کتب خطی کتابخانه آستان قدس رضوی همانند هر کتابخانه ای در اکناف عالم ، حافظه زنده تاریخ و فرهنگ زادگاه خویش است و شایستة افتخار و مباهات ملّت و امّت و به بیانی، خاطرات نسخه ها، رافع خطرات فرهنگی است اگر به نحو روشن و هدفمند زر شناسی گردد .
زیرا مسلم آنکه خطوط چهره علوم به تلاش تاریخی جماعت کاتبان، مذّهبان، جلدسازان در حوزه های استنساخ ترسیم یافته و راز ماندگاری میراث ارزشمند مکتوب ما، در گرو بیداری و دلبستگی کتابداران، واقفان و خازنان کتابخانه هاست.
از این رهگذر، خاطرة سال 327 هـ . ق. در تاریخ پیدایش کتابخانه حضرت شمس الشموس علیه آلاف التحیة والثناء بعد از گذشت هزار و اند سال ، هنوز شیرین، شکوفا و دیرپاست .
ازین برهه تاریخی ـاقدم مستندات وقفنامه ای برآن مهر گواه زده است ـ قرآن خانه مبارکه رضوی بنا به نیاز و ارادت مؤمنان زائر و مجاور علوی در جوار مضجع منوّر مطهّر امام غریب ، غریب نماند و هماره علاوه بر رونق افزون در مرور دهور، به تدریج کتب احادیث و تفسیر و تجوید وعقاید و کلام و غیر اینها در میان رف ها و قفسه ها ، مصاحف شریفه را همراهی کرده اند.
بنابراین وجود استوار و مستمرِ کتابخانه و شوق و ابتهاج زیارت مصاخف شریفه و کتب نفیسة موجودِ وقفی ازمنة دور تا زماننا هذا، سدّ عظیمی است بر تأسف عمیق دانشیان بر فقدان ده ها کتابخانه کوچک و بزرگ ، شخصی و عمومی ایران و اسلام که در تهاجمات ویران شده اند.
با غفلت آگاهانه از نقل ارقام و آمارِ موجودی نسخه ها ـ ذکر تعدادآنها مکررا در گزارشات آمده است ـ در نگاه کلی و جامع ، نسخه های متنوع در موضوعات علوم ادیان و ابدان ، موزه ای نامحسوس اما مستند و نفیس هنرهای کتابت ، تذهیب و تجلید تا مرکب سازی و رنگ شناسی، در معرض زیارت و پژوهش است از طرف دیگر، کثرت کتبی که در مشهد الرضا نسخه برداری شده آنچنان چشم نواز می نماید که عشق به حفاظت و صیانت آنها توسط اراتمندان ساحت اقدس رضوی (ع) را صد چندان تا جائیکه علمای بزرگ قرون گذشته ، نسخه های ممهور کتابخانه رابه محض رویت از اکناف و بلاد دور و نزدیک حتی با پرداخت وجه آن به محل وقف عودت داده اند.
اما ارزش پنهان گنجینة آستان قدس رضوی از آنجاست که نسخه های خطی همگام با حفظ علوم و دانش انسان و جهان ، امانت دار خطوط علماء و دانشمندان و خوشنویسان بویژه یادداشتهای مالکان، قاریان و واقفان در اوراق صدر و ذیل متن کتاب و مصاحف شریفه است که بی شک شامل وقایع ، رخدادها، وفیات علماء ، حوادث و بلایای طبیعی، وقفنامه ها، تملّک ها، قراآت و سماع ، اجازات و بلاغهای کثیری است که طبعا توجه مضاعف را می طلبد زیرا در مطاوی آنها، دقایق نسخه شناسی مانند خط و کاغذ شناسی ، جلد سازی و حتی آئین نامة امانت کتاب تصریح و رعایت می شده است .
بر اساس همین ارزشهای آشکار و نهان نسخه هاست که کارشناسان محقّق کتابخانه از آغاز قرن 14 شمسی با اطلاعات وسیع و صحیح از معارف اسلامی و با یاری فکر روشن و نگارش قوی ، اولین قدمهای فهرستنگاری را در ایران بنیان گذاری کردند و کتبی به زیور طبع آوردند که "کشف الظنونی" شد بهمراه "وفیات الاعیانی" .
این همه دلیلی است بر آنکه بی اختیار کمال حق شناسی و احترام خویش را به پیشگاه گنجینه داران، واقفان و حافظان جریان شور انگیز تاریخ علم و اخلاق و حکمت و عرفان عرضه بداریم. والسلام من اتبع الهدی .
)