مقدمه

در تعریف شورای بین‏المللی موزه‏ها (ایکوم)[1] از نگاه جامعه جهانی کلیه آثار به‌جامانده از سده‏های گذشته اعم از بنا، تزیینات معماری، اشیای کاربردی یا تشریفاتی و سایر اسناد و مدارک تاریخیِ مرتبط با این بارگاه باعظمت به‌عنوان مجموعه‏ای از آثار تاریخی و هنری شناخته می‏شوند و محل ارائه آن موزه نامیده می‏شود. (مصطفی زادگان، 1381،   ص 4-5)[2] بر اساس این تعریف، آستان قدس رضوی، نمونه‏ی شاخصی است که می‌تواند عنوان «موزه» را به خود اختصاص دهد؛ اما آنچه در همین مجموعه به‌طور مشخص به‌عنوان موزه شناخته می‌شود فضاهایی است که اشیاء فرهنگی، تاریخی و هنری را تحت عنوان گنجینه‌های مختلف در خود جای‌داده است.

هرچند تحولات تاریخی، موجب تغییرات اساسی در این مجموعه شده، همچنین برخی آثار اهدایی و وقفی به حرم مطهر دست‌خوش حوادث شده و از بین رفته‏اند، چنانچه هدایایی که شیعیان و دوستداران حضرت رضا (ع) بر این بقعه وقف یا اهداء نموده بودند باقی‌مانده بود، اکنون آستان قدس رضوی کهن‌ترین و نفیس‌ترین آثار دوران اسلامی را در اختیار داشت. (لباف خانیکی، 1378، ص 39-40). از هنگام افتتاح اولین موزه در آستان قدس رضوی منابع تاریخی منتشرشده در این مجموعه هریک اطلاعات اجمالی در مورد آن نوشته‏اند اما بررسی اسناد مکتوب و موجود در آرشیو سازمان کتابخانه‏ها و موزه‏ها نشان می‏دهد که با  این منابع تاریخی اطلاعاتی مستدلتر و جامع‏تر نیز می‏توان ارائه داد. چنان‏که می‏دانیم موزه‏های آستان قدس ابتدا بر اساس اشیایی که برای استفاده یا نگهداری در حرم مطهر امام رضا علیه‏السلام وقف و نذر شده بودند شکل‌گرفته‌اند، اما اسناد موجود نشان می‏دهند کارشناسانی که متصدی راه‌اندازی این تشکیلات بودند اقداماتی برای تکمیل مجموعه از طریق خریداری نیز انجام داده‏اند. این کارشناسان با مستندسازیِ روشمند و علمی برای مدیریت آثار تاریخی و نفایس موجود برنامه‏ریزی و نسبت به معرفی مجموعه انتخاب‌شده برای نمایش اقدام کردند. برخی از نتایج این فعالیت‏ها راه‌اندازی اولین موزه در آستان قدس رضوی در سال 1324 ش. انتشار کتاب راهنمای موزه آستان قدس در سال 1334 ش؛ و ارزیابی مالی و ارزشیابی تاریخی هنری آثار خزانه به‌منظور تفکیک آثار ارزشمند تاریخی از سایر مجموعه در سال 1338 ش. است. پس از انقلاب اسلامی این موزه توسعه قابل‌توجهی یافت و گنجینه‏های تخصصی و ادارات حفاظت و مرمت آثار فرهنگی و پژوهش و معرفی آثار، همراه با کتابخانه تخصصی هنر و موزه‏داری به آن افزوده شد.

در حال حاضر موزه‏های آستان قدس رضوی شامل چهار ساختمان است که بر اساس تاریخ گشایش آن شامل موزه مرکزی، موزه قرآن و نفایس، موزه مردم‌شناسی و موزه فرش هستند. در این مقاله معرفی گنجینه‏ها بر اساس تاریخ افتتاح هر بخش خواهد بود. لازم به توضیح است، به‌جز موزه فرش و موزه مردم‌شناسی که یک بنا به آن موضوع اختصاص‌یافته است، موزه مرکزی شامل هشت بخش یا گنجینه و موزه قرآن شامل سه بخش است. در متن، واژه «بخش» و «گنجینه» به یک مفهوم به‌کاررفته و عنوان «تالار» نیز برای برخی مجموعه‏های جدیدتر به‌کاررفته است.

شکل‌گیری اولین موزه در آستان قدس رضوی (1350 - 1324 ش.)

