه گیری تصادفی طبقه ای با تخصیص مناسب حداقل حجم نمونه برابر186نفر به دست آمد. ابزار مورد استفاده در این پژوهش،  پرسشنامه بود؛ که روایی صوری و محتوایی آن توسط اساتید مجرب تعیین گردید. با توجه به این که ضریب آلفای کرونباخ بزرگ تر از 762 /0 بود ، پایایی ابزار مورد تأ یید قرار گرفت . تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده ازنرم افزار SPSS نسخه 15و آزمون   t استودنت ،‌ضریب همبستگی اسپیرمن وتحلیلی واریانس،‌ انجام شد.بر اساس یافته های این پژوهش،‌ میانگین بیماری های اسکلتی عضلانی کتابداران بر حسب بخش کاری عبارتند از :امانت 22/0 ±  28/0،کتابخانه دیجیتال14/0 ±22/0،‌سمعی و بصری 16/0 ±19/0،کتابخانه های تخصصی25/0 ±27/0 کتابخانه های وابسته20/0±‌25/0،  اسناد و مطبوعات20/0± 27/0 ،‌ نسخ خطی22/0± 24 /0،‌فناوری اطلاعات12/0± 17/0، خدمات کتابداری12/0  ± 18/0. میا‌ نگین آسیب‌های اسکلتی-‌عضلانی کتابداران مورد بررسی در 12ماه ، 24 از 50 بود . بیشترین آسیب اسکلتی –عضلانی در ناحیه‌ی گردن (5/54%) و کم‌ترین آسیب اسکلتی –عضلانی، در ناحیه‌ی یک یا هر دو ران (5/11%) گزارش شد. 70% کتابداران در زمینه ارگونومی مطالعه داشتند . میزان غیبت ناشی از بیماریهای اسکلتی عضلانی، 16 % گزارش شد . نتایج نشان داد؛ میانگین آسیب های اسکلتی عضلانی کتابداران مورد بررسی کمتراز حد متوسط است . بین  سن ،‌ سابقه کار و کار در بخش های مختلف و میزان آسیب های اسکلتی عضلانی کتابداران مورد بررسی معناداری وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


مقدمه

نیروی انسانی متخصص در هر سازمانی از مهم ترین منابع آن سازمان به شمار می آید . در کتابخانه ها نیز کتابداران رکن اساسی منابع انسانی به شمار می آیند و در کشور ما مدیران کتابخانه ها  امروزه بیش از گذشته  نیازمند بررسی مشکلات کتابداران هستند،‌ چرا که تربیت ،‌ استخدام و  آموزش کتابداران به راحتی امکانپذیر نیست . از جمله مشکلاتی که کارکنان مشاغل گوناگون از جمله کتابداران با آن روبرو هستند.؛آسیب های شغلی است . در این میان، اختلالات اسکلتی- عضلانی یکی از عوامل شایع آسیبهای شغلی و ناتوانی در کشورهای صنعتی و کشورهای در حال توسعه  می باشد. این اختلالات،  معمولاً باعث ایجاد درد و ناراحتی در ناحیه کمر، ستون فقرات، گردن و‌اندام‌های فوقانی می گردد. بیماری‌های اسکلتی-  عضلانی، 7% کل بیماری ها در جامعه، 14% مراجعین به پزشکان و 19% موارد بستری در بیمارستان را به خود اختصاص می دهند و 62% مبتلایان به بیماری‌های اسکلتی-  عضلانی به نوعی دچار محدودیت حرکت می شوند( مانوئل[1] ،2003). بر اساس آمار سازمان امنیت و سلامت شغلی[2] ایالات متحده، حدود 85 درصد از میزان غرامت پرداختی به کارکنان، به صدمات ناشی از کارمربوط است (فانلو وجوست[3]، 2002).

بهبود شرایط کاری کارکنان و از جمله  کتابداران می تواند موجب کاهش آسیب های جسمی کتابداران و در نتیجه استفاده بهینه از نیروی انسانی متخصص در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی گردد.دانش ارگونومی[4] می‌تواند به تحقق این امر کمک نماید. ارگونومی دانش نسبتا جوانی است که در کشورهای پیشرفته از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ اما در کشورهای در حال توسعه نیاز به توجه بیشتری دارد. شاید به علت فقدان آگاهی از امتیازات نهفته این علم، از آن بهره‌گیری ناچیزی شده، و در ایران نیز به جنبه‌های کاربردی و عملی آن توجه چندانی نمی‌شود.

