سرسخن: پژوهش در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس پژوهش سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی


پژوهش و پژوهشگر سنگ بنای پویایی و بالندگی هر جامعه است و رشد علم بشر نتیجه جویندگی اهل علم. به گذشته نگاه می کنیم تا امروزمان را بهتر کنیم و وضعیت حال را بررسی می کنیم تا فردایمان را بهبود و ارتقا ببخشیم. سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی که خود پدید آمده عشق و علاقه پژوهشگران واقف کتاب از اعصار گذشته به ساحت قدسی امام هشتم (ع) است در خدمت اهل علم و پژوهش قرار گرفته و درسایه عنایت و حمایت آن امام همام، روز به روز در ارائه خدمت به دانش و دانشوران توسعه یافته است. کتابخانه ای که با وقف یک کتاب شکل گرفته، امروزه دریایی از منابع پژوهشی را در دل خود جای داده است؛ منابعی گوناگون از نسخ خطی و اسناد وکتاب های چاپ سنگی تا منابع جدید اطلاع رسانی یعنی مطبوعات و کتاب های چاپی و نسخه های دیجیتالی به زبان های مختلف؛ همچنین انواع اشیاء تاریخی و موزه ای که آینه تمام نمای فرهنگ و هنر اسلامی و ایرانی است. کافی ست با هر اسم و عنوانی اهل پژوهش باشی و در این دریا بیابی آنچه را می خواهی.

نگاهی به تاریخچه مستند انتشار آثار پژوهشی به شکل نوین در کتابخانه آستان قدس رضوی، ما را به انتشار اولین فهرست در سال 1305 رهنمون می شود و کتاب «راهنمای موزه آستان قدس » که به کوشش روح الله صمدی در1334 ش منتشر شد گام دیگری درحوزه پژوهش بود و اولین گام درحوزه پژوهش‌های موزه ای آستان‌قدس و معرفی ارزش های تحقیقاتی منابع آن.

   گام بعدی درزمینه پژوهش را محمد مهران نایب التولیه وقت آستان قدس رضوی با پایه گذاری مجله« نامه آستان قدس»درسال 1339 شمسی برداشت. این اقدام، تلاشی جهت هماهنگی برای پژوهش در همه حوزه های غنی از میراث فرهنگی ایران اسلامی درآستان قدس بود؛ چراکه مقالات منتشر شده دراین مجله شامل مطالبی راجع به معرفی ابنیه آستان قدس ومعماری آن، معرفی نسخه های خطی، معرفی اسناد و معرفی اشیاء موزه‌ای می باشد. این نشریه اگرچه مستقیماً در سازمان کتابخانه آستان قدس رضوی منتشر نمی شد، اما مطالب آن عمدتا راجع به منابع فرهنگی سازمان می باشد. بعد از آن شاهد انتشار پژوهش هایی در فاصله سال های 1347 تا 1356 از قبیل راهنمای گنجینه قرآن، مشهد طوس، راهنما یا تاریخ و توصیف دربار ولایتمدار رضوی(ع)، ترجمه و شرح نهج البلاغه، شمس الشموس یا انیس النفوس، فرهنگ لغات قرآن، آستان قدس رضوی دیروز و امروز توسط کتابخانه آستان قدس رضوی هستیم.

   بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، رویکردهای پژوهشی نوینی در سازمان ایجاد شد. شاهد این مدعا انتشار کتاب هایی از قبیل: اصول مقدمات کتابداری، کتابنامه انقلاب اسلامی، روش تحقیق و تصحیح کتابهای خطی، فهرست مقالات مربوط به خراسان (جلد اول و دوم)، نگاهی به موزه مرکزی آستان قدس رضوی، گنج هزارساله، ترمیم ونگهداری کاغذ، نقش عوامل بیولوژیک در فرسایش کاغذ و چندین اثر دیگر می باشد. دراین فاصله، فهرست های نسخ خطی نیز تهیه و منتشر شدند که جلد یازدهم آن در حال حاضر منتشر شده است. انتشار فهرست روزنامه ها و مجلات گام مؤثر دیگری در زمینه معرفی منابع در سازمان بود که جلد اول آن در سال 1361به اهتمام محمد جوان و فهرست روزنامه های موجود در آرشیو مطبوعات در سال 1364 توسط اسماعیل پورقوچانی و در سال 1368 جلد دوم فهرست مجلات توسط ایشان به نشر سپرده شد. در کنار این فهرست ها، مجموعه‌ای به نام« فهرست مندرجات نشریات » توسط آرشیو مطبوعات، طی سال‌های 1363 تا 1374 در 12 دوره شامل 47 شماره منتشر ‌شد. پژوهش بر روی اسناد، با ایجاد اداره اسناد و بخش پژوهش در سال 1376 برداشته شد و برای معرفی اسناد آستان قدس؛ تهیه و انتشار مجموعه مقالات با عنوان « دفتراسناد» در دستورکار این اداره قرار گرفت و با انتشار گزیده هایی از اسناد در قالب های موضوعی به معرفی اسناد پرداخت.

 
تشکیل شورای پژوهش وانتشارات نقطه عطف پژوهش در سازمان
 

   با توجه به گسترش منابع انسانی توانمند در عرصه پژوهش در سازمان، همچنین توسعه امکانات تحقیقاتی و در راستای سیاست توسعه‌ی پژوهش در آستان قدس که از ابتدای دوره انقلاب اسلامی در اداره این آستان مقدس شکل گرفته و توسعه یافته بود، شورای پژوهش با رویکرد جدید پژوهشی، در تیرماه سال 1379 شکل گرفت. بالاترین مرجع سازمانی، ریاست این شورا را به عهده دارد و این دلیل اهمیت پژوهش در سازمان است. اعضای شورا نیز از اساتید دانشگاه و کارشناسان خبره و ارشد سازمان در حوزه پژوهش می باشند.

   هدف این شورا، هدایت و نظام مند کردن فعالیت های پژوهشی پژوهشگران وکارشناسان سازمان به سمت وسوی ضرورت ها وسیاست های سازمانی و هدایت موضوعات پژوهش و انجام آن با استفاده از شیوه های نوین و فناوری‌های ‌جدید و پرورش پژوهشگران تعریف شد. ده سال از تشکیل شورامی گذرد. این شورا تاکنون 170 جلسه تشکیل داده و با انعقاد حدود 80 قرارداد طرح پژوهشی تحولی عظیم را در تاریخ سازمان ایجاد کرده است. از انتشارات سازمان در این دوره که زیر نظر شورای پژوهش منتشر شده است می توان به چکیده نامه مقالات خراسان، فهرست نسخه‌های خطی اهدایی حضرت آیة‌الله خامنه‌ای مدظله‌العالی، مقاله نامه امام رضا(ع)، فهرست روزنامه ها و هفته نامه ها در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (از آغاز تا پایان 1384)؛ مکتب خانه ها و مدارس قدیم آستان قدس رضوی، گزیده اسناد فرمان ها و رقم های آستان قدس رضوی (صفویه تا قاجاریه) و چند اثر ارزنده دیگر اشاره کرد.

 این شورا در راستای رسیدن به اهداف سند چشم انداز، همه ابزارهای پژوهشی را به کار گرفته تا پژوهش را به جایگاه واقعی اش در این سازمان برساند. از جمله با تأسیس نشریه الکترونیکی شمسه، زمینه ای جدید در جهت گردآوری و نشر مقالات مرتبط با  سیاست های پژوهشی سازمان که توسط کارشناسان سازمان یا سایر مؤسسات علمی و فرهنگی تهیه می شوند ایجاد کرده و باعث شده تا زمینه انتشار جدیدترین پژوهش ها در سریعترین زمان، ممکن گردد. این سازمان هم چنین با ایجاد «انجمن علمی پژوهشگران سازمان» نشست های علمی و پژوهشی را توسط کارشناسان ارشد و خبره خود و سایر سازمان ها و مؤسسات فرهنگی هر دو هفته یک بار برگزار می کند.

این همه نشان از پویایی سازمان در سایه عنایات حضرت حق و حضرت شمس الشموس امام ثامن (ع) دارد.