منابع تاریخی آستان قدس بیان می‌کنند که خزانه[3] حرم امام رضا علیه‌السلام برای نگه‏داری میراث تاریخی آن، بیش از یک‏صد سال در محلی بین رواق‏های دارالسیاده و دارالحفاظ قرار داشته و ورودیِ آن از صفة غربی دارالحفاظ بوده که در سفرنامه ناصرالدین‌شاه به خراسان در سال 1283 قمری نیز به آن اشاره‌شده است (مؤتمن، 1348، ص 351). در دوره نیابت تولیت محمدولی اسدی (1304 ـ 1314 ش) با ایجاد نظم در همه امور آستان قدس ازجمله اموال فرهنگی و تاریخی، دفتری جدید برای ثبت و ضبط اشیاء تهیه شد (کفائی،1340، ص 55). اسدی در گزارشی که به وزارت دربار در مورد فعالیت‏ها و عملکرد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کلیه مؤسسات و دوایر آستان قدس رضوی می‏نویسد به اصلاح امور خزانه و محلی برای ضبط اشیا به نام موزه نیز اشاره می‏کند. (سوزنچی کاشانی،1387، ص 140-141) و ایده تأسیس موزه‌‏ای برای حفظ، نگه‏داری و نمایش آثار به‌جامانده از دوره‏های تاریخی گذشته در آستان قدس رضوی را مطرح می‏نماید. در سال 1309 و 1311 ش. مکاتباتی از طرف رومانوسکی[4] (تصویر 1) در خصوص اعلام آمادگی برای برپایی موزه آستان قدس در مشهد انجام می‏شود که نایب التولیه وقت به علت فقدان بودجه کافی و ساختمان مناسب موافقت نمی‏کند (س ش. 2/95579.)[5]؛ اما ضرورت تشکیل موزه موجب می‏شود اسدی برای راه‌اندازی آن اقدام به تعیین گروهی متشکل از افراد ذی‏صلاح نماید[6]. وظیفه اعضای گروه این بود که همه‌روزه با تشکیل جلساتی منظم، مکانی مناسب برای تأسیس موزه در محدوده حرم امام رضا علیه‌السلام را در نظر بگیرند؛ دفتر ثبت اشیای خزانه را بررسی و اشیای مناسب برای نمایش در موزه را جداگانه ثبت نمایند؛ همچنین فرش‏های کوچک پارچه را از میان فرش‏های قدیمی و قرآن‏ها و کتاب‏های مناسب از بین منابع کتابخانه آستان قدس را، برای نمایش در موزه انتخاب نمایند. اهمیت این کار موجب می‏شود پروفسور آرتور پوپ برای بازدید از موزه آستان قدس به مشهد سفر کند و اشیا را موردبررسی قرار دهد و به دستور اسدی با وی نهایت همکاری می‏شود (سوزنچی، 1387، ص 142- 143). اسناد و مدارک موجود نشان می‏دهد که باوجوداینکه اشیای انتخاب‌شده در تعدادی ویترین به نمایش درمی‌آید و مورد بازدید افراد مختلف – چه مردم عادی چه افراد فرهیخته و شخصیت‏های فرهنگی و سیاسی – قرار می‏گیرد،[7] (تصویر 2) اما موضوع ساخت بنایی خاص موزه همچنان در دستور کار مسئولین وقت آستان قدس بوده چنان‏که در دوره نیابت تولیت فتح‌الله پاکروان (1314 ـ 1320 ش) این تصمیم عملی و طرح و نقشه یک موزه باشکوه توسط آندره گدار (مدیرکل فنی دپارتمان باستان‌شناسی فرانسه) ترسیم می‏گردد[8] همچنین آیین‏نامه‏ای جامع نیز برای آن تدوین می‏شود. (سوزنچی کاشانی،1387، ص 142 و س ش. اموالی 69426، ضمیمه شماره 101) در سال 1315 شمسی حجره‏های فوقانی شمال غربی صحن نو (آزادی) و جنوب شرقی صحن کهنه (انقلاب اسلامی) که به یکدیگر متصل بوده به خزانه آستانه و محل نگهداری اشیای مازاد بر احتیاج اختصاص یافت. (کاویانیان، 1355، ص 354 و کفایی،1340، ص 55).

تصویر 1. نامه رومانوفسکی به تاریخ 1311 ش.

تصویر 2. دفتر یادداشت موزه مربوط به سال‏های 1316 تا 1321 ش.