بیان مسئله

علم اطلاعات و دانش شناسی علمی است بین رشته ای که نه تنها به مدیریت اطلاعات و دانش نظر دارد. بلکه به مدیریت کتابخانه به عنوان یک سازمان نیز می پردازد. این علم با تکیه بر دانش مدیریت سعی دارد؛  مدیران و متولیان کتابخانه ها را با مشکلات کتابخانه ها آشنا سازد و راه حل های علمی برای حل این مشکلات فراهم آورد .از جمله مشکلاتی که مدیران و متولیان کتابخانه ها با آن مواجه  هستند،‌ مشکلات مربوط به نیروی انسانی کتابخانه و توجه به سلامت جسمی و روحی آنهاست .از آن جا که شاغلان در هر حرفه، نیروهای فعال و مؤثر در امر تولید و بهره‌وری هستند؛ لذا مسؤولان مربوطه و مدیران بایستی به طور ویژه به سلامت کاربران و ایجاد فضای مناسب با ویژگی‌های جسمی و روحی افراد بیندیشند.

کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی،  یکی از مهم ترین سازمان‌های کتابخانه‌ای کشور است و در حال حاضر بنا به اعلام روابط عمومی این سازمان،‌ تعداد تقریبی 350 کتابدار،در بخش های مختلف ،‌ از جمله فناوری اطلاعات ،‌ خدمات فنی،‌ کتابخانه دیجیتال،‌ کتابخانه های وابسته و...مشغول به خدمت هستند .از اینرو این سازمان، نیازمند توجه بیشتر به وضعیت  کارکنان خود و آگاهی از مشکلات و آسیب های جسمی و روحی آنان می باشد .انجام تحقیق در زمینه آسیب های شغلی کتابداران می تواند این سازمان را در تحقق بیشتر رضایت شغلی کتابداران و استفاده بهینه از نیروی کار متخصص یاری نماید .از آن جا که تا کنون تحقیقات منسجمی در زمینه آسیب‌های شغلی کارکنان این سازمان صورت نگرفته است. لذا این پژوهش در صدد است  به بررسی میزان آسیب‌های شغلی بپردازد وراهکارهایی جهت کاهش آسیب های شغلی ارائه دهد.

پرسش‌های پژوهش

1- نوع و میزان آسیب‌ها ی اسکلتی- ‌عضلانی ناشی از کار، در کتابداران آستان قدس رضوی، چقدراست؟

 2- در سال گذشته کتابداران آستان قدس رضوی ، به طور متوسط، چند روز  به علت بیماری‌های
اسکلتی –عضلانی مرخصی گرفته‌اند ؟

3- وضعیت  مطالعه کتابداران آستان قدس رضوی ، درباره علم ارگونومی چگونه  است ؟

فرضیه‌های پژوهش

1-    بین جنسیت کتابداران آستان قدس رضوی و میزان آسیب‌های اسکلتی عضلانی ناشی از کار، رابطه معناداری وجود دارد.

2-    بین سن کتابداران آستان قدس رضوی و میزان آسیب‌های اسکلتی عضلانی  ناشی از کار، رابطه معناداری وجود دارد.

3-    بین کاردر بخش‌های مختلف کتابخانه آستان قدس رضوی و میزان آسیب‌های اسکلتی عضلانی ناشی از کار، رابطه وجود دارد.

 

روش پژوهش

این پژوهش ،‌ توصیفی پیمایشی است و به منظور بررسی آسیب های اسکلتی عضلانی کتابداران آستان قدس رضوی از نظر اصول ارگونومی انجام شده است .

 

جامعه آماری ، حجم نمونه و شیوه نمونه گیری

جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه‌ کتابداران آستان قدس رضوی شهر مشهدبود که در زمان انجام تحقیق حداقل یک سال سابقه کار در این سازمان را داشتند و جزء کارکنان مقطعی نبودند. هم چنین نواقص مادرزادی یا آسیب های ناشی از حوادث در خارج از محیط کار در این تحقیق مورد ارزیابی قرار نگرفت. بر این اساس و طبق لیست دریافتی از کارگزینی سازمان کتابخانه ها  در تاریخ 12/3/92 تعداد کل 325 نفر با شرایط مذکور در کتابخانه‌ آستان قدس رضوی در بخش‌های مختلف مشغول به کار بودند که این بخش‌ها شامل امانت و گردش کتاب، کتابخانه‌ی دیجیتال، سمعی و بصری، کتابخانه‌ی تخصصی، کتابخانه‌های وابسته، اسناد و مطبوعات، نسخ خطی، فناوری اطلاعات و خدمات کتابداری است. برای انتخاب نمونه از شیوه‌ی نمونه‌گیری طبقه‌ایبا تخصیص متناسب استفاده شده است. نمونه‌ی کل تعیین با استفاده از فرمول جدول مورگان به شرح زیر،تعداد 186نفر به دست آمد :

 

 

 

تعیین حجم نمونه مورد نیاز در هر طبقه مطابق با جدول 1 بود.

 

 

 

جدول 1- نحوه‌ تخصیص حجم نمونه به هر کدام از طبقات جامعه

طبقه

حجم جامعه در طبقه

نسبت تخصیص

حجم نمونه در طبقه

1) امانت و گردش کتاب

85

 

47

2) کتابخانه دیجیتال

22

 

12

3) سمعی و بصری

17

 

10

4) کتابخانه‌ی تخصصی

27

 

17

5) کتابخانه‌های وابسته

60

 

34

6) اسناد و مطبوعات

25

 

15

7) نسخ خطی

32

 

18

8) فناوری اطلاعات

15

 

10

9) خدمات کتابداری

42

 

23

مجموع

325

1

186

ابزار گردآوری اطلاعات

داده های پژوهش به وسیله پرسشنامه ای  شامل مقدمه ای برای روشن ساختن هدف تحقیق و راهنمای تکمیل وسه بخش شامل :بخش اول با 6 سوال در مورد  مشخصات جمعیت شناختی،  بخش دوم : 9 سوال استاندارد نوردیک و بخش سوم:  6 سوال  درباره  میزان مرخصی ، میزان مراجعه به مراکز درمانی به علت بیماری اسکلتی-عضلانی ناشی از کار و میزان مطالعه در موردعلم ارگونومی گردآوری و استخراج گردید. تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت گرفت و از نرم افزار اکسل و اس.  پی.  اس.  اس. برای تجزیه و تحلیل داده ها و نیز آزمون t استودنت ، F و نیز ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد .

روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها

به منظور تعیین روایی پرسشنامه، از نظر سه نفر از اساتید رشته علم  اطلاعات و دانش شناسی و نیز دو نفر  از اساتید  بهداشت حرفه ای  استفاده شد. پایایی پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ محاسبه و ت‍ائید گردید  (مقدار 762/0 به دست آمد) و پرسشنامه ها در نیمه اول سال 1392توزیع شد .

 

پیشینه پژوهش

شهرکی(1392) پژوهشی را با هدف ارتباط شرایط ارکونومیک و آسیب‌های جسمی ناشی از کار با فرسودگی شغلی در کتابداران شهرستان زابل انجام داد. این پژوهش به روش پیمایشی انجام شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد بین درد در ناحیه شانه ووضعیت بدنی، ‌همچنین بین شرایط محیط کار و درد در ناحیه فوقانی پشت ارتباط معناداری وجود دارد. همچنین نتایج نشان می‌دهد که مشخصات جمعیت شناختی (سن، تاهل، جنس، ساعت کار) تاثیری بر آسیب‌های جسمی ناشی از کار ندارد.

قلی زاده( 1389) در پژوهشی تحت عنوان تعیین آسیب‌های جسمی ناشی ازکار از نظر اصول ارگونومی در میان کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی شهر اصفهان که بصورت توصیفی- پیمایشی از طریق پرسشنامه انجام داد و کلیه کتابداران جامعه مورد بررسی این تحقیق 150نفر بودند و به این نتایج دست یافت: بین سن، سابقه کار و انجام فعالیت ورزشی با آسیب‌های ناشی ازکار در جامعه مورد بررسی رابطه معناداری وجود دارد ولی بین جنس، ساعات کار روزانه و تجهیزات کتابخانه و شرایط محیط کار با آسیب‌های ناشی از کار در میان کتابداران مورد مطالعه رابطه معناداری وجود ندارد. میانگین آسیب‌های جسمی کتابداران از نظر اصول ارگونومیکی در میان کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر اصفهان در 12ماه، 42/41%بوده است. میانگین مراجعه کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر اصفهان در 12ماه، به پزشک 2/6%بوده است که بیشترین مراجعه به پزشک عمومی 4/4% و کمترین مراجعه به مراکز فیزیو تراپی 2/0%بوده است.