ساختمان موزه

در تاریخ دهم آذرماه 1316 ش. برای پایه‏گذاری موزه و کتابخانه دعوت‌نامه‌ای از طریق روزنامه آزادی منتشر می‏شود. (نجف‏زاده، 1390، ص 1 و روزنامه آزادی شماره 1385)(تصویر 3) در چهاردهم آذرماه سال 1316 شمسی سنگ بنای موزه آستان قدس طی تشریفات و مراسم خاصی رسماً گذاشته می‏شود (تصویر 4). (کاویانیان، 1355، ص 308-317 و صمدی، 1334، ص 5-7) و خبر آن در شماره 34 روزنامه آفتاب شرق، به همین تاریخ منتشر می‏شود. (نجف‏زاده، 1390، ص 1) ساختمان موزه (تصویر شماره 3) زیر نظر مهندس کنتراتیف و بیوک قهرمانی (سازمان کتابخانه‏ها موزه‏ها و مرکز اسناد، س ش. 118833، پاسخ‌نامه شماره 5676/ 10867 مورخ 22/4/1330 مشخصات موزه آستان قدس). در قطعه زمینی به مساحت 5700 مترمربع در محل پشت دیوار جنوبی مدرسه علینقی میرزا و صحن نو در مشرق مسجد گوهرشاد، کنار مقبره شیخ بهایی، در سه‌طبقه، یک طبقه زیرزمین و دوطبقه فوقانی به زیربنای 1034 مترمربع از آجر و بتون مسلح آغاز می‏شود و در سال 1321 ش. پایان می‏یابد. در این ساختمان قسمت‏های زیرزمین به انبار و مخزن و طبقات همکف و اول به موزه اختصاص می‌یابد. بعدها نیز در قسمتی از ساختمان طبقه بالا کتابخانه آستان قدس دایر گردید. (صمدی، 1334، ص 7) سرانجام پس از تجهیز ساختمان و ایجاد شرایط مطلوب برای گشایش موزه، در تاریخ 22/9/1324 موزه آستان رضوی افتتاح شد. (تصاویر 5 و 6)

تصویر 3. روزنامه آزادی شماره 1385- 10 آذرماه 1316 ش.

تصویر 4. سنگ بنای موزه مدفون‌شده در پایه بنا (سال 1316 ش.)

تصویر 5. اولین ساختمان موزه آستان قدس رضوی

تصویر 6. اولین ساختمان موزه آستان قدس رضوی (از نمایی دیگر)

اشیای موزه

هم‌زمان با ساخت بنای موزه اقدامات گسترده‌ای برای انتخاب و مستندسازی و مرمتِ اشیایی که قرار بود به معرض نمایش درآید نیز انجام گرفت. در سال 1316 ش. حسن پیما درخواست عکس‏برداری از اشیا موزه را می‏نماید. (س ش.101995.) که مقدمات آن و تهیه فیلم عکاسی در سال 1317 ش. انجام می‏شود. (س ش.102436.) اسناد مکاتبات سال‏های 1318 و 1319 ش. (اسناد مکاتبات سال‏های 1318 تا 1330 به شماره 90376 و س ش. 95437، سال 1319 ش.) نشان می‏دهد که دکتر مهدی بهرامی کارشناس موزه ایران باستان و استاد دانشگاه در حوزه تاریخ هنر و موزه‏داری به‌عنوان مسئول تنظیم و تشکیل موزه تعیین و به‌منظور بررسی شناسایی و مستندسازی آثار موجود در خزانه آستان قدس و تهیه کتاب راهنمای موزه (س ش. 45741 ضمیمه 503)[10] دعوت به همکاری می‏شود. وی طی سفرهای متعدد در مشهد مستقر می‏شود و ضمن بررسی اشیا در انجام عملیات پاک‌سازی و آماده‌سازی آن‏ها برای نمایش فعالیت می‏کند. از اقدامات مهم وی، تهیه آلبومی از تصاویر اشیای موزه‏ای است که در آن عکس‏ها برحسب تقدم و تأخر تاریخی آن‏ها مرتب می‏شود و در زیرقطعات عکس مشخصات اشیاء، جنس، رنگ زمینه، تاریخ و قدمت شیء و تاریخ وقف، اطلاعات هر اثر و وزن آن و دیگر اطلاعات موردنیاز درج می‏گردد. (س ش. 27179 سال 1325 ش.) همچنین از یک کارشناس مرمت قالی‏های قدیمی در پاریس به نام کاپوچیان برای مرمت قالی‏های نفیس دوره صفوی طی سال‏های 1316-1317 ش. دعوت به عمل می‌آید (س ش.102240.) (تصویر 7) و در همین سال قرارداد ساخت ویترین با نجاری به نام جعفر قمی رضوی بسته می‏شود. (س ش. 90106)