عبدی آذر(1388) در پژوهشی با عنوان بررسی ارگونومیک و آسیب‌های جسمانی ناشی از محیط کار کتابخانه‌های مرکزی دانشگاهی مستقر در شهر تهران انجام شد. جامعه پژوهش شامل 13 کتابخانه مرکزی دانشگاه‌های دولتی شهر تهران بود. ابزار گردآوری اطلاعات این پژوهش پرسشنامه بود. خلاصه‌ای از نتایج تحقیق به شرح ذیل می‌باشد. انواع آسیب‌های جسمی ناشی از کار به ترتیب فراوانی در کتابداران عبارتنداز: در گردن(53درصد)، شانه و کتف(42درصد)، چشم (39درصد)، دست و مچ(38درصد)، پشت فوقانی(29درصد)، انگشتان(26درصد)، ران و زانو(25درصد)، پشت تحتانی(15درصد)، سر(12درصد). . . . و بالاخره گوش(5درصد). کتابداران آسیب دیده به تفکیک نوع کار و محل کار عبارتنداز: خدمات فنی(32درصد) بیشترین، در بخش اطلاع رسانی(25درصد)، دربخش تهیه و سفارش(16درصد)، در بخش امانت(14درصد)، دربخش منابع دیداری و شنیداری(15درصد)و. . . . بیشترین عوامل موثربر آسیب‌های ناشی از کار به ترتیب فراوانی عبارتنداز: استاندارد نبودن تجهیزات(5/26درصد)، زیاد نشستن پشت رایانه(19درصد)، کارزیاد(16درصد)، جابجایی کتاب(15درصد)، سر پاایستادن و حرکت(3درصد)، بی تحرکی(13درصد)و. . . در این بررسی فاکتورهای مختلفی از قبیل جنسیت، سابقه کار، بخش محل کار، ساعت کار با کامپیوتر، استانداردبودن محیط کار و میزان تحصیلات در رابطه با ایجاد آسیب‌های جسمی ناشی از کار مورد بررسی قرار گرفتند. که نتایج نشان داد جنسیت، سابقه کارو میزان تحصیلات کتابداران  با میزان آسیب‌های جسمی ارتباطی ندارد اما ساعت کار با رایانه، بخش محل کار و ساعت کار با کامپیوتر با میزان آسیب‌های جسمی ارتباط دارد.

میرمحمدی(1388) در مقاله با عنوان بررسی اختلالات اسکلتی– عضلانی در کاربران رایانه در مقایسه باسایر کارکنان اداری که بصورت مقطعی از طریق پرسشنامه برروی 72 نفر کاربران رایانه و 145 کارمند اداری (گروه شاهد)انجام شد نتیجه گرفت کار با رایانه از مشاغل پرخطر محسوب می‌شود که موجب ایجاد اختلالات اسکلتی و عضلانی می‌شود و فراوانی این بیماریها در کاربران رایانه بیشتر از سایر کارمندان اداری است.

 

 

در خارج از ایران نیز پژوهش‌هایی در این زمینه انجام شده است. یافته های پژوهش مشابهی که تویوسی[5] (2012)  بر روی 240نفر ازکارکنان دانشگاه نیجریه انجام داد ؛ نشان داد ،‌ رعایت نکردن شرایط ارگونومیک ،‌در استفاده از رایانه ،‌ فقدان آموزش مناسب ‌ و عدم استفاده از رویه های مناسب در بهره گیری از رایانه ،‌موجب گردیده است که 70درصد ،‌ افراد جامعه پژوهش دارای ناراحتی های اسکلتی عضلانی در ناحیه گردن ، شانه ،‌پشت و مچ دست بودند .

تورنکویس[6] (2009) تاثیر عوامل فیزیکی و روانی – اجتماعی مرتبط با کار بر اختلالات اسکلتی و عضلانی کاربران رایانه در دو گروه زنان و مردان را مورد بررسی قرار دادند. که این مطالعه بصورت مقطعی و بر اساس پرسشنامه صورت گرفت. و جامعه مورد مطالعه شامل کاربران رایانه از جمله مدیران، منشی ها، کتابداران، تایپیست هاو ... بودند. داده‌های به دست آمده نشان داد که علایم اسکلتی– عضلانی ناشی از وضعیت‌های بد کاری در زنان دارای شیوع بیشتری نسبت به مردان است. و همچنین مشخص شد که بین علایم و عوامل فیزیکی و روانی – اجتماعی ارتباط معنی داری وجود دارد.

ووه[7] و همکاران (2009) به تشخیص مهم ترین ریسک فاکتورهای ارگونومیک برای سه گروه از کاربران رایانه در تایوان پرداختند جامعه این مطالعه، 50نفر از کارکنان دانشگاه، 310 نفر برنامه نویس و 37نفر صندوق دار بودند. برای مشخص کردن ریسک فاکتورهای ارگونومیک از چک لیست سازمان بهداشت و ایمنی حرفه‌ای و برای ارزیابی سطح اختلالات جامعه پژوهش از پرسشنامه نوردیک استفاده شد که یک پرسشنامه اسکلتی –عضلانی است. نتایج این پژوهش نشان داد که حالت بد گردن و شانه، مدت اشتغال وسن، از عوامل مهم ایجاد کننده اختلالات عضلانی بودند. بیشترین شکایات مربوط به چشم 74% بود و پس از آن شکایات مربوط به گردن 69% و شانه راست 68%مشاهده شده است.