طی مدت‌زمان انجام عملیات مستندسازی آثار، تهیه کارت‌پستال از آن‏ها و کتاب راهنمای موزه به سه زبان پیشنهاد و در دستور کار قرار می‌گیرد. در حال حاضر از مجموعه مدارک تهیه‌شده توسط دکتر بهرامی و دیگر متصدیان، تنها کتاب راهنمای موزه باقی‏مانده است که به علت فوت وی، جمع‌بندی نهایی آن توسط روح‌الله صمدی موزه‌دار وقت موزه ایران باستان انجام می‏گیرد و در سال 1334 ش. به چاپ می‏رسد.

تصویر 7. سند شماره 102240، قرارداد با کاپوچیان.

اسناد مکاتبات سال‌های 1318- 1322 شمسی نشان می‌دهد که بهرامی طی این سال‏ها پس از انتخاب اشیا جهت نمایش از بین آثار موجود در خزانه (مانند ظروف و منسوجات) و اشیای موجود در حرم مطهر (مانند کتیبه‌های طلا، درهای چوبی، سنگاب خوارزمشاهی و...) تلاش بسیاری در جهت آماده‌سازی آن‌ها انجام داد و فهرست اموالی آن‌ها را تهیه کرد. (تصویر 8) همچنین خرید برخی آثار و اشیای قدیمی شامل پارچه‌های مخمل و زربفت، قرآن و کتب خطی نفیس و تبادل برخی ظروف سفالین زرین‌فام بسیار نفیس که در بین اشیای موزه ایران باستان مکرر وجود داشت با آثار مکرر در آستان قدس رضوی را به متولیان امر پیشنهاد داد و پیگیری نمود. (س ش.95115.) اقداماتی برای تهیه آلبوم عکس اشیا جهت کارشناسی و تعیین قدمت اشیا (س ش.95130.) و شناسنامه آثار، تهیه پلاک مشخصات اشیا، قفسه‌های مخصوص نگهداری سکه‌ها و تکمیل مجموعه آن، خریداری کتب لازم برای مطالعه مسکوکات و اشیاء و جز آن نیز ازجمله کارهایی بود که بنا بر ضرورت برای تشکیل موزه‌ای بزرگ درخور خراسان بزرگ و در شأن دستگاه حضرت رضا علیه‌السلام انجام گرفت.

تصویر 8. فهرست اشیای انتخاب‌شده برای نمایش توسط دکتر بهرامی

بهرامی پس از انجام عملیات کارشناسی آثار تاریخی موجود، 189 قلم شیء از خزانه و آثار حرم مطهر انتخاب نمود تا برای نمایش به موزه انتقال یابد. اشیاء انتخاب‌شده دریازده تالار و اتاق به ترتیب دوره تاریخی به نمایش درآمدند که عبارت بودند از:

تصویر 9. تالار شماره یک در موزه آستان قدس (1350-1324 ش.)

تالار 1: سی‌ونه قلم اشیای قبل از تیموری و آغاز تیموری. (تصویر 9)

اتاق 2: هفت عدد شیء مربوط به زمان تیموری.

تالار 3: بیست عدد شیء مربوط به اواخر دوره تیموری و دوره صفوی.

تالار 4: سی‌وهشت عدد شیء مربوط به دوره صفوی.

اتاق 5: چهارده قلم اشیای دوره صفوی.

اتاق 6: بیست‌وچهار قلم آثار دوره صفوی و قاجار.

اتاق‏های شماره 7، 8، 9 و 10: شامل چهل‌ودو اثر مربوط به دوره قاجار.

اتاق شماره 11 (راهرو): محتوی چهار اثر مربوط به دوره صفوی و قاجار. (س ش. 27179)[11]

در طی سال‏های بعد تعدادی سکه نیز در یک تالار به نمایش درمی‏آیند. در سال 1338 شمسی بنا بر دستور تولیت وقت، برای ارزیابی اشیای موزه و خزانه از آقای «موسی پیرامون» ارزیاب موزه ایران باستان دعوت می‏شود. در آبان ماه ‏همین سال آقای کفایی رئیس موزه و خزانه آستان قدس طی نامه‏ای به تولیت اعلام می‏نماید که اشیاء ارزیابی و بر سه قسمت تقسیم‌شده است:

الف: دویست و چهل قلم اشیای ارزشمند دوره تاریخی که در موزه به نمایش درآمده است.