 یافته های پژوهش

پس از ورود داده ها در نرم افزار و استفاده از شاخص های آمار توصیفی (میانگین،‌ واریانس، انحراف معیار) و انجام آزمون های لازم ،‌ نتایج زیر استخراج شد .

بر اساس داده های توصیفی و جمعیت شناختی پژوهش حاضر،101نفر (54درصد ) از آزمودنی ها مرد و 85نفر (46درصد ) زن بودند .  میانگین سنی نمونه مورد بررسی 37 با انحراف معیار با انحراف معیار 6سال می باشد .  جوان ترین فرد نمونه 26سال و مسن ترین فرد،‌53 سال سن داشت .

میانگین سابقه کار نمونه مورد بررسی ،‌ 8/12سال با انحراف معیار 1/6 می باشد .همچنین کمترین میزان سابقه کار ،‌3سال و بیشترین میزان آن 30سال بوده است . تعداد 20نفر (11درصد)‌دارای مدرک تحصیلی دیپلم ،60نفر (33درصد) دارای تحصیلات کاردانی و تعداد 78نفر(42درصد)دارای مدرک کارشناسی و28نفر(24درصد) دارای مدرک کارشناسی ارشد هستند.لذا بیشترین فراوانی مربوط به مدرک تحصیلی کارشناسی و کمترین فراوانی مربوط به مدرک تحصیلی دیپلم می باشد . 

در پاسخ به پرسش اول پژوهش ،‌ در رابطه با میزان  آسیب‌های اسکلتی‌عضلانی کتابداران آستان قدس رضوی ،‌ با استفاده از پرسشنامه استاندارد نوردیک  می توان اظهار داشت ؛ در طی 12 ماه منتهی به زمان پاسخگویی به پرسشنامه، بیش‌ترین درصد ناراحتی‌ها و مشکلات برای پاسخگویان، در ناحیه‌ی گردن 76 نفر(41درصد) و پس از آن به ترتیب در ناحیه نشیمن و کمر63نفر(34درصد) ،مچ دست 52نفر(28درصد)، آرنج 47نفر(52درصد)‌،‌ شانه 45نفر(24درصد)‌، پشت 38نفر(20درصد)، زانو21نفر(11درصد)،پا 14نفر(8درصد)‌، ران 9نفر(5درصد) وجود داشته است. همچنین در حال حاضر ، بیشترین آسیب ها مربوط به ناحیه گردن 93نفر(50درصد)، مچ دست و شانه ها 60نفر(32درصد)‌، نشمن و کمر58نفر(21درصد)، پشت 54نفر(29درصد)، آرنج 43نفر(23درصد)،‌زانو33نفر(18درصد)، پا 27نفر(15درصد)، ران 17نفر(10درصد) است.    

جدول2- میزان آسیب های اسکلتی-عضلانی کتابداران سازمان کتابخانه ها

ناحیه‌ی بدن

وجود مشکلاتی نظیر درد، ناراحتی و در 12 ماه گذشته

وجود مشکلاتی نظیر درد،
ناراحتی و در حال حاضر

خیر

بله

خیر

بله

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

گردن

110

59

76

41

93

50

93

50

شانه‌ها

141

76

45

24

126

68

60

32

مچ دست

139

75

47

25

143

77

43

23

پشت

134

72

52

28

126

68

60

32

 

148

80

38

20

132

71

54

29

نشیمن و کمر

123

66

63

34

128

69

58

21

یک یا هر دو ران

177

95

9

5

168

90

18

10

یک یا هر دو زانو

165

89

21

11

153

82

33

18

یک یا هر دو پا

172

92

14

8

159

85

27

15

بررسی متغیر میزان آسیب‌های اسکلتی‌-‌عضلانی از میانگین‌گیری پاسخ‌های افراد حاضر در نمونه به 9 سوال پرسشنامه استاندارد نوردیک با طیف (بلی و خیر)‌ به دست آمد. چون امتیازات همگی این سئوالات 0 یا 1 است، بنابراین مقادیر این متغیر نیز بین 0 تا 1 خواهد بود و هم چنین سطح متوسط (میانه ) آن 50/0 است. در جدول 3 آماره‌های توصیفی این متغیر آمده است.