ب: هشت‌صد و نودودو قلم اشیای ارزشمند دوره تاریخی که در خزانه نگه‏داری می‏شوند.

ج: دویست و چهل‌ودو قلم اشیای موجود در خزانه که ازنظر هنری و تاریخی کم‌ارزش محسوب می‏شدند، برای فروش تفکیک شدند. (س ش. 128796 تاریخ 2/8/1338.)

در سال 1330 ش. پیرو مکاتبات وزارت فرهنگ مشخصات موزه آستان قدس جهت معرفی این موزه در سازمان بین‏المللی ایکوم برای سازمان یونسکو ارسال می‏شود. (س ش. 118833.) بررسی مکاتبات داخلی آستان قدس رضوی در طی دهه 40 تا 50 ش. نشان می‏دهد سایر آثار تاریخی حرم مطهر مانند ضریح فولادی، یک جفت درب شمشاد منبت‌کاری شده، (س ش.89016، سال 1344 ش.) درب طلا و نقره پایین پای مبارک (س ش.4844، سال 1349 ش.) و درب نقره پیش روی مبارک (س ش. 5110، سال 1349 ش.) نیز به‌مرور برای نمایش به موزه منتقل شدند. هم‏چنین اقداماتی برای مستندسازی آثار و عکس‏برداری از آن‏ها، مرمت آثار نفیس و معرفی آن‏ها در مجله «نامه آستان قدس» انجام می‏گرفت.

در سال 1346 ش. اولین گنجینه قرآن در محل کتابخانه آستان قدس رضوی با نمایش تعداد 214 جلد قرآن و جزوه قرآنی که از بین 4500 نسخه موجود، با توجه به قدمت و نفاست آثار توسط استاد گلچین معانی با همکاری رئیس وقت کتابخانه انتخاب‌شده بود، گشوده شد. (احمد گلچین معانی، 1347، مقدمه ص الف.) وی هم‏چنین بر اساس بررسی و کارشناسی نسخ خطی قرآن‏ها کتاب «راهنمای گنجینه قرآن» را تألیف نمود که در سال 1347 ش. به چاپ رسید.

تغییر مکان موزه از سال 1351 تا 1356 ش.

در سال 1350 شمسی به علت تغییر فضاهای وابسته به حرم مطهر و تخریب ساختمان موزه به‌منظور برنامه‏ریزی برای ساختمان جدید موزه و توسعه فضای صحن، اشیاء به محل جدید در تالار تشریفات[12] واقع در ضلع جنوب شرقی صحن موزه منتقل شد تا ساختمان موزه مرکزی ساخته و آماده بهره‌برداری گردد. در خردادماه سال 1351 ش. خبر بازگشایی موزه در مکان جدید و ساعت بازدید آن در روزنامه‌های آفتاب شرق و نور ایران اعلام شد. (آفتاب شرق شماره 9952 مورخ 14/3/51 ـ نور ایران شماره 3585 مورخ 16/3/51.) در سال 1352 ش. کتابچه‏ای مصور و غیر رنگی در قطع جیبی برای معرفی تعداد بیست‌وشش اثر نفیس موزه چاپ شد و در مقدمه آن به افتتاح موزه در اردیبهشت‏ماه اشاره گردید.

در سال 1353 ش. قرارداد ساخت بنای جدیدی برای موزه و کتابخانه آستان قدس با شرکت ساختمانی ماهساز و با نظارت مهندسین مشاور بوربور بسته شد که اجرای قرارداد تا سال 1357 ش. ادامه یافت. (اسناد ش: 107884 -107885 و 107896) این شرکت متعهد شد که در مورد مشخصات اختصاصی کتابخانه، موزه و خزانه از وجود کارشناسان معرفی‌شده از موزه بریتانیا استفاده نماید. در تاریخ 12 اسفند 1353 (3 مارس 1975 میلادی) کارشناسان انگلیسی «بازیل گری» و «گاری تامپسون» برای بررسی و اظهارنظر در مورد ویژگی‏های اختصاصی ساختمان کتابخانه و موزه و خزانه، به مشهد سفر کردند. (تصاویر 10 و 11)