جدول 3- میزان آسیب‌های اسکلتی- ‌عضلانی کتابداران سازمان کتابخانه‌ها 

متغیر

تعداد

میانگین

حداقل

حداکثر

انحراف معیار

آسیب‌‌های اسکلتی‌ـ‌عضلانی

186

24/0

00/0

78/0

19/0

           

 

با توجه به جدول 3 ملاحظه می‌شود که برای 186 کتابدار انتخاب ‌شده در نمونه‌ی پژوهش، میانگین آسیب‌های اسکلتی- ‌عضلانی 24/0 است. با توجه به آن که سطح متوسط این متغیر 50/0 است (همان طور که در بالا ذکر شد)، لذا میزان آسیب‌های اسکلتی- ‌عضلانی کتابداران حاضر در نمونه کم‌تر از سطح متوسط است. هم چنین حداقل میزان آسیب‌های اسکلتی- ‌عضلانی صفر است که یعنی افرادی در نمونه‌ی انتخابی وجود داشته‌اند که به هیچ ناراحتی اسکلتی- ‌عضلانی (چه در 12 ماه منتهی به زمان پاسخگویی به پرسشنامه و چه در زمان پاسخگویی) دچار نبوده‌اند.

‌ در رابطه با میزان مرخصی کتابداران به دلیل بیماری های اسکلتی عضلانی با توجه به  نمودار1 می‌توان دید که 147نفر از افراد جامعه نمونه  (79 درصد) در طول دوره خدمت خود هیچ گاه به علت ابتلا به اختلالات اسکلتی- ‌عضلانی به مرخصی نرفته‌اند. اما تعداد 30نفر(16درصد)‌ از مرخصی استعلاجی به دلیل بیماری های اسکلتی عضلانی استفاده کرده اند . با توجه به این که بعضی افراد ،‌ بیشتر از یک روز از مرخصی استفاده کرده اند ،‌ مجموع روزهایی که افراد جامعه نمونه  از مرخصی استفاده کرده اند 39 روز است .بیش‌ترین میزان مرخصی به علت بیماری های اسکلتی- عضلانی 4 روز بوده که میزان قابل توجهی است.

 

نمودار1- میزان مرخصی به دلیل ابتلا به بیماری های اسکلتی عضلانی در کتابداران

با توجه به جدول 4 مشاهده می‌شود که بیش از دو سوم افراد نمونه (70 درصد) اظهار کرده‌اند که در مورد علم ارگونومی اطلاعاتی دارند .تتایج جدول نشان می دهد. تعداد 45نفردوره آموزشی در زمینه ارگونومی شرکت داشته‌اند و تعداد 42 نفربا شرکت در جلسات  سخنرانی در زمینه ارگونومی اطلاعاتی کسب کرده‌اند.این نتایج نشان دهنده توجه کتابخانه ها آستان قدس رضوی ، به آموزش ارگونومی است .

جدول 4- وضعیت اطلاع پاسخگویان درباره‌ی علم ارگونومی

وضعیت مطالعه

فراوانی

درصد فراوانی

عدم مطالعه

56

30

مطالعه کتاب یا مقاله

35

81/18

مطالعه در اینترنت

38

43/20

شرکت در دوره آموزشی

45

19/24

شرکت در جلسات سخنرانی در سازمان

42

58/22

جمع

186

100

 

استنباط فرضیه‌ی اول

برای استنباط این فرضیه، ‌از آزمون t برای دو گروه مستقل استفاده شد ، که در آن  و  میزان ابتلا به آسیب‌های اسکلتی- ‌عضلانی ناشی از کار به ترتیب در بین مردان و زنان کتابخانه آستان قدس رضوی است.  نتایج آن در جدول 4 نشان داده شده است.

جدول5- آزمون t-استودنت مستقل برای فرضیه‌ی چهارم تحقیق

میزان آسیب‌های
اسکلتی-عضلانی بر اساس جنسیت

شاخص‌های توصیفی

مقدار آماره‌ی t

تعداد درجات آزادی

مقدار معنی‌داری

تعداد

میانگین

انحراف معیار

مردان

101

23/0

19/0

26/1-

77/176

210/0

زنان

85

26/0

19/0

با توجه به جدول 5 ملاحظه می‌شود مقدار معنی‌داری آزمون مربوطه 210/0 به دست آمده که از سطح معنی‌داری پژوهش (05/0) بزرگ‌تر است. این یعنی فرضیه‌ صفر در سطح 05/0 پذیرفته  می‌شود‌، پس می‌توان گفت بین جنسیت کتابداران آستان قدس رضوی و میزان  آسیب‌های اسکلتی- ‌عضلانی ناشی از کار، تفاوت معنی‌داری وجود ندارد.

استنباط فرضیه‌ دوم

به دلیل کمی بودن هر دو متغیر،  برای آزمون این فرضیه از آزمون همبستگی پیرسون استفاده خواهد شد که نتایج آن در جدول شماره 5 آمده است.

جدول6- رابطه بین سن کارمندان و میزان آسیب‌های اسکلتی -عضلانی

متغیرها

ضریب همبستگی پیرسون

تعداد

مقدار معنی‌داری

آسیب‌های اسکلتی-عضلانی
و سن

059/0

186

424/0


با توجه به جدول 6ملاحظه می‌شود مقدار معنی‌داری آزمون مربوطه 424/0 به دست آمده که از سطح معنی‌داری این پژوهش (05/0) بزرگ‌تر است. بنابراین، فرضیه‌ی صفر در سطح 05/0 پذیرفته می‌شود، پس می‌توان گفت بین سن کتابداران آستان قدس رضوی و میزان آسیب‌های اسکلتی‌-‌عضلانی. ناشی از کار، رابطه‌ی معنی‌داری وجود ندارد.

استنباط فرضیه سوم:

برای آزمون این فرضیه‌ها از تحلیل واریانس یک‌ طرفه آنوا استفاده شد. در جدول7 مقدار معنی‌داری 507/0 گزارش‌شده که از سطح معنی‌داری 05/0 بزرگ‌تر است.  بنابراین می‌توان گفت بین کاردر بخش های مختلف کتابخانه آستان قدس رضوی و ابتلا به آسیب‌های اسکلتی- ‌عضلانی رابطه معنی‌دار وجود ندارد.

جدول 7- رابطه بین نوع کار کتابداران سازمان کتابخانه‌ها و میزان  آسیب‌های اسکلتی-عضلانی

میزان آسیب‌های اسکلتی-عضلانی بر اساس کار در بخش های مختلف

شاخص‌های توصیفی

مقدار آماره‌ی F

تعداد درجات آزادی

مقدار معنی‌داری

تعداد(نفر)

میانگین

انحراف معیار

بخش امانت

48

28/0

22/0

913/0

8/177

507/0

کتابخانه‌ی دیجیتال

14

22/0

14/0

سمعی و بصری

10

19/0

16/0

کتابخانه‌ی تخصصی

16

27/0

25/0

کتابخانه‌ی وابسته

34

25/0

20/0

اسناد و مطبوعات

14

27/0

20/0

نسخ خطی

17

24/0

19/0

فناوری اطلاعات

9

 

17/0

12/0

خدمات کتابداری

24

18/0

15/0

 خلاصه یافته ها، بحث و نتیجه گیری

میانگین آسیب‌های اسکلتی- ‌عضلانی کتابداران آستان قدس رضوی ، 24/0 است، که کمتر از حد متوسط است.لذا آسیب های اسکلتی عضلانی در جامعه مورد پژوهش ،کمتر از میزان متوسط آسیب های اسکلتی عضلانی سایر کتابداران است . مقایسه این یافته ها با یافته های پژوهش قلی زاده که به بررسی آسیب‌های جسمی ناشی ازکار در  کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی شهر اصفهان پرداخت و میزان این آسیب ها را 42/41درصد اعلام کردو پژوهش تویوسی که 70درصدجامعه پژوهش را مبتلا به آسیب های اسکلتی عضلانی گزارش کرد ؛ قابل تامل است . بیشترین آسیب اسکلتی –عضلانی در ناحیه‌ی گردن (5/54%)مشاهده شد و کم‌ترین آسیب اسکلتی –عضلانی، در ناحیه‌ی یک یا هر دو ران (5/11%) گزارش شد. به طور کلی بیشترین  آسیب‌های اسکلتی-عضلانی، در ناحیه‌ی بالاتنه (گردن، شانه‌ها، آرنج‌ها، مچ دست و کمر) مشاهده شد. عبدلی آذر  و قلی زاده  ‌نیزدراین زمینه، به نتایج مشابهی دست یافتند.

بیش‌ترین میزان مرخصی  به دلیل اختلالات اسکلتی- ‌عضلانی به مرخصی  4 روز بوده که میزان قابل توجهی است.

 بین ویژگی های جمعیت شناختی جامعه مورد پژوهش(سن و جنسیت )با میزان آسیب‌های اسکلتی‌-‌عضلانی. ناشی از کار، رابطه‌ی معنی‌داری وجود ندارد. این یافته ها با یافته های پژوهش  پژوهش قلی زاده ‌، اعلم الهدایی و شهرکی همسو است. در حالی که با نتایج پژوهش ویو و همکاران و تورنکویس مغایرت دارد. این نتیجه را می توان ناشی از پایین بودن میانگین سنی جامعه مورد پژوهش دانست .