 در بهمن‏ماه سال 1356 (10/11/2536) سفیر ایران در لندن به وزیر دربار وقت اعلام می‌نماید که: آقای دکتر «پاسکو» رئیس قسمت حفاظت و آقای «استراتفورد» رئیس قسمت عتیقه‌جات قرون‌وسطی و قدیمی موزه لندن که در مورد پروژه مشهد قبلاً بررسی‌هایی نموده‌اند و اعلام کرده‌اند می‌توانند در تاریخ 8 آوریل (18 اردیبهشت) به تهران پرواز نمایند، 9 آوریل در مشهد حضور یافته و روز جمعه 14 آوریل (24 اردیبهشت) به انگلستان مراجعت نمایند. در سال 1357 ش. این کارشناسان از ساختمان موزه و کتابخانه و خزانه بازدید کردند و نقاط قوت و ضعف ساختمان را بررسی و پیشنهادهای خود را برای رفع نواقص آن ارائه نمودند. (اسناد ش: 113940 و 108500.) در سال 1355 ش. (23/4/2535 خورشیدی) قرارداد انجام کار آرایه‌گری[13] ساختمان با شرکت فرانسوی ژانسن به مبلغ پنج میلیون و یک‌صد و پنجاه‌هزار و پانصد و شصت دلار منعقد شد. (اسناد ش: 107845-108499) همچنین در اسفندماه سال 1355 ش. (2535) سفارش ساخت دَرِ ساختمان کتابخانه و خزانه و موزه به سازمان صنایع نظامی داده شد و بر تحویل آن قبل از اردیبهشت سال 1356 ش. (زمان افتتاح) تأکید گردید. در این ساختمان طبقه منهای دو برای اشیاء خزانه، طبقه منهای یک را برای مخزن کتب خطی و نفایس و طبقه همکف را برای نمایش اشیاء منتخب موزه و طبقات فوقانی موزه را برای کتابخانه مرکزی آستان قدس قفسه‌بندی و تجهیز شد.

کارشناسان و متخصصان این شرکت طراحی کلیه اشیای انتخاب‌شده را در داخل ویترین‌ها و هم‌چنین با توجه به ابعاد اشیا، طراحی هر غرفه را با شمای کلی اشیای آن انجام داده و فاصله بازدیدکننده را با هر ویترین محاسبه کرده، نور آرایی اشیای در داخل ویترین را انجام دادند. فهرست اشیاء هر غرفه را به فارسی و انگلیسی بر روی تابلوهایی آماده نمودند. در ضمن از وسایل و مبلمان و فضاهای ایجادشده نقاشی‌های آبرنگ تهیه شد[14] (تصویر 12). اسناد سال‌های 1355-1356 ش. حاکی از برگزاری جلسات متعددِ مسئولین وقت با مهندسان و کارشناسان متخصص و مجری است که در آن بر نکات مهمی ازنظر حفاظتی تأکید کردند. (اسناد ش: 107845-108499.)

تصویر 10. عملیات ساخت موزه و کتابخانه توسط شرکت ماهساز با نظارت مهندس بوربور

تصویر شماره 11- نمای صحن موزه و ساختمان موزه و کتابخانه مرکزی آستان قدس

تصویر 12. نقاشی آبرنگ از میز چوبی با تندیس قوهای سفید در پایه‏ها

اشیای به نمایش درآمده در این موزه شامل تعدادی از اشیای تاریخی حرم مطهر مانند کتیبه‌های مربوط به دوره صفوی، صندوق پوش مضجع مطهر حضرت رضا علیه‌السلام، پایه شمعدان‏ها، گل‏گیرها، سنگاب، زیارت‌نامه‌های فولادی، انواع ظروف چینی آبی سفید و پنج رنگ، ظروف فلزی، کتیبه‏های سنگی، سکه‏ها و تعدادی از منسوجات و فرش‏های دوره صفوی تا قاجار و درهای طلا و نقره مربوط به دوره قاجار و تعدادی زینت‌آلات و اشیاء متنوع دیگر بود. در ضمن به‌مرور طی سال‏های بعد اشیای دیگری چون محراب‏های کاشی زرین‏فام دوره خوارزمشاهی و پنجره مشبک نقره (که در رواق بالاسر حضرت نصب بود) به مجموعه آثار موجود افزوده شدند و در محل تالار ورودی (معروف به سالن درهای طلا و نقره) نصب شدند[15] (تصاویر 13 و 14)

تصویر 13. نمایش منسوجات در موزه مرکزی قبل از تغییرات سال 1378 ش.

تصویر 14. نمایی از تالار سنگاب در موزه مرکزی