همچنین،  بین کاردر بخش های مختلف کتابخانه آستان قدس رضوی و ابتلا به آسیب‌های اسکلتی- ‌عضلانی رابطه معنی‌دار وجود ندارد. این رابطه را می توان ناشی از جابجایی کتابداران در بخش های مختلف کتابخانه دانست .‌

 پیشنهادهای پژوهش

چنانچه مدیران سازمان کتابخانه ها از میزان آسیب های اسکلتی –عضلانی ناشی از کار در میان کتابداران و چگونگی مبارزه با این معضل آگاهی داشته باشند، بدون شک بهتر می توانند در رفع مشکلات کارکنان این سازمان، برنامه ریزی کنند.بنابراین  ‌پیشنهادهای کاربردی زیر، که متناسب با امکانات و مقدورات کتابخانه آستان قدس رضوی   می باشد مطرح شده ، در ذیل به اختصار بیان می شود.

1-      برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه مدت در زمینه ارگونومی به صورت کارگاه و یا کلاس‌های آموزشی در سطح کتابخانه   با استفاده از اساتید علم ارگونومی

2-      تهیه بروشورهای مناسب جهت راهنمایی کتابداران در به کارگیری علم ارگونومی و توزیع این بروشورها در مقاطع زمانی مختلف

3-      نصب پوسترهایی با موضوع ارگونومی با تصاویر مناسب  در محل  کار کتابداران، در مقاطع مختلف زمانی

4-      جابجایی کتابداران بخش‌هایی از کتابخانه که تراکم مراجعه کنندگان بیشتر است.

5-      استفاده از مشاوران بهداشت حرفه‌ای در زمینه تهیه تجهیزات کاری به خصوص تهیه تجهیزات رایانه‌ای

6-      از آن جا که کاربر رایانه ممکن است با وجود آشنایی با نرمش‌های مناسب،  انجام حرکات حین کار را فراموش کند؛ استفاده از نرم افزارهایی که در زمان مشخص، روی صفحه رایانه ظاهر می‌شوند و انجام حرکات  نرمشی را یادآوری می‌کنند، مفید به نظر می‌رسد.[8]



      1-Manual

2- Occupational Safety and Health Administration (OSHA)

3-Fanello and Jousset

    [4]- Ergonomics

1-Toyosi

2-Tornqvist

3- wuh

1-    نمونه این نرم افزار‌ها نرم افزار نارسیس است که به صورت رایگان از آدرس ذیل قابل دریافت است. http://www. narcisoft/NEHom. asp

 

شهرکی، سمیه (1392). بررسی ارتباط شرایط ارگونومیک و آسیب‌های جسمی ناشی از کار با فرسودگی شغلی در کتابداران شهرستان زابل، ‌پایان نامه کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی، ‌دانشگاه پیام نور مشهد.
عبدی آذر، شهرام(1388).بررسی ارگونومیک و آسیب‌های جسمانی ناشی از محیط کار کتابداران کتابخانه‌های مرکزی دانشگاهی مستقر در شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
قلی زاده، ندا (1389). تعیین آسیب‌های جسمی ناشی از کار از نظر اصول ارگونومی درمیان کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی شهراصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاداسلامی تهران شمال.
میرمحمدی، جلیل و دیگران (1386). ارگونومی در محیط اداری و کار با کامپیوتر. تهران: کتاب فرزانه.
 
Fanello S. ; JoussetN. (2006). Evaluation of atrainingprogram for theprevention  of lower backpain among hospital employees. Nurse Health Sci, (1-2), 51-4, 200safety”, Pediatric Clinics of North America, Vol. 53, No. 6, pp. 1105-1119, December
Karasek R. A. , Job Content Questionnaire and user’s guide, University of South  california, 1985
Maul A, Laubli T, Klipston A, Krueger H, Course of Low Back Pain Among Nurses: ALongitudinal Study Across Eight Years, Occup Environ Med 2003: 60: 497-503.
Toyosi Ayodeji Labeodan, Isaac; O Olaseha, Olubukola; A Olaleye (2013)
enginerian Computer Ergonomic Practices and Musculoskeletal Complaints Among Computer Users in a Nigerian University Community. jornal of medical rehabilitation;, v.16 n.
Wu H, Lin Y, Chen H, Wang C. (2009). Key risk factors associated with musculoskeletal disorders in computer work[Online]. cited  Nov 10